Александр Андреэв Шамбала вақти Дарҳақиқат, Шамбала вақти келди. Н. Рерич и қисм

14. Муваффақиятсиз экспедитсия

1923 йил охирида А.В.Барченко Бош фаннинг илмий маслаҳатчиси лавозимига тайинланди ва унга фанни яратиш учун маблағ ажратилди.
1923 йил охирида А.В.Барченко Фанлар Бош бошқармасининг илмий маслаҳатчиси лавозимига тайинланди ва унга биофизика лабораториясини яратиш учун маблағ ажратилди. Лаборатория Москвадаги Политехника музейи биносида жойлашган эди, аммо биз унинг ходимларининг таркиби ёки унда қандай тажрибалар ўтказилгани ҳақида деярли ҳеч нарса билмаймиз. Бу, эҳтимол, қандайдир парапсихологик тажрибалар бўлган деб тахмин қилиш мумкин. Бунинг билвосита тасдиғи Москва ёзувчиси А.К.Виноградовнинг жуда қизиқ хабари бўлиши мумкин, унга кўра 1924 йилда Красковода (Москва яқинида) А.В.Барченко Шамбала билан алоқа қилиш учун "ақлий спиритизм стантсиясини" ташкил этишга ҳаракат қилган. Бунда унга фан бош бошқармаси ходимлари - Ф.Н.Петров (унинг раҳбари), Р.В.Лариков (Петровнинг ёрдамчиси), В.Т.Тер-Оганесов (табиатни муҳофаза қилиш бўлими бошлиғи), М.П.^[197]. Афтидан, биз Красково ва Москва ўртасида ва эҳтимол узоқ масофаларга ақлий тасвирларни телепатик узатиш бўйича А.В.Барченконинг тажрибалари ҳақида гапирамиз. Бу эрда аниқлик киритиш керакки, бундай тажрибалар биринчи марта Ғарбда 1920-йилларнинг ўрталарида, кейин эса (1930-йилларда) Россияда ўтказила бошланди. Дунёнинг энг йирик шаҳарлари - Ню-Ёрк ва Париж ўртасида ҳар икки йўналишда, шунингдек, Афина ва бир қатор Эвропа пойтахтлари ўртасида ақлий алоқа ўрнатишга уринишлар жуда муваффақиятли бўлди. Ва АҚШнинг Пасадена шаҳрида ҳатто "ақлий радиостантсия" яратилган^[198].
Шу билан бирга, Э. М. Кондиаиннинг эслатмаларидан биламизки, А. В. Барченко Мурмандан қайтгач, бир неча йил давомида эри билан биргаликда Қадимги илм-фан маълумотларини замонавий илм-фан қоидалари билан текшириш ва тасдиқлаш билан жадал шуғулланган. , "Универсал схема" дан фойдаланиш. Петроград ва Москва академик доираларининг А. В. Барченконинг ушбу "илмий-оккулт" асарига муносабати, айтиш керакки, жуда ноаниқ эди. Э. М. Кондиаиннинг сўзларига кўра, физик А. К. Тимирязев каби баъзи олимлар "бу фандаги инқилоб" деб ҳаяжон билан эълон қилишган, бошқалари, РАС доимий котиби С. Ф. Олденбург каби, анча шубҳа билан қарашган. Тўғри, ўша С.Ф.Олденбург кўпчилик олдида А.В.Барченкони танқид қилар экан, четда унга кўп мақтовлар айтиб, шундай деган эди:
"Буни чоп этиб бўлмайди"^[199]. Главнауканинг ўзида А.В.Барченко Ф.Н.Петров бошчилигидаги кичик бир гуруҳ олимларнинг фаол ёрдамидан баҳраманд бўлди. Айнан шу одамлар А. В. Барченко ўзининг дастлабки тадқиқотлари билан Ф. Н. Петровнинг Москвадаги квартирасида вақти-вақти билан ташкил этилган "семинарлар" да таништирди. Хуллас, 1923-йил 17-ноябрда бўлиб ўтган ана шундай йиғилишлардан бирида А.В.Барченко ва жаҳон олимлари раҳбари Н.А.Морозовлар маъруза қилганликларини биламиз.^[200].
Петроградда А.В.Барченкони асосан В.М.Бехтерев ва унинг Мия институтидаги ҳамкасблари қўллаб-қувватладилар. Маълумки, 1923 йил декабр ойида А.В.Барченко ўз уйида (яъни Кондиаинлар квартирасида) Шарқ ва Ғарб фанлари вакилларининг кичик "маслаҳат учрашуви"ни (у Тсйбиковга ёзган мактубида шундай атайди) ташкил қилган. Шарқ олимлари, энг аввало, Тибет ва Мўғул миссиялари бошлиғи Агван Доржиэв ва унинг ўринбосари Бадма Очиров, шунингдек, Мўғулистон ва Тибет, Ҳаян-Хирва ва Нага Навендан келган ҳурматли меҳмонлардир. Гʻарб олимларидан В. М. Бехтерев ва В. П. Қашқадамовлар қатнашдилар. Айнан улар, А.В.Барченконинг сўзларига кўра, ушбу йиғилишда "рус олимлари ва тибет олимлари ўртасидаги энг яқин илмий алоқани ҳар қандай мақсадга мувофиқлигини ёқлаб чиқдилар".^[201].
