Ajiniyoz nomidagi

 
Ma`ruza-8: Kostyumni badiiy loyihalash metodlari 
Reja:  
1.  Muhit loyihalash tamoiyllari  
2.  XXI asrda kostyum dizaynida echilishiga lozim masalalari  
3.  Loyihalanayotgan masalani echiщ dizaynerni ijodiy jarayonda rejasi  
4.  Kombinatorika usuli  
5.  Joyni o`zgarish usuli  
6.  Transformatsiya usuli  
7.  Kinetizm usuli  
8.  Razmersiz kiyimni ishlab chiqib usuli 
9.  YAxlit mato bo`lagidan kiyim ishlab chiqish  
10. Modul usulbi  
11. Inversiya usuli  
 
Tayanch  iboralari:  kombinatorika,  transformatsiya,  modul`,  inversiya,  dekonstruktsiya, 
kostyum, kinetizm. 
 
Adabiyotlar: 4. 

---

56 
 
Hozirgi  sharoitda  kiyim  dizaynini  o`qitishning  asosiy  vazifasi  loyhalash  uchun  har  xil 
usullaridan  foydalanib,  ijtimoiy  va  madaniy  muamolari  bilan  bog`liq,  oldida  muhim  loyiha 
vazifalarini qo`yadigan va uni echadigan mutaxassis tayyorlash. 
Postmodernizm estetikasi iste`molchining estetika ehtiyojlariga binoan paydo bo`lib, yani 
estetik  va  ekologik  muammolari  yangi  siymolar,  yangi  shakllar,  texnologik  usullar  va  kiyim 
modellarida zamonaga yarasha yangi tamoyillarni talab qiladi. 
Eski 
loyihalash 
printsiplarini 
o`rniga 
“muhit” 
loyihalash 
printsiplari  keldi:  inson  ekologiyasini  inobatga  olib,  loyihalash  real  madaniy-tarixiy  kontekstga 
kiritish;  abstrakt  iste`molchiga  emas, balki individual shaxsga in`om  etigsh;  dizayn ob`ektining 
asosiy  iste`molchisi  bilan  hammmualiflik  etish;  dizayner  bergan  sxemasiga  bilan  passiv 
foydalanmasdan, dizayn maxsulotigiga aktiv ijodiy munosabattda bo`lish; dizayner faoliyatining 
mohiyati,  buyum  muhitning  ko`pgina  ob`ektlarini  yaratmasdan,  insonning  turmush  tarzi 
stsenariysini taqdim etishdir. 
SHu  sababdan  dizayn  muxsulotlariga  yangi  talablar  qo`yiladi:  go`zallik,  inson 
psixikasiga yaxshi ta`sir etishi, ijobiy hissalarni tug`dirishi, ijod etishga imkoniyat berishi lozim. 
Kostyumni  modellashda  ayrim  vazifa  qo`yilsa,  dizayn  esa  umumiy  muammoni  qo`yib, 
uni  echishga  urinib  ko`radi.  Bu  muammolar  modali  tendentsiyaning  jihati  bo`lmasdan,  insonni 
jamiyatdagi  faoliyatiga  taaluqlidir.  Agar  kiyimni  modellash  yaxshi  shakl  hosil  qilish,  figuraga 
mos bo`lish, zamonaviy bo`lish maqsadi qo`yilsa, dizayn esa muayyan maqsadda erkinlik berib 
“shaklni buzadi” (dekonstruktsiya usuli), buyumni gavdada boshqa klassik evropa an`analariga 
oid bo`lmagan o`rnashishni ataylab sinab ko`radi. 
Dizayn  yangi  yo`nalishlarni  ishlab  chiqadi,  ularga  asoslanib  modada  tendentsiyalar 
rivojlanadi. 
XXI  asr  kostyum  dizayni  quyidagi  masalalarni  echadi  deb  taqazo  etish  mumkin:  oddiy 
shaklni  murakkabga  transformatsiyalash;  razmersiz  kiyimni  ishlab  chiqish;  tikilmagan  kiyimni 
tavsiya etish; oddiy bichim asosida kiyim yaratish; har xil assortimentlarning bir-biriga kirishishi 
va  qo`shilish  tendentsiyasini  rivojlantirish;  oddiy  vositalar  yordamida  kiyim  ishlab  chiqish; 
“uniseks” buyumlarni yaratish; komfortni taqdim etish uchun kiymni transformatsiya etish; yangi 
materiallar,  fakturalar  va  naqshlarni  qidirish;  yangi  texnologik  usullarini  taqdim  etish;  ideal 
buyumni  ishlab  chiqish;  noan`anaviy  materiallardan  bir  marta  foydalalanadigan  kiyim 
loyihalash. 
Natijada 
kostyum 
dizayni 
kiyimni 
komfortliligini, 
tashqi 
muhit 
bilan 
uyg`un 
qo`shilishin, 
kiyimning 
yangi 
shakllarini 
yaratish 
muammolarini echishga urinadi. Kombinatorika, modul`, dekonstruktsiya va boshqa usullaridan 
foydalanib, dizayner kelajak kiyimni rivojlanish yo`llarini taqdim etadi. 
Dizaynerning  fikrlashi  ixtisos  yo`nalishga  oid  rivojlansa  va  dizayner  o`zi  quyidagi 
xususiyatlarga ega bo`lsa, loyihalash shundagina foydali natija beradi: masalani aniq ko`rish va 
ifodalash  qobiliyati  bo`lishi  lozim;  qisqa  vaqt  davomida  ko`p  g`oyalarni  tez  ishlab  chiqishi 
lozim; ajoyib echimlarni topish; berilgan muammoga oid juda zo`r echimlarni tez o`ylab chiqish 
mahorati bo`lishi lozim. 
Loyihalanayotgan masalani echish uchun dizynerni ijodiy jarayonida reja mavjud bo`lishi 
lozim:  g`oyani  paydo  bo`lishi  va  masalani  qo`yish;  ma`lumotni  yig`ish  va  to`plash,  ijodiy 
manbani  tanlash;  kuchni  kontsentratsiyalash,  intensiv  ishlash,  har  xil  evristik  va  loyihalash 
usullaridan foydalanish; tanffus etish, diqqatni chetga tortish va bir necha  vaqt o`tgandan so`ng 
yana echimga qaytish, yangi nuqtai nazar bilan uni baholash; fikrning ravshanlashuvi –  yakuniy 
optimal echimni hosil qilish. 
Nazariy  va  amaliy  ish  barcha  loyihalash  bosqichlarida  umumiy  loyihalash  usulida 
tuzilishi  mumkin:  muammo  situatsiyasini  anglash;  loyihalashdan  oldin  tahlil  etish;  masalani 
echish  uchun  vositalar  va  printsiplarni  ta`riflash;  formal  siymoni  tashkil  etish;  loyihani  ishlab 
chiqish. 
Loyihalash 
uslubiy 
jurayonni 
to`rt 
asosiy 
bosqichga 
bo`lish 
mumkin: 
informatsion  qism;  tahliliy-tadqiqot 
qism;  sintetik qism; kommunikativ-amaliy qism. 

