Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Antonimlar (zid ma’noli so‘zlar). Lug‘atning yana bir boy manbayi antonimlar 
bo‘lib, inson faoliyatidagi eng muhim siyosiy, axloqiy qarashlar umumlashmasini 
aynan ifodalashda qulay usul sanaladi. Qarama-qarshi ma’noli so‘zlarga zid 
ma’noli so‘zlar deyiladi. Zid ma’noli so‘zlar doimo ikki qarama-qarshi a’zodan 
iborat bo‘ladi. Birini aytsak, ikkinchisi xayolimizga keladi. Masalan: achchiq 
deyishimiz bilan shirin esimizga tushadi. Yaxshi topib so‘zlar, yomon qopib 
so‘zlar. Yaxshi bilan yursang, yetarsan murodga, yomon bilan yursang, qolarsan 
uyatga. Yaxshidan bog‘ qoladi, yomondan dog‘. Dono so‘ziga bino qo‘yadi, nodon 
- o‘ziga. Antonimlar ko‘proq badiiy uslubda qo‘llanib, qarama-qarshi tushuncha 
(tazod) uslubini yaratish uchun xizmat qiladi: Meni kim ko‘rsa, farq etmas Xazon 
birla bahorimdan. Charxi kajroftorning bir shevasidan dog‘man, Ayshni nodon 
surib, kulfatni dono tortadir. (Furqat). Kunduzni tun deb o‘ylab, sarhadga keldi 
o‘g‘ri, Ko‘rshapalak oxiri otashga keldi to‘g‘ri, Dushmanning tepasidan yozib 
po‘lat qulochin (H.O.). 
Qarama-qarshi ma’noli so‘zlar juft holda kelganda, ular orasiga chiziqcha 
qo‘yiladi: kecha-kunduz, katta-kichik. 
Agar antonimlar orasida va bog‘lovchisi kelsa, chiziqcha ishlatilmaydi. Agar -
u, -yu yuklamalari qo‘shilsa, chiziqcha bilan yoziladi: Bunda yondosh shodlik va 
qayg‘u. Yer-u osmon, kecha-yu kunduz. (E.V.)
Zid ma’noli so‘zlar birgalikda qo‘llanib, yangi ma’no ifodalashi mumkin. 
Masalan: yosh-u qari – bari (hamma); achchiq-chuchuk – ovqat turi, uzoq-
yaqindan – hamma yoqdan kabi. 
So‘z maqomidagi antonimlar luqaviy (leksik) antonimlar, qo‘shimcha 
maqomidagi antonimlar esa affiksal antonimlar sanaladi.