Бундай учрашувни ташкил этиш Барченконинг ўзида тўлиқ пишиб қолган ғояни амалга ошириш йўлидаги биринчи қадами бўлди - олий совет раҳбариятини қадимги илм-фан ютуқлари билан таништириш ва уларни тарихдан олдинги маданиятнинг асосий маркази билан алоқа ўрнатишга ундаш. Шарқ - Шамбала билан. Ўзининг эътирофига кўра, у бу ғояга тибетлик Нага Навеннинг таъсири остида келган, шекилли, у ўзининг баъзи нозик сиёсий ҳисоб-китобларини уни амалга ошириш билан боғлаган. 1927 йилда Барченко Тсйбиковга шундай деб ёзган эди: "Дуинҳор назариясини чуқурлаштириш натижасида менда Россиянинг энг муҳим ва фидойи шахсларига асл мазмунни тўғри қараш ҳақида маълумот бериш учун ушбу сирни очиш истаги пайдо бўлди. ва қадимги ва замонавий Шарқ маданиятининг ҳақиқий қиймати"^[202]. А.В.Барченко, биринчи навбатда, Москвада кўплаб юқори ҳомийлари бўлган Доржиэв ва энг йирик шарқшунос буддист олимлар, академиклар С.Ф.Олденбург ва Ф.И.Шчербатский билан ўз режаларини баҳам кўрди, эҳтимол уларнинг ҳомийлиги билан олий ҳокимият ҳудудларига киришга умид қилган. Аммо Доржиэв ва шарқшунослар унинг фикрини маъқулламадилар ва ундан узоқлашишга ҳаракат қилдилар:
"Менинг бу қадамим ламалар бошлиғи ва бутун профессорлик томонидан энг душманона муносабат билан бўлди. Академик доираларда бу уринишда менинг шахсий, ҳатто моддий манфаатдорлигим ҳақида миш-мишлар кенг тарқала бошлади. Шарқ маданияти ҳақидаги қарашларим ҳар томонлама обрўсизлантирилди. Вазият шу даражага етдики, матбуот менинг исмимни ҳақиқатда рўй бермаган илмий кашфиётлар ҳақидаги атайин ёлғон ва ошириб юборилган хабарлар билан боғлай бошлади. Мен ёрдамга мурожаат қилган ламалар гуруҳидан олдин, ўша гуруҳ (олимлар) мени илмий мартабачи, ёлғончи ва ҳатто болшевикларнинг пуллик "махфий" агенти сифатида фош қилишди.^[203].
Шарқшуносларнинг А.В.Барченкога нисбатан бундай кучли душманлигининг сабабини қисман унинг хавфсизлик ходимлари билан алоқалари (собиқ бўлса ҳам) билан изоҳлаш мумкин. Бошқа томондан, Барченконинг С. Ф. Олденбург билан тўқнашуви соф оккултив асосда содир бўлганлиги ҳақида маълумотлар мавжуд. Г. И. Бокийнинг кўрсатмасига кўра, ўтмишда "масон ташкилоти" (Росиcруcианс) га тегишли бўлган С. Ф. Олденбург гўё А. В. Барченко орден сирларини ошкор қилганидан жуда норози бўлган.^[204], яъни эзотерик характердаги маълумотлар. Бироқ, нуфузли шарқшуноснинг душманлиги ва ҳатто таҳдидларига қарамай (агар сиз Г.И.Бокийга ишонсангиз), А.В.Барченко ўзининг юқори совет раҳбарларини қадимги илм-фан сирларига "ташаббус" қилиш ниятидан қайтмади.
1924 йил баҳорида А.В.Барченко мафкуравий асосда, бу сафар Главнаука деворлари ичида янги тўқнашувга дуч келди. А. В. Барченко Ф. Н. Петровга ёзган жуда очиқ ва кескин хатида, асосан, унинг ишини назорат қилган илмий бўлим билан туб келишмовчиликлари ҳақида гапирди. Унда, хусусан:
“Илмий бўлим бошлиғининг сизнинг ҳузурингизда билдирган баёнотлари, жумладан “математиклар ва аксиоматиклар билан барча кўринишларда шиддатли кураш аллақачон режалаштирилганлигини” эътироф этиш, илмий бўлимнинг дастлабки асоси: “ҲАММА НАРСА, ЖУМЛАДАН “КОСМОС ҚОНУНЛАРИ ЎЗГАРАЯДИ” мен учун алоқада илмий ишлаш имкониятини бутунлай истисно қилади, айниқса, КОСМОН ҚОНУНЛАРИ ЎЗГАРИШ БЎЙИЧА”, мен учун алоқада, айниқса Илмий бўлим раҳбарлигида илмий ишлаш имкониятини бутунлай истисно қилади. Мен учун қуйидаги баёнот мажбурийдир: "Диалектик лаҳзалар, шу жумладан инқилоблар, маълум бир РИТМга бўйсунган, жаҳон жараёни ривожланишининг муқаррар, мажбурий омилидир".
Бутунлай шарафли ўринни эгаллаган, аммо диаметри 12 000 километр бўлган космик доғда илмий бўлим томонидан амалга оширилган Жаҳон мунтазамлиги челакидан дадил чайқалиш менга болаларча ишдек туюлади. Ва бу муқаддас "панта реи" нинг болаларча талқини, менинг фикримча, рус фанининг келажаги учун ҳалокатли.
Бунда иштирок этиш, ҳатто энг кичик омил бўлса ҳам, ростини айтсам, мен учун номақбулдир.^[205].
