«Akademiya» Тошкент 2013 Актам холов ўзбекистон ёшларида


Download 2.66 Kb.
Pdf ko'rish
bet25/87
Sana19.10.2023
Hajmi2.66 Kb.
#1709544
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   87
Bog'liq
2.ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИДА ТАДБИРКОРЛИК ИЖТИМОИЙ МАСЪУЛИЯТИНИ ОШИРИШ А.Х. Холов hUtluiu

Таянч сўз ва иборалар
Тадбиркорлик самарадорлигини ошириш, раєобат
муіити, бозор талаблари, меінат єобилияти, касб ма-
іорати, таваккалчилик, бизнесмен, молиявий єўллаб-
єувватлаш, солиє имтиёзлари, корхоналарни техник
модернизациялаш, маісулот сифати, ташєи бозор, кре-
дитлар бериш, имтиёзли солиєєа тортиш, инвестиция,
кадрлар тайёрлаш, монополия, акция, солиє тизими.
Такрорлаш учун саволлар
1. Тадбиркорлик фаолиятини танлаш ва бу соіадаги
жаіон тажрибаларини изоіланг.
2. Тадбиркорликни ривожлантиришда АЄШ тажри-
басини айтинг.
3. Тадбиркорликни ривожлантиришда Европа ва Осиё
мамлакатлари тажрибасининг ўзига хос жиіатлари.


108
4. Тадбиркорликни ривожлантиришда малакали кадр-
ларнинг ўрни ва аіамияти.
5. Тадбиркорлик билан шујулланувчи корхоналар-
нинг ташєи иєтисодий фаолияти нималардан иборат?
6. Тадбиркорлик самарадорлигини оширишда жаіон
тажрибасини Ўзбекистонда єўллаш имкониятларини
єандай баіолайсиз?
7. Ёшларни тадбиркорликка тайёрлаш бўйича єайси
іорижий давлатлар тажрибасини биласиз?
8. Ўзбекистон Республикасининг тадбиркорлик соіа-
сидаги ютуєларини єандай баіолайсиз?


109
5-мавзу. Ёшларда тадбиркорлик ижтимоий
масъулиятини шакллантиришнинг јоявий
мафкуравий жиіатлари
Режа
1. “Ижтимоий масъулият” тушунчасининг мазмун-
моіияти.
2. Ёшларда ижтимоий масъулиятни шакллантириш
омиллари.
3. Ёшларда тадбиркорлик ижтимоий масъулиятини
шакллантиришнинг јоявий жиіатлари.
4. Ёшларда тадбиркорлик ижтимоий масъулиятини
ошириш тамойиллари.
“Ижтимоий масъулият” тушунчасининг мазмун-мо-
іияти. “Масъулият” – кенг єамровли тушунча, у кате-
гория сифатида барча гуманитар фанларнинг фаол пред-
метидир. Жумладан, масъулиятлиликнинг ижтимоий
масъулият, маънавий масъулият, моддий масъулият,
жисмоний масъулият, руіий масъулият, табиий масъ-
улият каби турлари бўлиб, іар бири функциясига кўра
яна бир неча турларга бўлинади. Бу функцияларга,
муносабатларга мавзумизга кўра тадєиєотимиз талаби-
дан келиб чиєиб тўхталамиз. Масъулият – шахсни жа-
миятнинг ахлоєий талабларини бажариши нуєтаи на-
заридан таърифловчи этика категорияси бўлиб, шахс
ва ижтимоий гуруіларнинг ўз ахлоєий камолотида іам,
ижтимоий муносабатларни такомиллаштиришда іам
єатнашиш даражасини ифодалайди. Ахлоєий талаблар-
ни ўзи бошдан кечираётган аниє бир вазиятда єўллай
билиш, маълум хатти-іаракатнинг бажарилиши ёки ба-
жарилмаслиги инсон єай даражада жавобгар ёки айб-
дорлигини масъулият белгилаб беради. Масъулият –
ахлоєий маданиятнинг бурчга мутаносиблиги. Шунга


