“akademik litsey va kollejlarda ingliz tili fanini o’qitishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish”

 
 
 
 
 
8
https//Info.uz

---

17 
 3.Ingliz tilini o’qishni o’rgatishda talaffuzning ahamiyati va samaradorligi 
Litsey va kollej talabalariga ingliz tilida o’qishni o’rgatishda to’g’ri talaffuz 
juda muxim hisoblanadi. Inglizcha talaffuz qilishni o’rgatishga adabiy talaffuzga 
asoslanadi. Bunda 2 xil uslub: 
1. to’liq standart yoki complekt; 
2. qisqa uslub received pronunciation mavjud. 
Ingliz tili fonetik tizimining o’ziga xos xususiyatlari. 
1. unli harflarning to’rt xil tovushga ega bo’lishligi ya’ni 6 ta unli harflarning 20 ta 
tovush berishi yoki bo’lib o’qilishi, talaffuz qilinishi;
2. tovushning harfdan ko’pligi: 26 ta harf 46 ta tovush beradi; 
3. diftong va triftonglarning mavjudligi: [ai] [ai]
4. ingliz tovushlarining tanglayda talaffuz qilinishi; 
5. ikkita harflarning bitta tovush birligi kabilar sh [s], ch [ts] 
6. uzun-qisqa tovushlarning mavjudligi e [i:] se[e] 
ingliz tili fonetik tizimini o’zbek tili fonetik tizimi bilan taqqoslanganda 
xususiyatlar yanada yaqqol namayon bo’ladi. Ular miqdor, sifat, keskinlik jihatdan 
farq qiladi.
9
1. Miqdor jihatdan farqi: ingliz tili unlilari qisqa, chuziq talaffuz qilinadi. O’zbek tilida 
esa bunday tovushlar yo’q. Cho’ziq unli tovush ingliz tilida ma’no o’zgartiradi. 
Masalan: it – cat 
2.Sifat jihatdan esa, ingliz tilida unli tovushlar monoftong, diftong va triftonglarga 
bo’linadi,o’zbekchada esa bo’linmaydi. Masalan monoftong [i], diftong [ai], 
triftong [ai] 
3. Ingliz tilida tovushlar o’zbek tilidan kuichli farq qilib talaffuz qilinadi. O’zbek 
undoshlariga qaraganda ingliz undoshlari keskinligi, jaranglizligi, yumshoq 
talaffuz etilmasligi, almashuv hodisasi ro’y bermasligi bilan farq qiladi.
Inglizcha talaffuzga o’rgatishni metodik tashkil qilish. 
O’qituvchi tanlangan fonetik minimumni o’rgatishni metodik tashkil qilishda
1) taqsimlaydi (distribusiya); 
9
Jalolov J.J. “Chet tili o‘qitish metodikasi” Toshkent 1996.-B12
.

---

18 
2) metodik tipologiya qiladi; 
3) talaffuz materiali bilan tanishtiradi; 
4) nutq faoliyati turlarida o’rgatadi, mustahkamlaydi. 
Umuman olganda, shunday minimum tanlanishi kerakki, u maktab dasturi 
miqiyosida ingliz tilini aloqa quroli qilib egallashga etarli bo’lsin. Biz o’rta 
maktabda inglizcha talaffuzni o’rgatishda quyidagi qiyinchiliklarga duch kelamiz:
1) tovush hosil bo’lish o’rnini ko’rsatishdagi qiyinchiliklar; 
2) ona tilidagi tovushlarning hosil bo’lish o’rnini ko’rsatishdagi qiyinchiliklar 
3) o’quvchilarning o’ziga xos xususiyatlari 
4) notanish tovush birikmalarini ravon nutqda talaffuz qilishdagi qiyinchiliklar 
G.V.Rogova bularni diskrimikasiya, artikulyasiya, intikasiya, integrasiya, 
avtomatizasiya muammolari deb nomlaydi. Talaffuzni o’rgatish shu talaffuz 
materiallarining xususiyatiga bog’liqdir. Asosan ona tilida bo’lmagan fonetik 
materialni o’rgatishga ko’proq ahamiyat beriladi. 
Talaffuz materiali bilan tanishtiriah 3 ta metod orqali amalga oshiriladi: 
1-metod. Tovush talaffuzini tinglab aynan o’zini qaytarish yoki taqlid (imitasiya) 
qildirish metodi. 
Bu quyidagicha o’tkaziladi: 
1.yangi tovush so’zda yoki nutq namunasida o’qituvchi tomonidan talaffuz 
qilinadi; 
2.o’qituvchi tovushini ajratib olib, (harf yokitranskripsiya orqali) doskada 
ko’rsatadi; 
3.tovush o’quvchilar tomonidan taqlid qilinib birgalikda jo’r bo’lib, yakka talaffuz 
qilinadi; 
4.o’quvchilar tovush bor so’zlarni, gaplarni talaffuz qiladilar; 
5.tovush va tovush birkmalarini nutq faoliyatida qo’llaydilar. 
2-metod: Tushuntirish metodi. 
Bu metod orqali asosan ona tilidagi tovushlar bilan qisman o’xshash, umuman 
yo’q bo’lgan tovushlarni o’rgatishda qo’llaniladi. Bu yerda o’qituvchi o’zi talaffuz 
qilishdan oldin, uni talaffuz qilishning o’rnini, xususiystini tushuntiradi, ko’rsatadi. 

---

19 
So’ng talaffuz qiladi, o’quvchilar taqlid qilib, yakka birgalikda, yakka talaffuz 
qiladilar
10
. 
3-metod: Analiz yoki tahlil qilish metodi. 
Bu metod ayniqsa, ona tilida umuman yo’q tovushlarni talaffuz qilishni o’rgatishda 
mos keladi.