Худди шу мактубдан биламизки, илмий бўлим А.В.Барченконинг таклифини қўллаб-қувватлашдан бош тортган - "лаборатория материалларини қиёсий қайта ишлаш орқали аналитик усулнинг қийматини ошириб кўрсатиш, СИНТЕТИК Усулга тўлиқ эгалик қилиш. Кафедра ходимлари унинг "синтетик усул" ёрдамида ишлайдиган илмий-тадқиқот институтларини яратиш зарурлиги ҳақидаги ғоясига бир хил даражада шубҳа билан қарашди - Ф.Н. Петров принтсипиал жиҳатдан рози бўлган нарса. Олимнинг норозилигига яна бир сабаб, фан бош бошқармасининг динга қарши тарғибот ишларига аралашуви бўлди. “Халқ комиссари Луначарскийга ва сизга ёзган ёдномаларимда ҳам, комиссияларда ҳам очиқчасига, – деб ёзган эди А.В.Барченко Ф.Н.Петровга, “Мен ҳар доим диний ёдгорликлар мен учун МУСТАҚОҚ қадриятлар бўлиб туюлишини таъкидлаганман. Қадимги табиатшунослик соҳасида мен кашф этган маълумотлар хурофот ва хиёнатга қарши курашда хизмат қилиши мумкин ва хизмат қилиши керак. Аммо <...> билан курашиш диннинг ПОЗİТİВ қадриятлари билан эмас, балки мана шу салбий омон қолиш билан. <…> Ҳар қандай тарзда замонавий, черковга қарши эмас, балки динга қарши ташвиқотда қатнашиш мен учун ҲАР ҚАНДАЙ МАЖБУР ШАРТЛАРИДА ҚАБУЛ ҚИЛМАС.
Натижада - "этук фикрлашдан кейин" - А. В. Барченко унга Бехтерев институти ва Ленинграддаги Моддий маданият тарихи академиясининг илмий кенгашига аъзо бўлиш тўғрисида илгари берилган таклифларни рад этишга қарор қилди. Бундан ташқари, Ф.Н.Петровга ёзган мактубида у нафақат ижтимоий ва илмий фаолиятдан, балки умуман "маданий ҳаётдан" ҳам "узоқ йиллар давомида, агар абадий бўлмаса, бутунлай тарк этиш" қарори ҳақида гапиради. Умидсизлик ва умидсизлик ҳолатида у ҳатто "ҳаётини тугатиш" зарурати ҳақида сўзларни айтади. Аммо у қадимги табиат фалсафасини билганлиги туфайли бутун умри давомида ўзини "диний масалалар бундан мустасно" деб ҳисоблаган "чиптасиз коммунист" сифатида тугатади.
А. В. Барченконинг мактуби бир қатор "кичик белгилар" билан якунланди - кимё ва физиология соҳасидаги Эвропа илм-фанининг "эртанги қадамлари" ҳақидаги башоратлар, уларнинг орқасида, шубҳасиз, "синтетик усул" ёрдамида қилинган ўз кашфиётлари яширинган. Қадимги фан. А.В.Барченко "атом оғирлиги 253х дан ортиқ бўлмаган уран орқасида радиоактивликнинг экстремал босқичи" (яъни трансуран элементларининг топилиши) кашф этилишини башорат қилган эди, кўричак қўшимчаси "атавизм белгиси эмас, балки ураннинг ўзига хос хусусиятидир" деб таъкидлади. танадаги мажбурий секретсия органи" , шунингдек, радиотерапиянинг зарарли эканлигини таъкидлади. "Терапевтик ва регенератив аҳамиятга эга", деб ёзган эди у, ҳеч бўлмаганда кичик даражада қиздирилган темир массалари, униб чиқадиган уруғлар (солоднинг таъсири), қуёш чиқишидан бир соат олдин шудринг, қуёш нури тўпланган сув, лекин механизм эмас, балки, атомнинг парчаланадиган моддасини проексиялаш. Қиздирилган темир массалари, қуёш ва массажнинг асосий ганглион тугунларига, айниқса сакрал тугунларга таъсири ғайриоддий кучли таъсирларни очиб беради.^[206]. (Охирги баёнот унинг ҳинд ёгасининг инсон танасининг энергия марказлари - "чакралар" ҳақидаги таълимотлари билан яхши танишлигини аниқ кўрсатади.)
А.В.Барченконинг идеалистик интилишлари ва қаттиқ совет воқелиги ўртасидаги номувофиқлик туфайли юзага келган руҳий инқирози тез орада ўтиб кетди ва олим Главнаукадаги ишига қайтди. Умумжаҳон билимлари анъанаси рус тупроғида, "Беловоде изловчилари" нинг қадимги имонли мазҳаблари орасида ҳам яшашини кўрсатган Круглов билан кутилмаган учрашув унинг изланишларига янги туртки берди. Худди шу 1924 йилнинг кузида А.В.Барченко оқсоқол Никитинни топиш учун Костромага борди. У эрда у Кругловнинг кекса ўқитувчиси билан учрашишга муваффақ бўлди, у маълум бўлишича, югурувчилар ёки саргардонлар мазҳабига алоқадор голбешниклар ("голб" дан - эр ости) сектасига мансуб эди. Оқсоқол А.В.Барченкога Тибет ва Ҳиндистонга қилган саёҳатлари, Голбешникларнинг асл эътиқоди ва сирли идеограмма белгилари ҳақида жуда кўп қизиқарли нарсаларни айтиб берган бўлиши мумкин.