110
кўра, «масъулият» тушунчаси єуйидаги масалаларни ўз
ичига єамраб олади (7-чизма):
7-чизма
Масъулиятга іуєує ва мажбуриятларнинг мушта-
рак бирлигидан келиб чиєиб ёндашиш керак, индивид
ёки одамлар гуруіи ижтимоий алоєалар тизимида єан-
дай ўрин эгаллашини іам іисобга олиш зарур. Инди-
видларнинг ижтимоий ваколатлари ва реал имконият-
лари єанчалик кенг бўлса, уларнинг масъулият дара-
жаси шу єадар юєоридир. Масъулият охир-оєибатда
инсоннинг реал ахлоєий эркинлиги бўлиб, шахснинг


111
барча хусусиятлари уйјунликда ривожланган іолдаги-
на тўлиє амалга ошади. Ўзбек маърифатпарвар олими
Абдурауф Фитрат масъулиятни шахснинг “маънавий
хатти-іаракатлари мажмуи” сифатида талєин єилади.
Натижада, масъулият маънавий хатти-іаракат асоси
сифатида шахсда уч камолот (вужуд поклиги, мустаі-
кам ирода, маєбул феъл-атвор) юксалишини шакллан-
тиради. Бундай уйјунлик шахснинг ижтимоий-ахлоєий
муіитда ўта маданиятли, маънавиятли ва іає-іуєуєини
танийдиган киши сифатида гавдалантиради. Шунингдек,
олмон олими Г. Йонас масъулиятни шахс ахлоєининг
муіим жиіати деб кўрсатади. Унинг фикрича, масъу-
лиятли шахс ўзгаларга нохушлик келтирадиган хатти-
іаракат єилмайди, аксинча, масъулиятли шахс ўзи ва
жамият учун дахлдорлик іиссини сезади. Шу жиіат-
дан олганда, масъулият бугунги кунда мамлакатимиз
ижтимоий-сиёсий, маънавий іаётининг фаол иштирок-
чиси бўлишни іис этиб яшаш билан белгиланади. Бун-
да шахс истиєлол, она-Ватан учун, унинг куч-єудра-
тини мустаікамлаш, ўєишда, меінат жамоалари ол-
динги сафида бўлиш, “Мустаєиллик менга нима берди?”
эмас, балки “Мен мустаєилликка нима бердим? Шу азиз
Ватанимнинг гуллаб-яшнаши учун єандай іисса єўшдим?”
деган саволларга жавоб бериши лозим. Айниєса, бу-
гунги глобаллашув ва модернизациялаш жараёнида
масъулият янада юєори бўлади. Табиийки, іар єандай
“оммавий маданият”нинг салбий кўринишларига єарши
мафкуравий иммунитет іосил єилиш, миллат бирли-
ги, мамлакат мустаікамлиги, Ватан равнаєига баіоли
єудрат іисса єўшиш ёшларимиз масъулиятини икки
баробар ошириш талаб этади. Масъулият миллий јоя
ва маънавиятнинг асосий тушунча іамда тамойиллари
билан іамоіанг тарзда баркамол авлодни тарбиялаш
вазифасини амалга ошириш имконини беради, чунки
масъулиятни іис этган, уни виждон амри, дил эътиєо-
дига айлантирган шахсгина Ватанга, оилага, ота-онага


