Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari
“Kutish yo’ldoshi”usulini qo’llash qoidasi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
|
2. “Kutish yo’ldoshi”usulini qo’llash qoidasi 2-ilova (7.1.) 3-ilova (7.1) Маъруза оҳирида ўқитувчи келтирилган таянч тушунча ва терминларга қайтишни, уларнинг тартибига эътибор бериб кетма-кетлигини аниқлашини таклиф этади “Кутиш йўлдоши” (башорат) Мавзуни жонлаштириш саволлари. .Matematik masalalarning matematik ta’limdagi axamiyati va o’rni nimalarda ko’rinadi? 2. Kaysi matematik masalalar turlari mavjud? 3. Matematik masalalar o’kitishda kanday ko’llaniladi? 4. Matematik masalalar yechish usullaridan kaysilarini bilasiz? 5. Matematik masala tafakkurni rivojlantirishda kanday ko’llani-lishi mumkin? 6. Qoida va algoritmlarni o’rganishda qanday masalalardan foydalanish yaxshi natija beradi? 187 1-savol. Matematika darsi va unga qo’yiladigan talablar. 2-savol. Matematika o’qituvchisining darsga tayyorgarlik tizimi. Maktabda matematikani o’rganish turli xil matematik masalalarni yechish orkali amalga oshiriladi. Shu sababdan uslubiyatchilar matematik masalalarning matematika o’kitishda kuyidagi vazifalari mavjudligini ta’kidlaydilar: 1) umumta’lim; 2) amaliy; 3) rivoj-lantiruvchi; 4) tarbiyaviy; 5) nazorat etish. Umumta’lim vazifalariga o’kuv dasturida ko’rsatilgan matematik ko’nikma va malakalarni shakllantirish vazifalari kiradi. Bundan tashkari, yangi bilimlarni o’zlashtirish bilan birga o’zining matematik ma’lumotini oshirish, matematik masalalar yechish ko’nikmasi shakllana boradi. Amaliy vazifalari yordamida o’kuvchilar masalalar yechish orkali amaliy ko’nikma va malakalar bilan kurollanib, matematikani tadbik etish va xayotda ko’llashga doir zaruriy bilimlarni egallaydilar. Rivojlantiruvchi vazifalariga o’kuvchilarda masalalar yechish asosida ularning matematik tafakkuri va kobiliyatlarini rivojlantirish kiradi. Shuning uchun o’kituvchi xar bir masaladan bunday maksadlarda foydalanilishiga e’tiborni karatish talab etiladi. Tarbiyaviy maksadlari - matematik masalalarning o’kuvchilarda yaxshi insoniy fazilatlarni tarkib toptirish uchun ko’llanilishidan iborat. Nazorat etish vazifalariga masala va mashklardan o’kuvchilar bilim, ko’nikma va malakalarini egallash saviyasini tekshirish vazifasida ishlatilishi kiradi. Matematik masalalarning matematika o’kitishdagi axamiyati uning bajaradigan vazifalaridan ko’rinib turibdiki, bilim, ko’nikma berish bilan chegaralanib kolmay, balki uning matematik tafakkurini rivojlan- tirish, ma’naviy tarbiyalash kabi muxim ishlarni amalga oshirishga imkon beradi. Bunda matematik masalalar yechishga kuyidagi talablarning ko’yili-shi muxim axamiyat kasb etadi: matematik masalalar o’rganilayotgan tushunchalar mazmunini to’la kamrab oladigan shaklda ko’llanilishi zarur; matematik masalalarni yechishda o’kuvchilar mustakilligi va faolligini ta’minlashga e’tiborni karatish; matematik masalaning turli dars boskichlarida ko’llanilishini xisobga olish; matematik masalalar turlari xilma-xilligidan foydalanish; matematik masalalar yechish usullariga e’tibor berish, yutuk va kamchiliklarini kayd etish; matematik masalalar yechish boskichlari nazardan kolmasligi maksadga muvofik 188 3-savol. Matematika bo’yicha o’quvchilar bilimini baholash. . Ta’limiy masalalar asosan nazariy bilimlar elementlari va unga boglik ko’nikmalarni shakllantirishga karatilgan, ya’ni tushuncha, ta’rif,teorema va uning isbotlari, koidalar, algoritmlarni o’rgatishga mo’ljallangan masalalardir. Amaliy ko’nikma va malakalarni shakllantirishda kuyidagi maksadlarni amalga oshirishga karatilgan masalalar ko’llaniladi: tushunchalarni to’gri shakllantirish; xisoblash ko’nikmalarini shakllantirish; algebraik va transsendent ifodalarni ayniy shakl almashtirishlar; tenglama va tengsizliklarni yechish, tiplarini aniklash. Tushuncha va ta’riflarni o’zlashtirishda kuyidagi masalar turlari axamiyatga ega:amaliy mazmunli masalalar; muxim xossalarni ajratishga doir; tushunchalarni farklay olish; tushuncha ta’rifi matnini tushunishga doir; aktuallashtirishga doir; tushunchalar bilan boglik simvollarni ajrata olishga doir; tushunchalarni ko’llay olishga doir; Bunda ikki o’kuv amali: umumlashgan tushuncha xajmiga kiritish, berilgan tushunchaga tegishli ma’lumotdan natijalarni chikarish muxim o’rinni egallaydi. Teorema va uni isbotlashga doir masalalar xususiyatlari kuyidagilardan iborat: teoremada bayon kilishga zarur matematik ma’lumotlar va bilimlarni ochib beruvchi; isbotda foydalaniladigan matematik ma’lumotlarni takrorlash; teoremada bayon etilgan natijaga olib keluvchi isbotlashga va xisoblashga doir masalalar yechilishi; teorema bayonini o’zlashtirishga doir, teorema isboti ayrim boskichlarini o’zlashtirishga doir va isbotning boshka usullarini izlashga doir va teoremada bayon kilingan ma’lumotlarni, yangi matematik bilimlarni ko’llay olishga doir mashk va masalalardan foydalanish. Koida, algoritmni o’zlashtirishga doir kuyidagi masalalar o’kuv jarayonida ko’llaniladi: koidani karash zarurligi asoslanishiga doir; koidani asoslash uchun zarur bilimlarni va uni bajarish uchun ko’nikmalarni bajarish; algoritmga kiruvchi ayrim amallarni bajarish; koidani turli vaziyatlarda ko’llash. 189 11-MAVZU. MATEMATIKA BO’YICHA SINFDAN VA MAKTABDAN TASHKARI MASHGULOTLAR (ma’ruza – 2 soat, seminar – 2 soat) 1. Ma’ruzani olib borish texnologiyasi O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 50 talaba O’quv mashg’uloti shakli Mavzu bo’yicha axborotli ma’ruza Ma’ruza rejasi 1. Maktabda matematika bo’yicha sinfdan tashkari ishlarning maqsadlari va mazmuni. 2. Fakultativ mashgulotlar. 3. Maktabdan tashkari va sirtki matematik tadbirlar. O’qitish maqsadi: Turli sonlar sistemalarini o’rganish xaqida tushuncha. Pedagogik vazifalar: o’quv faoliyati natijalari: Maktabda matematika bo’yicha sinfdan tashkari ishlarning maqsadlari va mazmuni xaqida tushuncha Maktabda matematika bo’yicha sinfdan tashkari ishlarning maqsadlari va mazmuni bilan tanishadilar va tushuntirib beradilar; Maktabdan tashkari va sirtki matematik tadbirlar tushuntirib berish; Maktabdan tashkari va sirtki matematik tadbirlar tushuntirib beradilar; O’qitish vositalari ma’ruza matni, kompyuter slaydlari, doska O’qitish usullari texnikasi ma’ruza, aqliy xujum texnikasi Zig-zag , xabarlashib o’rganish usuli, Insert texnikasi O’qitish shakllari frontal, kollektiv ish O’qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan, guruxlarda ishlash usulini kullash mumkin bulgan auditoriya. Monitoring va baholash og’zaki savollar, blis-so’rov Turli sonlar sistemalarini o’rganish mavzusining texnologik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni 190 1- bosqich. Mavzuga kirish (20 min) 1.1.O’quv mashg’uloti mavzusi savollarni va o’quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2.3x3 usulida mavzu bo’yicha ma’lum bo’lgan tushunchalarni faollashtiradi. Klaster usuli yordamida fikrlarni bayon etish. (1-ilova). Tinglaydilar. Savollarga javob beradilar 2 - bosqich. Asosiy bo’lim (50 min) 2.1. Talabalarning e’tiborini tortish uchun jonlantirish savollari beradi.(2- ilova). 2.2. Ma’ruza rejasining hamma savolini tushuntiradi.( 3-ilova). 2.3.Har bir savol nihoyasida umumlashtiruvchi xulosa beradi. 2.4.Tayanch iboralarga qaytiladi. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar. UMKga qaraydilar UMKga qaraydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar. 3- bosqich. Yakunlov chi (10 min) 3.1.Mashg’ulot bo’yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo’yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 3.2. Mavzu bo’yicha mustaqil o’rganish uchun topshiriq beradi. 3.3. Mavzu bo’yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro’yxatini beradi. 3.4.Keyingi mazvu bo’yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi Savollar beradilar UMKga qaraydilar Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlarni yozib oladilar. UMKga qaraydilar UMKga qaraydilar 1-ilova (7.1.) 1. Zigzag usulining qo’llanilishi 1.Ekspert varag’ining savolllariga guruhning har bir talabasi o’quv materialidan zarur ma’lumotlarni topadi. 2. “Ekspertlar uchrashuvi” – turli guruhlarda bir xil matirialni o’rganayotganlar o’zaro uchrashadi, ekspert sifatida ma’lumotlarni almashadi, o’z savollariga birgalikda javob topadi va bu ma’lumotlarini o’z guruhlaridagi talabalarga qanday qilib yetkazish kerakligini rejalashtiradi. 3. “Ekspertlar” o’z guruhlariga qaytib, ma’lumotlarni o’z guruhi a’zolariga tushuntiradi. 4. Bir–biriga savollar berib, bir-birlarining bilimlarini baholaydi. 191 3. “Kutish yo’ldoshi”usulini qo’llash qoidasi 2-ilova (7.1.) 3-ilova (7.1) Маъруза оҳирида ўқитувчи келтирилган таянч тушунча ва терминларга қайтишни, уларнинг тартибига эътибор бериб кетма-кетлигини аниқлашини таклиф этади “Кутиш йўлдоши” (башорат) Мавзуни жонлаштириш саволлари. .Matematik masalalarning matematik ta’limdagi axamiyati va o’rni nimalarda ko’rinadi? 2. Kaysi matematik masalalar turlari mavjud? 3. Matematik masalalar o’kitishda kanday ko’llaniladi? 4. Matematik masalalar yechish usullaridan kaysilarini bilasiz? 5. Matematik masala tafakkurni rivojlantirishda kanday ko’llani-lishi mumkin? 6. Qoida va algoritmlarni o’rganishda qanday masalalardan foydalanish yaxshi natija beradi? 192 1-savol. Matematika darsi va unga qo’yiladigan talablar. 2-savol. Matematika o’qituvchisining darsga tayyorgarlik tizimi. Matematika bo’yicha sinfdan tashkari ishlar deb darsdan tashkari vaktda o’kuvchilar bilan olib boriladigan majburiy bo’lmagan mashgulotlarga tushuniladi. Ikkita yo’nalish mavjul: boshkalardan dastur materialini o’zlashtirishda orkada kolayotgan o’kuvchilar bilan ishlash(ko’shimcha sinfdan tashkari mashgulotlar); matematikani o’rganishga boshkalarga karaganda kizikish va kobiliyat ko’rsatayotgan o’kuvchilar bilan ishlash. Birinchi yo’nalish maktablarda amalga oshiriladi, individual asosda olib boriladi. Asosiy maksadi, matematika kursi bo’yicha o’kuvchilar bilimidagi kamchiliklarni o’z vaktida bartaraf etish xisoblanadi. Uning kuyidagi xususiyatlari mavjud: ko’shimcha sinfdan tashkari mashgulotlar 3-4 o’kuvchi bilan olib boriladi, ular bir xil bilim saviyasida, kobiliyati bir xil; bu mashgulotlar individuallashtirilgan; bir xaftada bir marta, individual reja bo’yicha uy ishi bilan ko’shib olib boriladi; takroriy o’tilgandan so’ng yakuniy nazorat o’tkazilib, baxo ko’yiladi; ta’limiy xarakterga ega, “ didaktik materiallar” dagi mustakil ish yoki nazorat ishlardan foydalaniladi; o’kituvchi o’zgarishni taxlil etib boradi, tipik xatolarni o’rganadi va bartaraf etish yo’llarini izlaydi. Ikkinchi yunalishda esa kuyidagi asosiy maksadlar ko’zda tutiladi: o’kuvchilarda matematikaga turgun kizikishni uygotish va rivojlantirish; o’kuvchilar bilimlarini kengaytirish va chukurlashtirish; matematik kobiliyatlarni optimal rivojlantirish; matematik tafakkur madaniyatini tarkib toptirish; mustakil ijodiy ko’nikmalarni shakllantirish; matematikaning amaliy axamiyati xakidagi tasavvurlarni kengaytirish; matematik modellashtirish axamiyatini tushunish; jamoa faoliyatini vujudga keltirish; faol matematik faoliyatga ko’rsatishga tayyorlash. Sinfdan va maktabdan tashkari ishlar uch xil bo’ladi: bular sinfdan tashkari ishlar; maktabdan tashkari ishlar; sirtki ishlar. Sinfdan tashkari ishlarning eng tarkalgan turi bo’lib, kuyidagi turlari mavjud: matematik to’garak, matematik xaftalik, matematik kecha, viktorina va konkurslar, matematik musobakalar, maktab matematik olimpiadalari, 193 3-savol. Matematika bo’yicha o’quvchilar bilimini baholash. . Devoriy gazeta chikarishda o’kituvchi kuyidagilarni aks ettirilishiga aloxida e’tibor berishi lozim: turli kizikarli ma’lumotlar: turlicha kiyinlikdagi va kizikarli masalalar berilishi, masalalar yechish bo’yicha konkurslar e’lon kilishi; matematika va amaliyot, xayotiy masalalar va x.k.lar bo’yicha materiallar bilan birga turli matematik olimlar ishlari va xayoti xakida ma’lumotlar bayon etilishi zarur. Bunda o’kuvchilarning matematikaga bo’lgan kizikishlarini xisobga olgan xolda tegishli materiallar berib borilishi maksadga muvofik, shuningdek, ularni chikarishda matematik to’garak a’zolari faolligini ta’minlash xam muximdir. Fakultativ mashgulotlar tanlangan fan bo’yicha umumta’lim tayyorgarligi bilan muvofik va uning asosida o’kuvchilar kobiliyat va kizikishlarini rivojlantirishga yordam beradi. Maksadlari – o’kuvchilar dunyokarashini kengaytirish, matematik tafakkurini rivojlantirish, faol bilish kizikishini shakllantirish, yaxshi insoniy fazilatlarni, matematikani chukur o’rganish vositalari bilan tarbiyalashdan iborat. Bular matematika soxasida va uning tadbiklarida kasbiy yo’nalishni amalga oshirishni ta’minlaydi, ular umumta’lim maktablari bazasida amalga oshadi va o’kuvchilarni yukori saviyada matematik tayyorlashning ommabop shakli xisoblanadi. Bu mashgulotlar yangi o’kish usullari va yangi mazmunni izlash va tajribadan o’tkazishga imkon beradi. Fakultativ mashgulotlar 7-sinfdan boshlanib 15-20 nafar o’kuvchini parallel sinflardan olib o’tiladi. Maktab dars jadvaliga kiritiladi va uning koldirilishi va ko’chirilishiga yo’l ko’yilmaydi. Asosiy talablar: mashgulotlarga majburiy katnashish, uy vazifalarini bajarish xisoblanadi. Xususiyatlari: xar bir mavzu bir-biriga boglig emas, xar biri asosiy maktab matematik goyalaridan kelib chikadi va rivojlantiriladi. Bilimlar sistemaga solinadi, nazariyalar ketma-ket bayon kilinib, ochib beriladi, matematik tadbiklariga doir masalalar karab chikiladi. Yana bir xususiyati- sinfdan va maktabdan tashkari shakllari orasidagi uzviylikni ta’minlaydi. Bu mashgulotlar matematik to’garaklarni to’ldiradi. Bunda bayon kilish boglikligi va mavzuni o’rganish kengligi bilan ajralib turadi. Maktabdan tashkari ishlarga kuyidagilar kiradi: - oliy o’kuv yurtlari koshidagi matematik to’garaklar; - yosh matematiklar jamiyati; - matematiklar maktablari: - yozgi matematik maktablar; - tuman, viloyat matematik olimpiadalar; - yosh matematiklar konferensiya va yigilishlari. Sirtki matematik tadbirlarga kuyidagilar kiradi: sirtki matematik olimpiadalar, sirtki konkurslar, masalalar yechish bo’yicha tanlovlar, sirtki yosh matematiklar maktablari va x.k. Bunday ishlar vaktli matbuot va turli xomiy tashkilotlar yordamida amalga oshiriladi, bunga doir zarur o’kuv ko’llanmalari va uslubiy ko’rsatmalar mavjud. Ularni rivojlantirish o’kuvchilarning matematik bilimlari saviyasini oshirish va iktidorli matematik yoshlarni tarbiyalash uchun zaruriy imkoniyatlar yaratadi. 194 6-MAVZU. Maktabda turli sonlar sistemalarini o’rganish (seminar – 2 soat.) 8.1. Seminarni olib borish texnologiyasi O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 50 talaba O’quv mashg’uloti shakli Mavzu bo’yicha axborotli ma’ruza Seminar rejasi 1. Natural sonlarni o’rganish. 2.Rasional sonlarni o’rganish. 3.Musbat va manfiy sonlarni o’rganish. O’qitish maqsadi: Turli sonlar sistemalarini o’rganish xaqida tushuncha. Pedagogik vazifalar: o’quv faoliyati natijalari: Natural sonlarni o’rganish. xaqida tushuncha Natural sonlarni o’rganish bilan tanishadilar va tushuntirib beradilar; Rasional sonlarni o’rganish tushuntirib berish; Rasional sonlarni o’rganishni tushuntirib beradilar; Musbat va manfiy sonlarni o’rganishusullarini tushuntirib berish Musbat va manfiy sonlarni o’rganishusullarini tushuntirib beradilar O’qitish vositalari ma’ruza matni, kompyuter slaydlari, doska O’qitish usullari texnikasi ma’ruza, aqliy xujum texnikasi Zig-zag , xabarlashib o’rganish usuli, Insert texnikasi O’qitish shakllari frontal, kollektiv ish O’qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan, guruxlarda ishlash usulini kullash mumkin bulgan auditoriya. Monitoring va baholash og’zaki savollar, blis-so’rov Turli sonlar sistemalarini o’rganish mavzusining texnologik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni 1- bosqich. Mavzuga kirish (20 min) 1.1.O’quv mashg’uloti mavzusi savollarni va o’quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2.3x3 usulida mavzu bo’yicha ma’lum bo’lgan tushunchalarni faollashtiradi. Klaster usuli yordamida fikrlarni bayon etish. (1-ilova). Tinglaydilar. Savollarga javob beradilar 195 2 - bosqich. Asosiy bo’lim (50 min) 2.1. Talabalarning e’tiborini tortish uchun jonlantirish savollari beradi.(2- ilova). 2.2. Ma’ruza rejasining hamma savolini tushuntiradi.( 3-ilova). 2.3.Har bir savol nihoyasida umumlashtiruvchi xulosa beradi. 2.4.Tayanch iboralarga qaytiladi. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar. UMKga qaraydilar UMKga qaraydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar. 3- bosqich. Yakunlov chi (10 min) 3.1.Mashg’ulot bo’yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo’yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 3.2. Mavzu bo’yicha mustaqil o’rganish uchun topshiriq beradi. 3.3. Mavzu bo’yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro’yxatini beradi. 3.4.Keyingi mazvu bo’yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi Savollar beradilar UMKga qaraydilar Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlarni yozib oladilar. UMKga qaraydilar UMKga qaraydilar 1-ilova. (8.1.) Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|