Ленинградга қайтиб, А.В.Барченко яна қадимий Шамбала изларини излаш учун Ўрта Осиёга - Мўғулистон ва Тибетга боришни хоҳлади. Мен Фанлар Бош бошқармасидан Шарқ тилларини ўрганиш учун хизмат сафари ниқоби остида шундай саёҳат уюштиришга ҳаракат қилдим. А.В.Барченконинг мўгʻул-тибет экспедитсияси масаласи, шекилли, 1924-йил охирида Бош фан Президиумининг ёпиқ мажлисида кўриб чиқилди. А.В.Барченконинг илтимосига кўра Хаян Хирва “маслаҳатчи” сифатида таклиф қилинди, у рус олимининг илтимосини қизғин қўллаб-қувватлади. Муҳокама пайтида Барченко ва С. Ф. Олденбург ўртасида янги тўқнашув юз берди. Г.Тсибиковга йўллаган мактубида у бу ҳақда шундай дейди: “Бу учрашувда шарқшунос академик мўғул ва тибет олимлари содда ваҳшийликдан йироқ, деб (батафсил баҳс-мунозараларсиз) менга ҳужум қилди. Ғарб олимлари уларга юкламоқда. Шарқшунос академик Рокхилл, Уоддел ва ҳатто Гренарднинг ламаларнинг маданий даражаси пастлиги ҳақидаги нуқтаи назарини ҳимоя қилиб, бу позитсияни ўзи ва сизга таниш бўлган, шахсан Шигатсе шаҳрида бўлган шарқшунос академик ҳамкасбининг маълумотларига иқтибос келтирган ҳолда тасдиқлади. ”.^[207](Гап яқинда Мўғулистон сафаридан қайтган Ф.И.Шербатский ҳақида кетмоқда. Бироқ, инсоф учун, Шчербатский ҳеч қачон Тибетда бўлмаганини айтиш керак.) Фанлар академияси доимий котибининг далиллари аргументлардан устун келгани аниқ. Унинг унчалик таниқли бўлмаган рақиби эди ва Фанлар Бош бошқармаси Президиуми охир-оқибат Барченконинг илтимосини рад этди.
Ушбу янги муваффақиятсизликка қарамай, 1924 йил охирида А.В.Барченко ҳаётида бурилиш нуқтаси аниқ бўлди. Ҳаммаси аҳамиятсиз бўлиб туюлган воқеадан бошланди: унга "чекушниклар" (Владимиров, Рикс, Отто ва Швартс) томонидан навбатдаги ташрифи чоғида олим уларга Совет раҳбарларини Қадимги фанга жалб қилиш нияти ҳақида гапирди ва ёрдам сўради - сўради уни "Биттифоқ Болшевиклар Коммунистик партияси ва Совет ҳукумати раҳбариятига яқин одамлардан" кимгадир таништириш. "Ҳомийлар" унинг илтимосига осонгина жавоб беришди ва дарҳол тепада қандай алоқалар борлигини эслай бошладилар. Шундай қилиб, К. Ф. Швартс А. В. Барченкога ўзига маълум бўлган уч кишининг исмларини айтди: ленинградликлар Н. П. Комаров (Ленинград Ижроия қўмитаси президиумининг котиби) ва Я. Г. Озолин (Губерния суди раиси ўринбосари), шунингдек Мусковит, ПЧКнинг собиқ раҳбари, ҳозирда ОГПУнинг махсус бўлимини бошқараётган Г.И.Бокий.^[208].
Кейинги воқеалар тахминан қуйидагича ривожланди: А.В.Барченко ОГПУ бошлиғига ва Олий иқтисодий кенгаш раиси Ф.Э.Дзержинскийга хат ёзди, унда у ўзи ва фаолияти ҳақида гапирди. Кейин К.К. Владимиров бу хатни Москвага, Лубянкага олиб кетди. Шу билан бирга, у аввалги ПЧКдаги фаолиятидан таниш бўлган Боқий билан боғланди. Натижада, бир неча кундан кейин ОГПУ махфий сиёсий бўлими бошлиғи Ленинградга келди - эҳтимол Дзержинскийнинг шахсий кўрсатмаси билан - Я. С. Агранов, КГБ хавфсиз уйларидан бирида А. В. Барченко билан учрашди. “Агранов билан суҳбатда мен унга Марказий Осиёда ёпиқ илмий жамоа мавжудлиги ҳақидаги назарияни ва унинг сирлари эгалари билан алоқа ўрнатиш лойиҳасини батафсил тушунтирдим. Агранов менинг хабарларимга ижобий муносабатда бўлди, - деди А.В.Барченконинг ўзи бу учрашув ҳақида терговчиларга.^[209]. Кўп ўтмай Санкт-Петербургга қайтиб келган Владимиров Барченкога Бокий билан музокаралар муваффақиятли бўлганини ва у ўз лойиҳаси ҳақида ОГПУ раҳбариятига хабар бериш учун Москвага бориши кераклигини айтди. Кейин Владимиров ва Барченко бирга пойтахтга боришди ва у эрда Агранов ва Бокий билан учрашишди. Иккинчиси билан махфий суҳбатдан сўнг, А.В. ОГПУ кенгашига таклифнома олди ва у эрда ўз лойиҳаси ҳақида ҳисобот берди.