112
содиє фарзанд бўла олади. Масъулиятнинг пировард
натижаси озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон жами-
ят єуришда юксак маърифатли ва маънавиятли бўлиш
вазифасини юклайди.
Ушбу мавзу бўйича дунё олимлари томонидан на-
зарий ва амалий тадєиєотлар олиб борилган. Хусусан,
мамлакатимизда іам бу борада салмоєли ишлар амал-
га оширилган. “Шуни унутмаслигимиз керакки, кела-
жагимиз пойдевори билим даргоіларида яратилади, бо-
шєача айтганда, халєимизнинг эртанги куни єандай
бўлиши фарзандларимизнинг бугун єандай таълим ва
тарбия олишига бојлиє”, - дейди Президентимиз Ис-
лом Каримов “Юксак маънавият - енгилмас куч” номли
асарида
1
. Юртимизда эркин ва обод, фаровон іаёт бар-
по этиш йўлини єатъият билан давом эттириш, Ўзбе-
кистоннинг мустаєил тараєєиёт йўлини амалга ошириш-
да ёшларнинг ўрни ва ролини чуєур таілил этиш улар-
нинг Ўзбекистон ижтимоий іаётида тутган салмојидан
келиб чиєєан іолда ёш авлоднинг єалби іамда онгига
истиєлол јояларини, Ватанга муіаббат ва садоєат туй-
јуларини, маєсад ва вазифаларини сингдиришга єара-
тилган. Ёшларда ижтимоий масъулият туйјусини шакл-
лантириш тўјрисида кўп тадєиєотлар олиб борган фран-
цуз маърифатпарвар файласуфи Жан Жак Руссо (1712-
1778) ўзининг “Эмиль ёки тарбия” асарида: “Бир давр-
даги инсон насли бошєа даврдаги инсон насли эмас, шу-
нингдек, Яратганнинг єўлидан чиєєанда іамма нарса
гўзалдир, іаммаси инсон єўлида ўзгаради”, деб іає гап-
ни айтган
2
. Ёшларнинг тарбияси ва уларда масъулият
іиссини ривожлантириш, Руссо айтганидек, инсон (му-
раббий, устоз, ота-она, раібар ва бошєалар) єўли би-
лан амалга оширилади. Германиялик олим Г. Йонас де-

Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. -Т: Маънавият,
2008, 61-бет.

Руссо Ж.Ж. Трактаты. –М., 1969, -С.96.


113
8-чизма
мократик жамиятнинг мўътадил барєарорлигини мам-
лакат фуєароларининг іуєує ва масъулиятни іис єили-
шида кўради (8-чизма).

Йонас Г. Принцип ответственности. -М.: Астра. 2004. –Б. 80.
Г. Йонаснинг бу таклифи Германияда демократик
жамият учун катта ўзгаришларга сабаб бўлди
3
. Хусу-
сан, бизда іам ёшлар, умуман, фуєаролар масъули-
ятини ошириш тадрижий шаклда йўлга єўйилмоєда. Тад-
єиєотлар ва кузатишларга кўра, глобаллашув жараё-
ни ёшларда масъулият іиссининг пасайишига олиб ке-


114
лади. Масалан, “Глобаллашув Россия ёшлари ижтимо-
ий єадриятларининг модернизациялашуви омили сифа-
тида” маєоласи муаллифи Александр Гежанинг фик-
рича, “Оммавий маданият тарафдорлари ошиб бормоє-
да. Тил борасидаги глобаллашув натижасида тиллар му-
носабати долзарб аіамият касб этиб, инглиз тили умум-
сўзлашув тили сифатида оммалашишини таъкидлаш
мумкин. Компьютер технологиялари жаіон бўйича бир
хил дастурлар тарєатади. Јарб “оммавий маданияти”
ёшлар орасида универсалликни єўлга киритиб, маіал-
лий анъаналар тобора ўз кучини йўєотмоєда”
4
.
Ўзбекистонда фуєаролик жамияти єурилиши вази-
фаларини амалга ошириш ёшларимиз ижтимоий фа-
оллигига бојлиє. Давлатимиз раібари Ислом Каримов-
нинг: “... гап босиб ўтган йўлимизни атрофлича баіо-
лаб, халєимиз єўлга киритган улкан ютуєларни чуєур
англаган іолда, юртимизнинг єиёфаси ва іаётимизнинг
маъно-мазмунини бутунлай ўзгартирган сиёсатни из-
чил давом эттириш ва кўзлаган маєсадларимизга етиш,
тараєєий топган демократик давлатлар єаторидан жой
олиш іаєида кетмоєда”
5
, деган фикрлари бугунги кун-
да іар биримизни миллий давлатчилик барпо этиш ва
уни мустаікамлаш йўлида іаракатланишга чорлайди.
“Масъулиятлилик” тушунчаси фалсафий-социоло-
гик категория іисобланиб, шахс ва жамият, жамоа
ўртасидаги муносабатларни объектив тарзда бевосита
амалга оширишни ифода этади Шунингдек, масъулият
деганда, ижтимоий аіамиятли бурч ва вазифаларнинг
бажарилиши натижасида хатти-іаракат негизига ет-
ган ахлоєий тамойилларга амал єилинишига муайян
кимса ёки социал гуруінинг жавобгарлигини билдира-

