Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Qo‘shimcha adabiyotlar 
1.Абдуазизов А., Шереметова А. Общее языкознание.- Тошкент, 2004.-Б.4-9 
2.Linguistics: The Scientific Study of Human Language. 2006. P.7 
3.Ирисқулов И.Тилшуносликка кириш.-Тошкент, 2009.-Б.10-13 
4.Рaҳмaтуллaeв Ш. Систем тилшунослик асослари. -Тошкент, 2007.-Б.37 
5.Щитка Н.Н., Юсупова К.Н. Введение в языкознание. -Тошкент, 2006.-Б.9-
12. 
6.Ҳoжиeв A. Тилшунoслик тeрминлaрининг изoҳли луғaти.-Тошкент, 2002 
7.www. literature.uz 
8.www. genhis philol.ru. 

---

49 
3-§. TIL VA TAFAKKUR 
Reja: 
1. Til va tafakkur aloqadorligining mantiqiy asoslari. 
2. Til fikr ifodasi sifatida. 
3. Til birliklari va tafakkur birliklari o‘rtasidagi munosabat. 
4. So‘z-tushuncha munosabatida tafakkur omillari. 
Asosiy tushunchalar: mantiq, so‘z, tushuncha, idrok, hukm, 
kommunikatsiya, muloqot jarayoni, nutq situatsiyasi, signifikativ munosabat, 
denotaniv ma’no, konnotativ ma’no. 
 
Tilshunoslik mantiq fani bilan ham uzviy aloqadordir. Ularning 
aloqadorlik tamoni shundaki, har ikkisi ham tafakkur bilan bog‘lanadi. Chunki 
tilshunoslikning o‘rganish obyekti bo‘lgan til tafakkur bilan munosabatdadir. 
Til kishilarning olam haqidagi bilimlarini, fikrlarini boshqalarga yetkazuvchi va 
shakllantiruvchi vositadir. Til va tafakkur o‘zaro dialektik munosabatda ekan, 
ularni o‘rganuvchi tilshunoslik bilan mantiq o‘rtasida ham ana shunday 
aloqalar mavjud. 
Mantiq – tafakkur shakllari qonunlari va usullarini o‘rganadi. U inson 
fikrining aniq, ravshan, ketma-ket va asosli bo‘lishini taminlaydi. Shunday ekan, 
mantiq tilshunoslikning grammatika bo‘limi bilan bevosita munosabatdadir. 
Chunki tushuncha so‘z va so‘z birikmalari orqali ifodalansa, fikr gap orqali 
ifodalanadi. Har bir kishi uchun grammatikani bilish qancha zarur bo‘lsa, 
mantiqning shakl va qonunlarini o‘zlashtirish ham shunchalik zarurdir. 
Mantiq shakllari tushuncha, xulosalar hamma xalqlar uchun umuniy 
bo‘lsa, ularning turli tillarda ifodalanish shakllari turli-tumandir. Shuning uchun 
ham har bir til boshqasidan farq qiladigan o‘z grammatikasiga ega. Bu shuni 
ko‘rsatadiki, mantiq bilan grammatika bir-biri bilan bog‘liq, ular bir-birlarini
to‘ldiradi.