“Бошқарув йиғилиши кечга яқин бўлиб ўтди. Ҳамма жуда чарчаган эди ва мени диққат билан тингламади. Улар саволлар билан якунлашга шошилишди. Натижада, Боқий ва Аграновнинг кўмагида биз, умуман олганда, ижобий қарорга эришдик, Бокийга менинг лойиҳамнинг мазмуни билан батафсил танишиш ва агар ҳақиқатан ҳам ундан бирон бир фойда олиш мумкин бўлса, унга кўрсатма бердик. шундай қил».^[210].
Бу А.В.Барченко томонидан тақдим этилган воқеалар версияси. Бироқ, унда битта муҳим белги - К. Ф. Швартс этишмаяпти. Г.И.Бокийнинг кўрсатмасига кўра, 1924-йил охирида махсус бўлимга уч киши — Владимиров, Швартс (!) ва олимнинг ўзи ташриф буюрган. “Улар (яъни А.В. Барченкони) менга ниҳоятда муҳим сиёсий аҳамиятга эга бўлган кашфиётни амалга оширган иқтидорли тадқиқотчи сифатида тавсия қилишди ва ўз ғоясини амалга ошириш учун ОГПУ раҳбарияти билан бирга олиб келишимни сўрашди”.^[211]. Ўз навбатида К. Ф. Швартс Г. И. Бокийга Москвага қилган сафари ҳақида бошқача гапирди. Унинг версиясига кўра, Кондиаиновнинг квартирасидаги ўша унутилмас учрашувда А.В.Барченко ундан Дуинҳор таълимоти ҳақида ёзган ҳисоботини махсус бўлим бошлиғига олиб боришни сўради.
“Мен розилигимни бердим ва тез орада Барченко менга Бокийга етказиб бериш учун пакет берди, мен буни қилдим. Мен Москвага ёлғиз бордим. Владимиров бир кун олдин Москвага жўнаб кетди. Эртаси куни мен у билан учрашдим, кейин бирга Бокий ва Владимировнинг олдига бордик, Барченко ҳақидаги маълумотимни тўлдириб олишди”.^[212].
Шундай қилиб, К. Ф. Швартс версияси Г. И. Бокий ҳикоясига мос келмайди. Ленинград хавфсизлик хизмати ходимлари Г. И. Бокийга икки марта ташриф буюришган - биринчи марта А. В. Барченкосиз бўлган деган таассурот пайдо бўлади. Махсус бўлим бошлиғига уларнинг учтаси - Швартс, Владимиров ва Барченконинг асосий ташрифи, эҳтимол, бироз кейинроқ, Бокий Барченконинг "маърузаси" билан танишиб, унда тақдим этилган ғоялар ва ғоялар билан қизиқиб қолганидан кейин содир бўлган. муаллиф билан гаплашмоқчи эди. Афсуски, архивдан А.В.Барченконинг иккала қўлёзмасини ҳам – Шамбала экспедитсиясининг ҳисоботи ва лойиҳасини топишнинг имкони бўлмади.
ОГПУ кенгашининг ижобий қарорига қарамай, бундай ғайриоддий экспедитсияни ташкил этиш катта қийинчиликларга дуч келди. Буни Владимиров архивида А.В.Барченконинг шогирди, ЛИЖВЯ шогирди Владимир Королевнинг Г.И.Бокий билан бевосита богʻлиқлиги аниқланган иккита қисқача эслатма тасдиқлайди.
Улардан бирида, 26 март куни Королев Владимировга (ўша пайтда иккаласи ҳам Москвада эди) хабар беради: "Мен бугун Г.И.га ташриф буюрдим ва у билан суҳбат менда ёмон таассурот қолдирди".^[213]. Аммо апрел ойининг ўрталарида. Афтидан, Г.И.Бокий экспедитсияни молиялаштириш билан боғлиқ асосий муаммони ҳал қилишга муваффақ бўлди. ОГПУ томонидан унга ажратилган маблағлар жуда таъсирли миқдорни ташкил этди - 100 минг рубл (олтин билан), яъни Совет ҳукумати 1923 йил баҳорида П.К. Козловнинг Тибетга илмий экспедитсияси учун ажратган маблағ билан бир хил. Агар ОГПУ ўзининг баъзи мақсадларини Марказий Осиёга янги экспедитсия билан боғлаган деб ўйламасангиз, бунга ишониш қийин - ва бу, кейинроқ кўриб турганимиздек, Тибет ва Афғонистонга ташриф буюриш эди. Г.И.Бокий, шубҳасиз, ОГПУ раҳбарларини А.В.Барченконинг режалари билан қизиқтиришга муваффақ бўлди - эҳтимол ҳатто Феликс Эдмундовичнинг ўзи ҳам. Натижада, С.Ф.Олденбург билан тўқнашувидан кўп ўтмай, ниҳоят Главнаука билан хайрлашган А.В.Барченко 1925 йил баҳорига кирди, шекилли. Г.И.Бокий ҳомийлигида Олий хўжалик кенгашининг илмий-техника бўлимига, ўзингизга маʼлумки, Дзержинский ярим ставкада раҳбарлик қилган ташкилот. Саёҳатда иштирок этишни ҳам режалаштирган К.К. Владимиров “Дерутра” совет-германия транспорт ҳамкорлигидаги хизматидан воз кечди. "Биламан, кетишдан олдин, у ёки бу тарзда мен билан бўласиз", деб ёзган эди унинг янги иштиёқи В.В.Зошченко апрел ойининг охирида Сестроретсклик К.К.Владимировга. "Сиз мени кўрмасдан, мен билан хайрлашмасдан, чексиз узоққа бора олмайсиз." кетишдан олдин у ёки бу тарзда мен билан бирга бўласан, - деб ёзган эди унинг янги иштиёқи В.В.Зошченко апрел ойининг охирида Сестроретскдан К.К.Владимировга. "Сиз мени кўрмасдан, мен билан хайрлашмасдан, чексиз узоққа бора олмайсиз." кетишдан олдин у ёки бу тарзда мен билан бирга бўласан, - деб ёзган эди унинг янги иштиёқи В.В.Зошченко апрел ойининг охирида Сестроретскдан К.К.Владимировга. "Сиз мени кўрмасдан, мен билан хайрлашмасдан, чексиз узоққа бора олмайсиз."^[214]. Ва бир неча кундан сўнг: "Сиз кетаётганингиздан жуда хафаман. Биламан, кетиш керак, кетиш керак, ва шунга қарамай... Ахир бу ерда иш кўп, зарур, фойдали, катта иш. Лекин сен хаёлпарастсан ва сенга бошқа нарса, катта нарса керак... Агар негадир Шарққа сафарингиз қолдирилган бўлса, ойига бир-икки марта шу ерда бўлсангиз, хурсанд бўламан”.^[215].