Гежа А. Глобализация как фактор модернизации социальных ценно-
стей российской молодежи. http://www.relga.ru
5
Каримов И.А. Мамлакатни модернизация єилиш ва иєтисодиётимиз-
ни барєарор ривожлантириш йўлида. 16-жилд. – Т.: Ўзбекистон,
2008. 79-бет.


115
диган фалсафий-ахлоєий категория”
6
, іам тушунила-
ди. Таъкидлаш жоизки, ижтимоий масъулиятнинг ху-
сусиятлари, мазмун-моіияти унинг таркибий тузилма-
лари орєали ифодаланади. Шу жиіатдан, ижтимоий
жавобгарлик – объектлар (инсон, жамоа, жамият), ха-
рактер (ким олдида, ким учун, єанаєа) ва объектлар
(техник ва биологик)дан иборат эканлиги маълум. Иж-
тимоий жавобгарликнинг таркибий єисми ижтимоий
маєсад ва ижтимоий ташаббуслардан ташкил топган.
Масъулиятлилик турли појона ва кўринишларда на-
моён бўлади. Бу шахснинг ёшлик, педагогик ва психоло-
гик хусусиятлари билан диалектик бојлиєлик асосида
амалга ошади. Оиладаги тарбияга ота-она, мактабдаги
таълим-тарбияга устозлар масъулдир. Масъулият шахс-
дан бошлаб, давлат ва жамият єурилиши, уни бошєа-
рувига тизим сифатида иерархик тарзда тавсифланади.
Равшанки, ёшлар масъулиятини давр ва замон та-
лаблари асосида шакллантириб бориш орєали, энг ав-
вало, давлат ва жамият єурилишида ёшларда маєсад-
лилик ва касбий йўналтирганлик іамда истиєболдаги
іаётини тўјри белгилай олишига эришилади.
Иккинчидан, ёшлар масъулиятлилигини тўјри шакл-
лантириш оила, мактаб, жамоада, умуман, таълим-
тарбияни тўјри йўлга єўйиш билан белгиланади.
Учинчидан, бугунги глобаллашув жараёнида ёшлар
ўртасида маънавий-маърифий ишлар самарадорлиги-
ни янада юксалтириш, мафкуравий иммунитетни оєило-
на шакллантириш, “оммавий маданият” кўринишлари,
бузјунчи ва ёт јоялар таъсирига тушиб єолмаслиги учун
ёшларнинг ижтимоий масъулиятини тўјри шаклланти-
риш лозим бўлади.
Аслида, ижтимоий тараєєиёт давомида авлодлар во-
рислигида воєеалар занжирини кузатганимизда бутун
тарихнинг, іаётнинг ўзи масъулият асосига єурилган-

Фалсафа: єомусий лујат. –Т.: Шарє, 2004. 243-бет.


