Aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan

1.Eng umumiylik prinsipi – jinsi, yoshi, millati, irqi, ishining joyi va xarakteri, mehnatga haq to‘lashning shaklidan qat’iy nazar, yoshi yoki nogironligi tufayli mehnatga layoqatsizligi sodir bo‘lganda ijtimoiy ta’minotning barcha mehnatkashlarga nisbatan qo‘llanilishini anglatadi. Bundan tashqari, eng umumiylik prinsipi mehnatkashlarning barcha toifalariga, ya’ni ishchilar, xizmatchilar, dehqonlar, harbiylar, o‘quvchilar va boshqa fuqarolarga nisbatan qo‘llaniladi. Shuningdek, ijtimoiy ta’minot boquvchisi vafot etgan oilaning mehnatga qobiliyatsiz barcha a’zolariga (balog‘at yoshiga etmagan bolalar, aka-ukalar, opa-singillar, nabiralar, qariyalar yoki mehnatga layoqatsiz er (xotin), ota, ona, bobo, buvi va boshqalar) nisbatan ham tegishlidir.
2.Hammaga mumkinlik (lozimlik) prinsipi – barcha uchun mumkin bo‘lgan u yoki bu pensiyani aniqlash (belgilash) huquqini beruvchi shart. Masalan, hayotning o‘rtacha davomiyligi 73,6 yil bo‘lganda qarilik bo‘yicha pensiya huquqi erkaklarda 60 yoshda, ayollarda esa – 55 yoshda, mehnatning og‘ir turlarida band bo‘lganlar uchun esa erkaklarda 50-55 yoshda, ayollarda esa –

• 
  o‘limi harbiy xizmat majburiyatlarini bajarish yoki ichki ishlar organlarida xizmat qilish bilan bog‘liq bo‘lgan harbiy xizmatchilar va ichki ishlar organlari xodimlarining ota-onalariga va yangi nikohga kirmagan beva xotinlariga (beva erlariga) — eng kam oylik ish haqining 30 foizi;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi oldida alohida xizmatlarga ega bo‘lgan shaxslarga — xizmatlarga qarab eng kam oylik ish haqining 100 foizidan 150 foizigacha;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekistonda teatr va musiqa san’atini yanada rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmonni amalga oshirish masalalari haqida» 1995-yil 28- oktyabrdagi 415-son qarorida ko‘rsatilgan tashkilotlarda ishlagan imtiyozli pensiya olish huquqiga ega bo‘lgan artistlarga yoshidan qat’iy nazar — eng kam oylik ish haqining 75 foizi;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekistonda teatr va musiqa san’atini yanada rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmonni amalga oshirish masalalari haqida” 1995-yil 28- oktyabrdagi 415-son qarorida ko‘rsatilgan lavozimlarda va tashkilotlarda ishlagan (erkaklar uchun kamida 25 yil va ayollar uchun kamida 20 yil) teatr, konsert tashkilotlarining artistlari va badiiy xodimlariga, teatr va musiqa san’atining ijodiy xodimlarini tayyorlash bilan band bo‘lgan ta’lim muassasalarining professoro‘qituvchilar tarkibiga va konsertmeysterlariga — eng kam oylik ish haqining 50 foizi;
  
• 
  “O‘zbekiston Qahramoni” unvoni uchun ustamalar eng kam oylik ish haqining 100 foizi miqdorida belgilanadi.
  

Respublika teatr-konsert tashkilotlaridan yoki teatr va musiqa san’ati ijodiy kadrlarini tayyorlovchi ta’lim muassasalaridan ishdan bo‘shagandan so‘ng pensiyani qayta hisoblash uchun murojaat etgan oydan keyingi oyning birinchi kunidan boshlab belgilanadi. Ustama haqlardan tashqari, ishlamaydigan pensionerlarga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Faxriy unvonlar uchun to‘lovlar miqdorini oshirish to‘g‘risida” 2007-yil 17-dekabrdagi PF3942-son Farmoniga ilovaga muvofiq faxriy unvonlar uchun qo‘shimcha haq, 100 yoshga to‘lgan va undan oshgan fuqarolar pensiyasiga esa har oyda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Keksalarni ijtimoiy himoya qilish va moddiy
539
haqining 55%i (biroq yoshga doir eng kam pensiyaning 100 foizidan kam bo‘lmagan miqdorda) yoshga doir pensiyaning bazaviy miqdori hisoblanadi (bunda bugungi kunda pensiyani hisoblash uchun qonun hujjatlarida pensiya tayinlanadigan sanaga belgilangan eng kam oylik ish haqining o‘n baravari miqdoridan ortiq bo‘lmagan summadagi o‘rtacha oylik ish haqi qabul qilinadi hamda pensiya tayinlash uchun qabul qilinadigan o‘rtacha oylik ish haqi eng kam oylik ish haqi miqdoridan kam bo‘lgan yoki ish haqi to‘g‘risidagi ma’lumotlar to‘liq mavjud bo‘lmagan hollarda pensiya miqdori qonun hujjatlarida pensiya tayinlashni so‘rab murojaat qilingan kunda belgilangan eng kam oylik ish haqidan kelib chiqib mintaqaviy koeffitsiyent hisobga olinmasdan hisoblab chiqiladi) hamda pensiyani belgilash uchun talab qilinadigan umumiy mehnat stajidan ortiqcha bo‘lgan har bir to‘liq yil uchun o‘rtacha oylik ish haqining 1% miqdorida qo‘shimcha o‘rnatiladi. To‘liqsiz stajga ega bo‘linganda (bugungi kunda kamida 7 yillik ish staji bo‘lganda) pensiyaning miqdori erkaklarga nisbatan 25 yil va ayollarga nisbatan 20 yil qilib belgilangan to‘liq stajlarga muvofiq ravishda tayinlangan to‘liq pensiyalarga proportsional ravishda belgilanishi kerak. Biroq bunday pensiyaning miqdori qonunchilikda belgilangan yoshga doir eng kam pensiyaning 50 foizidan miqdoridan kam bo‘lmasligi lozim.
Yoshga doir pensiyalar bo‘yicha quyidagi ustamalar belgilanishi mumkin:

• 
  I guruh urush nogironlariga — eng kam oylik ish haqining 150 foizi;
  
• 
  II guruh urush nogironlariga — eng kam oylik ish haqining 125 foizi;
  
• 
  ko‘rish bo‘yicha I guruh nogironlariga — eng kam oylik ish haqining 100 foizi;
  
• 
  I guruh nogironlariga — eng kam oylik ish haqining 75 foizi;
  
• 
  II guruh yolg‘iz nogironlariga — eng kam oylik ish haqining 50 foizi;
  
• 
  urush qatnashchilariga va ularga tenglashtirilgan shaxslarga — eng kam oylik ish haqining 50 foizi;
  
• 
  1941-1945-yillardagi urush davrida front orqasida ishlagan va harbiy majburiyatlarni bajargan shaxslarga — eng kam oylik ish haqining 30 foizi;
  

538
45-50 yoshda vujudga keladi. Bu pensiyani olish uchun zarur bo‘lgan mehnat staji erkaklar uchun 25 yil, ayollar uchun esa – 20 yil, mehnatning og‘ir turlarida band bo‘lganlar uchun bundan ham pastroq qilib belgilangan. Demak, barcha xolis (sidqidildan) xizmat qiluvchilar uchun bu stajga qarilik yoshiga yetgundan ancha oldin erishish mumkin.