К.К. Владимировдан ташқари, коммуна-биродарлик аъзолари А.В.Барченко ҳам - унинг рафиқлари Нататя ва Олга, Юлия Струтинская, Лидия Шишелова-Маркова ва Тамиэл (А.А. Кондиаин) ҳам Шамбалага бориш истагини билдирдилар. 1925 йилнинг ёзида уларнинг барчаси ўзларининг бошлиқлари бошчилигида бўлажак экспедитсияга тайёргарлик кўришни бошладилар. Э. М. Кондиннинг эслатмаларида биз ўқиймиз:
“Биз Конногвардейский булваридаги аренада от минишни ўргана бошладик. Биз бир ҳафта давомида бракет билан юрдик. Пакетлар учун эгар сумкалари тикилган. Умумжаҳон схемаси билан оқ байроқ кашта қилинган. Биз мўғул тилини ўргандик. Буддист катехизмини ўқинг"^[216].
Сўз юритилаётган китоб буддистларнинг космологик ва диний-фалсафий қарашларини ўзида мужассам этган А. М. Позднеэв томонидан мўғул тилидан таржима қилинган “Тонилҳуйн чимек” (Нажот зийнати) рисоласидир.^[217]. Э. М. Cондиаиннинг эслатмаларида биз ушбу асардан олинган иккита асосий буддист тушунчаларнинг таърифларини топамиз: "Самсара нима? - Самсара - оғриқ ва доимий алданишда туғилиш. Нирвана нима? Нирвана - бу ҳар қандай азоб-уқубатлардан халос бўлиш ва ҳақиқатни билиш (ўзлаштириш). Ўша ёзда Ленинграддан ҳамма - А.В. Барченко ўзининг аёл "мураббийи" ва Кондиаина билан биргаликда Москва яқинидаги Верея шаҳридаги дачага кўчиб ўтишди ва у эрда тайёргарликни давом эттиришди. Улар асосан от миниш билан шуғулланишган ва шарқ тилларини - мўғул, урду ва, эҳтимол, тибет тилларини ўрганишган. (А.В.Барченконинг ҳикоясига кўра, мўгʻул ўқувчиси Королев Б.Я.Владимиртсовдан русча-мўгʻулча сўзлашув китобини олган – улар ундан замонавий мўгʻул нутқини ўрганишни бошлаганлар. Тибет тили Г. Т. Тсибиков дарслигидан ўқитилган. )^[218]
Бўлажак экспедитсия ҳақидаги маълумотлар тезда К. К. Владимировнинг кўплаб Санкт-Петербурглик танишлари орасида тарқалди. Улардан бири, ҳайкалтарош В.Н. Беляэв (шунингдек, Сент-Ивнинг ажойиб мухлиси) ҳатто унга илтимос билан мурожаат қилди:
“Константин Константинович! Мени узоқ сафарга жўнатишим мумкинми, деб билиш учун сизнинг олдингизга келдим. Воқеа ёмон чиқди. Бустлар ишламайди. Бутун бозорга хизмат кўрсатилади. Очимдан ўляпман. Агар иложи бўлса, сиздан сўрайман, кейин яна икки киши - аёллар. Менинг манзилим: Новоисакиэвская 22-квартира. 7"^[219].
А.В.Барченконинг режаларига ёрдам бериш учун унинг Москвадаги иккита янги таниши - доктор Вечеслов ва В.И.Забрежнев ҳам ихтиёрий равишда ёрдам беришди. Уларнинг иккаласи ҳам Франтсия Буюк Шарқининг собиқ аъзолари эди; Бундан ташқари, Вечеслов Астромов-Кириченкога яқин эди, лекин, энг муҳими, у Афғонистонни яхши биларди, баъзи маълумотларга кўра, у инқилобдан олдин дипломатик миссия доирасида бўлган. 1925 йил бошида Вечеслов яна зудлик билан Кобулга қандайдир бизнес учун жўнади. В.И.Забрежневга келсак, у катта эҳтимол билан А.В.