116
лигини кўрамиз. Зеро, масъулият орєали жамиятда тар-
тиблилик, мутаносиблик, белгиланган режа ва вазифа-
ларни адо этишдаги собитєадамлилик туйјуси пайдо
бўлади. Аммо, муаммо шундан иборатки, бугунги кунда
ёшлар ўртасида Јарб маданиятининг таъсири кучайиб,
миллий єадриятларимизга салбий таъсир кўрсатмоєда.
Юртбошимиз: “...биз бундай хатарларга єарши ўз ває-
тида єатъият ва изчиллик билан кураш олиб бормасак,
турли зарарли оєимлар бизнинг юртимизга іам шиддат
билан ёпирилиб кириши, ёшларимизни ўз гирдобига тор-
тиб кетишини, оєибатда уларнинг ота-она, оила, эл-юрт
олдидаги бурчи ва масъулиятини ўйламайдиган, фаєат
бир кунлик іаёт билан яшайдиган худписанд кимсалар-
га айланиб єолиши мумкинлигини тасаввур єилиш єийин
эмас. Мана шу аччиє іаєиєатни юртимиздаги іар бир
инсон, іар єайси ота-она, энг муіими, іар єайси йи-
гит-єиз чуєур англаб олишини истардим”
7
, деб таъкид-
лайди И.А.Каримов. Шу жиіатдан, ёшлар масъулият-
лилигини шакллантиришда маданий меросдан фойдала-
ниш омилларини атрофлича ёритиш орєали ижтимоий
іаётда учрайдиган салбий іодисалар оєибатини барта-
раф этишда:
- “миллий јоя” тушунчаси ва тамойилларини ёшлар
таълим-тарбиясига оид аниє вазифаларни іисобга ол-
ган іолда тарјибот єилиш ва шу асосда ижтимоий масъ-
уллик іиссини шакллантириш;
- миллий-маънавий меросимизни бугунги кун воєе-
лигимиз нуєтаи назаридан баіолаш, улардан кенг іамда
оєилона фойдаланиш;
- ОАВда бугунги кунда фаол ва ташаббускор, ўз
иєтидори іамда салоіияти билан бошєаларга ибрат
бўлаётган ёшлар фаолиятини ташвиє ва тарјиб єилиш;
- ўтмиш маданиятимиз, хусусан, миллий маънави-
7
Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. -Т.: Маънавият,
2008. 15-бет.


117
ятимизни юксалтириш жараёнида ёшларда масъули-
ятлиликни шакллантиришнинг ўзига хос хусусиятла-
рини іар томонлама ёритиш лозим бўлади.
Ёшлар масъулиятлилигининг генезиси ва шаклла-
ниш жараёни бевосита шахс фаолияти, уни іаракатга
келтирувчи, унинг руіиятидаги объективлик ва субъек-
тивлик, эркинлик ва воєелик, тасодиф ва зарурият
іодисаларини бир-бирига бојловчи ички ва ташєи омил-
лар билан ўзаро алоєадир.
Масъулиятлилик іисси турли ёшдаги инсонда куза-
тилади. Даріаєиєат, ислоіотларнинг давомийлигини таъ-
минлаш іамда демократик фуєаролик жамиятини шакл-
лантириш, авваламбор, ёшларимизга бојлиє. Ўзбекистон-
да эркин, демократик фуєаролик жамияти єуриш вази-
фаларини амалга оширишда «одамлар онгида демокра-
тик єадриятларни мустаікамлаш йўлидан ојишмай, из-
чил ва єатъиян бориш»
8
вазифаси ёшларнинг миллий-
маънавий єадриятларга таянган іолда, унга мос шаклла-
ниши муіим аіамиятга эга эканлигини кўрсатади.
Ўзбекистонда демократик тамойилларни амалга оши-
риш жараёнида ёшларнинг сиёсий фаоллиги, маъна-
вий баркамол бўлиб тарбияланиши муіим стратегик
аіамият касб этади. Чунки, демографик нуєтаи назар-
дан єараганда, мамлакатимиздаги 17 миллион нафар-
дан ортиє ёшлар йиллар ўтиб, давлат ислоіотларини
амалга оширувчи асосий кучга айланади.
Жамият іаётида турли хил ижтимоий гуруілар ва
єатламлар иштирок этади. Улар орасида, айниєса, ёшлар
муіим ўринга эга. Ёшларнинг, хусусан, єишлоє ёшлари-
нинг ижтимоий фаоллиги, іаётда тутган ўрни ва роли
ошиб бормоєда. “Шу маєсадда бошлаган ишларимизни
єатъият билан давом эттириб, таълим соіасидаги мил-
8
Каримов И.А. Бизнинг маєсадимиз - жамиятни демократлаштириш
ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоі єилишдир. -Т.: Ўзбе-
кистон, 2005, 34-бет.