---

57 
 
Kombinatorika  usullari.  Kiyim  loyihalashda  kombinatorika  usullarni  ilk  bor  1920 
yillarda konstruktivistlar A.Ekster, A.Rodchenko, L.Popova, V.Stepanova qo`llashgan. 
Tizimga 
oid 
tarkibiy 
taxlilini 
o`zlashtirib 
va 
abstrakt 
rangtasvirda 
“formal  tajribalar”  bilan  shug`ullanib,  konstruktivistlar  bu  usullarni  kiyim  ishlab  chiqishda 
foydalanishgan.  Kiyim  loyihalashda  ular  bir  necha  shakllantirish  usullarnini  qo`llashgan:  oddiy 
geometrik  shakllar  to`plamidan  standart  elementlarni  kombinatsiyalash;  bazaviy  shakl  asosida 
har 
xil 
bezaklarni 
kombinatsiyalash; 
tayyor 
standart 
ob`ektlarini 
kombinatsiyalash. 
Keyinchalik  shaklni hosil  qilishning 
programmalashtirilgan 
usullari 
sanoatga oid kollektsiyalarni loyihalashda faqat etakchi usul bo`lmasdangina grafik komp`yuter 
dasturlarning asosiga yotadi. 
Kombinator  usullariga 
quyidagilar 
kiradi: 
kombinatorika, 
transfrmatsiya, 
kinetizm, razmersiz kiyim ishlab chiqish, yaxlit bo`lak matodan kiyim yaratish. 
Kombinatorika  –  dizaynda  fazoviy,  konstruktiv,  funktsional,  grafik  tarkiblarni  variantli 
o`zgarish  qonuniyatlarini  qidirish,  tadbiq  etish,  foydalanishga  va  tipik  elementlaridan  dizayn 
ob`ektlarini loyihalash usullariga asoslangan kiyim shaklini hosil qilish tarzi. 
Soddaroq  aytganda,  kombinatorika  –  bu  har  xil  tarzda  shakl  va  uning  elementlarini 
kombinayiyalash. 
Kombinatorika – bu variantli izlanish, uni loyihalashda bir qator asosiy usullarga ajratish 
mumkin: 
-  to`qimachilik  kompozitsiyalarini,  rapportli  gazlamalarni  yoki  trikotaj  polotnosini  ishlab 
chiqqanda elementlarni tekslikda kombinatsiyalash; 
-  yaxlit shakl hosil qilinganda tipik standart elementlarni (modul`) qombinatsiyalash; 
-  muayyan  shakl  ichida  (bir  konstruktiv  asos  yoki  bazaviy  shakl)  detallarni  va  proportsional 
bo`linishlarni kombinatsiyalash; 
-  tayyor 
komplektlarni 
tashkil 
etish, 
tayyor 
variantlarni 
komp`yuterda 
qidirish. 
Kombinatorika  ma`lum  usullardan  foydalanadi:  joyini  o`zgartirish,  qo`shimcha 
guruhlash, aylanish, ritmlarni tashkil etish.