Барченко гипнозга умумий қизиқишга асосланади, чунки у тажрибали гипнолог эди^[220]. Ўтмишда НКИД ва ОГПУ ходими, ҳозирда Москвадаги Экспериментал психология институти аспиранти Забрежнев турли халқ комиссарликлари ва бўлимларида кенг алоқаларга эга бўлиб, у А.В.Барченконинг режаларини илгари суриш учун фойдаланишга ҳаракат қилди. Шундай қилиб, В.И.Забрежнев олим ва Г.В.Чичерин ўртасида учрашув ташкил этишга муваффақ бўлди, эҳтимол бу Барченкони илмий экспедитсия раҳбари сифатида олиш зарурати, чет элга саёҳат қилиш учун Халқ Комиссарлигининг рухсати билан боғлиқ.
А.В.Барченконинг Г.В.Чичеринга ОГПУнинг икки ходими (афтидан, Бокий махсус бўлимидан) ҳамроҳлигида ташрифи 31 июл куни бўлиб ўтди.
А.В.Барченко Халқ комиссарига ўзининг қадимий табиатшунослик соҳасидаги кўп йиллик изланишлари ҳақида гапириб берди ва Тибет ва Афғонистонга саёҳат - "тарихдан олдинги маданият изларини қидириш" режаларини айтди. Шу билан бирга, у дарҳол Мўғулистонга боришга, у эрда карвонни жиҳозлашга ва кейин Тибетга кўчиб ўтишга тайёрлигини билдирди. Бундан хулоса қилишимиз мумкинки, Барченко аслида бир эмас, иккита алоҳида экспедитсияни режалаштирган, чунки СССР ҳудудидан Афғонистонга бориш Тибетдан Хитой Туркистони орқали қайтишга қараганда анча осон ва хавфсизроқ эди. Унинг Афғонистонга (Кофиристон) бўлган катта қизиқиши, биринчи навбатда, Гуржиэфф борган сўфийларнинг яширин манзилгоҳлари («биродарликлари») мавжудлиги билан изоҳланади. Шу билан бирга, Афғонистон Туркистонида, Балх ва Бомиён оралиғида, Сент-Ивес муқаддас Парадлар ҳудуди - Рам империяси папаларининг мулки бўлган.^[221]Шубҳасиз, ундан қадимги билим қолдиқларини сақлайдиган европаликлар учун энг қийин жойларга кириб бориш учун фойдаланиш умидида. (Бу ҳақда у Г.В. Чичеринга инглизлар билан алоқаси учун болшевикларнинг Оға Хонга нисбатан ўта душманлик муносабати ҳақида билган ҳолда айтмади.)
Халқ комиссарининг А.В.Барченконинг хабарига муносабати ноаниқ эди - у сиёсий сабабларга кўра Афғонистонга сафар қилишни дарҳол қатъиян рад этди, лекин айни пайтда Тибетга ташриф буюриш ҳақида жуда ижобий гапирди. Г.И.Чичерин А.В.Барченконинг экспедитсия лойиҳаси бўйича ўз шарҳини Марказий Қўмитанинг Сиёсий бюросига юборди. Бироқ, эртаси куни ИНО ОГПУ бошлиғи М.А.Трилиссер билан телефон суҳбатидан Г.В.Чичерин А.В.Барченко ва хавфсизлик ходимларининг НКИДга қилган кампаниясидан мутлақо бехабар эканлигини билди. Бундан ташқари, Г.И.Чичеринга ташриф буюрганлар ихтиёрий равишда Ташқи ишлар халқ комиссарлигининг виза бўлими орқали Афғонистон элчихонасига мурожаат қилиб, “Олий иқтисодий кенгашдан саёҳат қилувчи экспедитсия тузаётганликларини” маълум қилишган. Ғазабланган халқ комиссари дарҳол Сиёсий бюрога аввалги мактубига "бошқа чора кўрмаслик" илтимоси билан янги ҳисобот юборди. Трилиссер ва Ягода билан суҳбатига ишора қилиб, у "ОГПУ раҳбарлари энди Барченконинг экспедитсиясини юбориш керакми ёки йўқлигига шубҳа қилмоқдалар, чунки Тибетга киришнинг ишончли усулларини назарда тутади". Ушбу эслатмада Г.И. Чичерин, бошқа нарсалар қатори, олимнинг тадқиқотлари ва унинг лойиҳасига ўз муносабатини билдирди:
“Бир Барченко 19 йил давомида тарихдан олдинги маданият қолдиқларини топиш масаласини ўрганиб келмоқда. Унинг назариясига кўра, тарихдан олдинги даврларда инсоният ўзининг илмий ютуқлари бўйича биз бошдан кечираётган тарихий даврдан анча устун бўлган ғайриоддий бой маданиятга эга бўлган. Унинг фикрича, Марказий Осиё руҳий маданият марказларида, Лхасада, Афгʻонистонда мавжуд бўлган яширин биродарликларда ва ҳоказоларда бу бой тарихдан олдинги маданиятга оид илмий билимларнинг қолдиқлари сақланиб қолган. Бу назария билан ўртоқ. Барченко ўртоқга ўгирилди. Бокию унга ғайриоддий қизиқиш уйғотди ва ўзининг махсус аппаратидан фойдаланишга қарор қилди. Тарихдан олдинги маданият қолдиқларини топиш бўлими. Бу ҳақда ОГПУ Президиуми коллегиясига ҳисобот берилди, худди шу тарзда, тарихдан олдинги маданият қолдиқларини топиш вазифасига жуда қизиқиб қолган ва ҳатто бу мақсадда ўзида мавжуд бўлган молиявий ресурсларнинг бир қисмини ишлатишга қарор қилган. ОГПУдан икки ўртоқ ва Барченконинг ўзи Афгʻонистонга у ердаги яширин биродарлар билан богʻланиш учун мендан ёрдам сўраш учун ёнимга келишди.
Мен Афғонистонга сафар қилиш ҳақида гап бўлиши мумкин эмас, чунки афғон расмийлари нафақат бизнинг хавфсизлик ходимларининг яширин биродарликларга қўшилишига йўл қўймайди, балки уларнинг пайдо бўлишининг ўзи ҳам Британия матбуотида катта асоратлар ва ҳатто кампанияларга олиб келиши мумкин, деб жавоб бердим. , бу экспедитсияни бутунлай бошқача кўринишда тақдим эта олмайди. Биз ҳеч қандай фойдасиз ўзимизни муаммога дучор қиламиз, чунки бизнинг хавфсизлик ходимларимиз ҳеч қандай яширин биродарликларга қўшилмайдилар.
Мен Лхасага саёҳатни бутунлай бошқача ҳис қилдим. Агар Барченкони қўллаб-қувватловчи ҳомийлар Лхасага экспедитсияни жиҳозлаш учун этарли маблағга эга бўлса, мен Тибет билан алоқа ўрнатиш бўйича янги қадамни қўллаб-қувватлаган бўлардим, лекин биринчидан, Барченконинг шахсияти ҳақида аниқроқ маълумот тўпланган бўлса, - иккинчидан, у унга жиддий партия ўртоқлари орасидан жуда тажрибали назоратчилар ҳамроҳ бўлган ва учинчидан, у Тибетдаги сиёсат ҳақида гапирмасликка, хусусан, СССР ва шарқ мамлакатлари ўртасидаги муносабатлар ҳақида ҳеч нарса демасликка мажбур бўлган. Ушбу экспедитсия НКИДда бу мақсадда мавжуд бўлмаган катта маблағларнинг мавжудлигини талаб қилади.
<...> Мен, албатта, аминманки, тарихдан олдинги даврларда ҳеч қандай бой маданият мавжуд эмас эди, лекин мен Лхасага қўшимча саёҳат Тибет билан яратаётган алоқаларимизни озгина даражада мустаҳкамлаши мумкинлигидан келиб чиқаман.^[222].
НКИД ва ОГПУ ўртасидаги яширин рақобат сезилган Г. И. Чичериннинг танбеҳи Г. И. Бокийни тушкунликка солмади, чунки халқ комиссари, А. В. Барченконинг Тибетга экспедитсиясини зарур деб ҳисоблаган бўлса-да, асосан, эʼтироз билдирмади. унга партия аъзосини бириктиринг
"назоратчи", яъни сиёсий комиссар. Сиёсий бюро 1923 йилда Тибет-Мўғул экспедитсиясига қўшимча ходим, собиқ Коминтерн аъзоси Д.М.Убугуновни юклаган П.К.Козлов билан айнан шундай қилди. Улар А.В.Барченко билан ҳам худди шундай қилишди, унинг отрядига сиёсий комиссар Я.Г.Блюмкинни тайинладилар. Собиқ чап қанот эссеист-террорчи - Германия элчиси граф В. Мирбахнинг қотилининг жирканч шахсияти А. В. Барченконинг қатъий қаршилигига дуч келди. Муқаддас Шамбала юртига борадиган отряди аъзолари орасида Блумкиндек одамга жой бўлиши мумкин эмас эди. Аммо А.В.Барченконинг умидларини барбод қилган яна бир жиддийроқ сабаб бор эди. 1925 йил август ойининг бошида Г. В. Чичерин Тибетга янги Совет дипломатик экспедитсияси режаларини ишлаб чиқишни бошлади.
Шамбалага бормасдан, ўша йилнинг кузида А.В. Барченко ўзининг аёл "мураббийи" билан бошқа ажратилган жойга, Олтойга жўнади. Ўша Г.И.Бокий томонидан ташкил этилган ушбу саёҳатдан мақсад “Дунхор анʼанасининг рус бўлими” вакиллари, Беловоде изловчилари билан алоқа ўрнатиш эди. Э.М.Кондиаин бизга саёҳатчиларнинг маршрутини айтиб беради - Семипалатинск, Уст-Каменогорск орқали Об ва Иртиш бўйлаб пароходда, сўнгра отда тоғларга. Якуний манзил — гўзал Бухоро водийсида жойлашган Катон-Қорагʻай қишлогʻи. У эрда улар бир вақтлар Беловоде-Шамбалага борганлар билан учрашишни кутишган. Катон-Қорағайда А.В.Барченко ўғли ва кўп набиралари бўлган 115 ёшли оқсоқол Филоновни ("асалари боғидаги чол") учратди. У эрдан, Э.М.Кондиаиннинг қисқача эслатмасига кўра, А.В.Барченко ва унинг ҳамроҳлари Котовога кўчиб ўтишди.
Кириш "чол Оляни иссиқ асал билан совуқдан даволади" деган хабар билан тугайди.^[223].