Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

So‘z turkumlari. So‘zlarni turkumga ajratish tilshunoslik fan sifatida 
shakllangan dastlabki davrlardanoq boshlangan. Dastavval, hindlar so‘zlarni otlar, 
fe’llar, yordamchilarga ajratgan. Keyinchalik, arablar ismlar, fe’llar, yordamchi 
so‘zlar tarzida guruhlagan. Bir qator xalqlar ismlar ichidan ot, sifat, son, olmosh, 
fe’lni ajratishgan. Hozirgi turkiy tillarda ismlar nomi ostida bir necha so‘z turkumi 
mujassamlangan. Jumladan, o‘zbek tilshunosligida ot, sifat, son, olmosh, sifatdosh, 
harakat nomi, taqlid so‘z ismlar guruhi ostida birlashtirilgan. Ismlarni 
birlashtiruvchi asosiy omil ularning ko‘plik, kelishik, egalik shakllarini olish 
xususiyatiga ega ekanligidir. 

---

130 
Ismlarning lug‘aviy shakllari. Ismlarning ko‘plik, kichraytirish-erkalash, 
qiyoslash ma’nolarini bildiruvchi qo‘shimchalarga ega bo‘lgan shakli lug‘aviy 
shakl sanaladi.
Ismlarning munosabat shakllari. Egalik, kelishik, -man, -san, -dir 
qo`shimchalarga ega bo‘lgan shakli munosabat shakli hisoblanadi. Ism asoslariga 
qo`shilib, ularni boshqa so‘zlarga bog‘lab kelish va gap bo‘laklarini 
shakllantirishga xizmat qilganligi uchun egalik, kelishik, -man, -san, -dir 
qo‘shimchalari munosabat shakllari deyiladi. Demak, ismlarning munosabat 
shakllariga quyidagilar kiradi: 1) egalik shakllari; 2) kelishik shakllari; 3) ismlarni 
kesim sifatida shakllantiruvchi va ega bilan munosabatini ifodalovchi -man, -san, -
dir qo‘shimchalari, bo‘lmoq, sanalmoq, hisoblanmoq so‘zlari. Uchinchi turdagi 
so‘zlar va qo‘shimchalar bog‘lamalar deb ham yuritiladi.
Sifatdosh va harakat nomlaridagi egalik qo‘shimchalari. Sifatdosh va harakat 
nomlari tarkibidagi egalik qo‘shimchalari harakat bajaruvchisining shaxsi, sonini 
bildiradi. Shuning uchun qaratqich kelishigini olgan shaxs bildiruvchi so‘zning 
qo`llanishiga ko‘pincha ehtiyoj bo`lmaydi.