Ал-хоразмий номли урганч давлат университети

1.To’g’rilagich diodlar qanday diodlar?
2. To’g’rilagich diodning VAXini tushuntiring.
3. Stabilitronni tushuntiring.
4. Stabilitronning VAXini tushuntiring.
5. Tunnel diod qanday diod?
6. Tunnel diodining VAXini tushuntiring.
7. Varikaplar qanday qurilmalar?
8. Varikaplarning VAXini tishuntiring.

§13.Yorug’lik diodlari

Yorug'lik chiqaradigan diodlar kam quvvatli yarimo'tkazgichli yorug'lik manbalari deb ataladi, ularning asosini radiatsion rn birikmasi tashkil qiladi. P-n o’tishning yorug’lik chiqatishi zaryad tashuvchilarning rekombinatsiyasidan kelib chiqadi. To'g'ri kuchlanish berilganda, n-sohadan elektronlar p-sohaga kirib boradi, u erda ular teshiklar bilan qayta birlashadi va yorug'lik shaklida chiqarilgan energiyani chiqaradi.

Yorug’lik diodlari kremniy karbid, galliy arsenid yoki galyum fosfiddan tayyorlanadi. Yorqinlik juda kuchli bo'lishi mumkin va spektrning infraqizil, qizil, yashil va ko'k qismlarida yotadi. LED to'g'ridan-to'g'ri kuchlanish qo'llanilishi bilanoq yorug'lik chiqarishni boshlaydi va tokning ortishi bilan yorug’lik intensivligi oshadi.
Yorug’lik diodlarining asosiy parametrlari:

• 
  Р_nurlan – to’liq nurlanish quvvati ( 100 mVt gacha).
  
• 
  U_to'g – o’zgarmas to’g’ri kuchlanish (1 V atrofida).
  
• 
  I_to'g. – o’zgarmas to’g’ri tok(110 mА gacha).
  
• 
  Chiqqan yorug’lik rangi.
  

Yorug’lik diode(LED)ning ko’rinishi va belgila-nishini rasm.13.1.da keltirilgan.
Agar siz LEDning volt-amper xarakteristikasi doimiy kristalli haroratda emas, lekin uni har bir tajriba nuqtasida isitishga ruxsat bersangiz, to'g'ri novda ancha tiklanadi(rasm.13.2). Va bu tiklik issiqlik qabul qiluvchiga kuchli bog'liq bo'ladi. Issiqlik etarli darajada olib tashlanmasa, bu egri chiziq ma'lum bir oqimdan tushadi: oqim kuchayishi bilan kuchlanish pasayadi. LED salbiy qarshilik qurilmasiga aylanadi.



Rasm.13.1 Yorug’lik diodining ko’rinishi va belgilanishi

Rasm.13.2. YOrug’lik diodining Volt-Amper xarakteristikasi
Diyodlardan yorug'lik chiqishi mumkinligi haqidagi dastlabki ma'lumot ingliz olimi G. Round tomonidan 1907 yilda kashf etilgan. G.Round dunyoda birinchilardan bo’lib elektroluminesentsiya xodisasini kashf etdi va uni ilmiy asosladi. U uni metall-kremniy karbid juftligida (karborundum - SiC) tokning o'tishini o'rganayotganda kashf etgan va katodda sariq, yashil va to'q sariq rangdagi yorug’lik tarqalganini qayd etdi.
Keyinchalik, bu tajribalar rus olimi O.V.Losev tomonidan 1923 yilda qayta o’tkazildi. U Nijniy Novgoroddagi radiolaboratoriyasida radio to'lqinlarning kristall detektorlari bilan tajriba o'tkazar ekan, ikkita bir-biriga o'xshamaydigan materiallarning kontakt nuqtasida yorug’lik chiqarishini qayd etdi. O.V.Losev bir juft karborund va po'lat igna yordamida elektrolyuminessetsiyani kuzatdi. Karborund va po'lat o'rtasidagi aloqa nuqtasida elektrolyuminessetsiyani kuzatishi orqali ushbu xodisasi tushuntirib bera olgan va patent ham olgan.
O.V.Losev elektrolyuminessensiya materiallar-ning kontakt qilingan sohasida sodir bo'lishini ko'rsatdi. Kuzatilgan hodisaning nazariy izohi bo'lmasada, O. Losev o'z kashfiyotining amaliy ahamiyatini yuqori baholadi. Elektroluminesans ta'siri tufayli o'sha vaqt uchun juda past kuchlanishli (10 V dan kam) va yuqori tezlikda kichik o'lchamdagi yorug'lik manbasini yaratish mumkin bo'ldi. U kelajakdagi qurilmani "Yorug’lik relesi" deb nomladi va ikkita mualliflik guvohnomasini oldi.
1961 yilda Texas Instruments kompaniyasi galyum arsenid (GaAs) asosida infraqizil LED ishlab chiqarish texnologiyasini kashf etdilar. 1962 yilda patent olgandan keyin ularni sanoatda ishlab chiqarish boshlandi.
Dunyodagi birinchi LED, qizil diapazonda ishlaydigan, 1962 yilda “General Electric” kompaniyasida ishlab chiqilgan. Keyinchalik dunyodagi birinchi sariq LED ixtiro qilindi va 1972 yilda qizil va qizil-to'q sariq rangli LEDlarning yorqinligini 10 barobar oshirildi. 1976 yilda maxsus moslashtirilgan telekommunikatsiya ilovalarida optik tolali aloqa liniyalari orqali ma'lumotlarni uzatish uchun dunyodagi birinchi yuqori samarali, yuqori yorqinlikdagi LED yaratildi.
Nazorat savollari