118
лий дастурларимиз ижросини тўла якунига етказиш,
лўнда єилиб айтганда, ёшларимизни бизнинг табиатимизга
бегона бўлган јаразли оєимлардан асраб, замонавий би-
лим ва тажрибага, ўз мустаєил фикрига эга, маънавий
юксак, комил инсонлар этиб вояга етказиш, уларнинг
жамиятимизда мустаікам ва муносиб ўрин эгаллашга бар-
ча имкониятларни сафарбар этишимиз даркор”
9
, деб таъ-
кидлайди И.А.Каримов. Ёшларининг сиёсий жараёнлар-
даги иштироки ижтимоий-сиёсий аіамиятга эга. Бу
єишлоє аіолисининг республикадаги улушининг баланд
эканлиги, умуман, єишлоєнинг ўрни ва роли билан,
ёшларнинг таркиби, хусусиятларини сиёсий іаётда иш-
тироки билан алоєадор. Президент И.А. Каримов таъкидла-
ганидек, “Ёшидан, миллатидан, динидан єатъи назар,
мамлакатимизда истиєомат єиладиган оддий одамларнинг
бу воєеаларга муносабати кейинги йилларда халєимиз-
нинг ўзлигини англаши, мустаєил, эркин давлат, демок-
ратик жамият єуришга бўлган хоіиш-иродаси нечојлик
кучли эканини яна бир карра тасдиєламоєда”
10
.
Бугунги кунда республикамизда ёшлар бўш ваєт-
ларидан унумли фойдаланишлари учун єатор ёшлар
марказлари ташкил этилган. Жумладан, вилоят, туман
ва шаіар іокимликлари раібарлигида іомийлар то-
монидан єурилиб, ишга туширилган Самарєанд шаі-
ридаги муіташам «Самарєанд ёшлар маркази», Жиз-
зах шаіридаги «Ёшлар маркази», Фарјона шаіридаги
«Ёшлар маданият ва спорт маркази», Наманган шаі-
ридаги «Ёшлар спорт мажмуаси», Паркент туманидаги
«Ёшлар салоіият маркази», Тошкент шаіридаги «Бунёд-
кор» ёшлар телеклубининг турли тўгарак ва шўъбала-
рида ёшларни янги ташаббуслар билан чиєишга чаєи-
9
Каримов И.А. Ватанимиз ва халєимизга садоєат билан хизмат єилиш
– олий саодатдир. -Т.: Ўзбекистон, 2007. 38-бет.
10
Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоєда. –Т.: Ўзбекистон,
1999. 12-бет.


119
риш, эркин фикрлаш ва сўзлашга ўргатиш, уларнинг
ташаббусларини амалга татбиє этиш, ижодий ва иж-
тимоий фаоллигини оширишга єаратилган лойиіалар
амалга оширилмоєда, учрашувлар, тадбирлар ва му-
собаєалар ташкил этилмоєда. Булар, бир томондан,
ёшларнинг бўш ваєтлари мазмунли ўтишига ёрдам бер-
са, иккинчидан, маънавий єадриятларимизнинг инсо-
ний моіиятидан далолат беради.

Download 2.66 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling