Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Me’da osti bezi shirasining tarkibi va hazmlovchi xususiyatlari. 
Odamlarning me‟daosti bezi shirasi – rangsiz, tiniq suyuqlik bo‟lib, 98,7 % 
suv saqlab muhiti ishqoriydir (ph 7,5 dan 8,5 gacha) va bu ko‟rsatkich natriy 
gidrooksidining miqdoriga qarab o‟zgarib turadi. Shu sababli ham katta 
miqdordagi shiraning yo‟qolishi organizmning kislota – ishqor muvozanatining 
buzilishiga ham olib keladi. Shira tarkibida 10 % miqdorgacha yetadigan q attiq 
moddalarning asosiy qismini oqsillar tashkil qiladi. Shiradagi fermentlarning 
miqdoriga qarab oqsillarning miqdori 0,1 dan 10 % gacha o‟zgarib turadi. 
Me‟daosti bezining shirasida proteazalar, amilazalar va lipaza fermentlari 
saqlanadi. Bular orasida bosh yoki asosiy bo‟lib proteolitik ferment tripsinogen 
hisoblanadi va bu ferment ichaklar shirasi – entrokinaza fermenti ta‟sirida faol – 
tripsinga aylanadi. Tripsin bir necha proteazalar; tripsinni o‟zi, ximotripsin va 
karboksipeptidazalardan iboratdir. Ximotripsin ham faol bo‟lmagan holatdagi 
ximotripsinogendan entrokinaza fermenti ta‟sirida faol holatga o‟tadi. Tripsin 
pepsindan farqli o‟laroq kuchsiz ishqoriy, neytral yoki kuchsiz kislotali muhitda 
butun oqsillarni va albumoz hamda peptonar kabi oqsillar parchalanishining 
mahsulotlarini so‟rilishi uchun yaroqli bo‟lgan oxirgi mahsulotlargacha – 
aminokislotalargacha parchalaydi. 

---

Ikkinchi proteolitik ferment – eripsin va u faol holda ajraladi. U butun 
oqsillarga 
ta‟sir 
ko‟rsatmasdan 
balki 
peptonlar 
va 
albumozlarni 
aminokislotalargacha parchalaydi. 
Me‟daosti 
bezining 
amilolitik 
fermentlari: 
amilaza 
kraxmalni 
disaxaridlargacha parchalasa, mal‟taza – disaxaridlarni monosaxaridlargacha va 
laktaza sut qandini monosaxaridlargacha parchalaydi. Bu fermentlar neytral 
muhitda ancha faol bo‟ladilar.
Me‟daosti bezi shirasining lipazasi yog‟larni gliserin va yog‟ kislotalarigacha 
parchalaydi, yog‟ kislotalari ishqorlar bilan birikib sovun hosil qiladi. 
Deyarlik barcha lipaza faol bo‟lmagan holatda ajraladi va o‟t kislotalari 
yordamida faollashadi. 
Me‟daosti bezi shirasi va o‟t suyuqligi ishqorlari yordamida yog‟lar 
emulsiyalanadi va natijada uning hazmlanishi ortadi. Fosfolipazalar fosfolipidlarni 
parchalaydi. Me‟daosti bezida proteolitik fermentlar faoliyatini tormozlovchi 
oqsilli modda hosil bo‟ladi. Taxmin qilinishicha bu modda bezning o‟zini o‟z-
o‟zidan hazmlanishidan himoya qiladi.