Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Tag ma’no. ifodalangan gapning ko‘chma - tag ma`nosi ham bo‘ladi. Xotin: 
Sizga tekkuncha alvastiga tegsam bo‘lmasmidi?! Er: Afsuski, yaqin qarindoshlar 
orasida nikoh man qilingan. So‘zning har bir ko‘chma ma’nosi qo‘shimcha 
uslubiy (modal) ma’no ifodalaydi. 
So‘zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra turlari 
So’zlar shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra to‘rt xil: omonim, sinonim, 
antonim, paronim. 
Omonimlar (shakldosh so‘zlar). Aytilishi va yozilishi bir xil bo‘lib, turli atash 
ma’nolarini bildirgan so‘zlarga shakldosh so‘zlar deyiladi: (yoz, o‘t, ol, yon, bor, til, 
soch, tut, tik, yosh, qo‘y, ko‘k va b.).
Omonim. Ikki yoki undan ortiq so‘zning bir xil yozilishi va bir xil talaffuz 
etilishi natijasida omonimlar yuzaga keladi. Omonimlar quyidagicha hosil bo‘ladi: 
1.Boshqa tillardan o‘tgan so‘zlarning o‘zbek tilidagi so‘zlar bilan bir xil shakl 
hosil qilishi natijasida: atlas-atlas, etik-etik, tok-tok. 
2.Ko‘p ma’noli so‘z ma’nolari o‘rtasidagi bog‘lanishning yo‘qolishi natijasida: 
dam (hordiq), dam (bosqon), dam (nafas); gap (til birligi), gap (yig‘in). 
Omonimlik hodisasi bir turkum doirasida yoki bir necha turkum doirasida sodir 
bo‘ladi. Bir turkum doirasidagi omonimlarga grammatik shakllar qo‘shilganda ham 
omonimligini saqlab qoladi: Biz yoqqan o‘tlarimizni o‘chirdik. Biz ekkan 
o‘tlarimizni o‘rdik. 

---

116 
Shakli bir xil, ma’nosi har xil bo‘lgan bu so‘zlar ko‘proq badiiy uslubda modal, 
uslubiy ma`nolarni anglatishda vosita bo‘ladi.
La’lidin jonimg‘a o‘tlar yoqilur,
Men vafosi va’dasidin shodmen, 
Qoshi qaddimni jafodin yo qilur,
Ul vafo, bilmanki, qilmas yo qilur 
Yana bir misol: 
Charxi kajraftor elidin yozamen,
Chiqmadim hijron qishidin yoza men.
Bir meni yorliq bilan yod etmas ul,
Har necha ul shahga qulluq yozamen.
Omonim so‘zlar yordamida shoirlar adabiy uslubda tuyuq janrini yaratadilar. 
Ikkinchidan, ular og‘zaki so‘zlashuv nutqida askiya janri uchun katta material 
beradi.
Polisemiya va omonim bir-biriga shaklan o‘xshaydi. 
Ko‘p ma’noli so‘zlar omonim so‘zlardan quyidagicha farqlanadi: 
1.Ko‘p ma’noli so‘z bir so‘zning bir necha ko‘chma ma’noda kelishidir. 
Omonim esa bir xil shaklga ega bo‘lgan birdan ortiq (bir necha) so‘zdir. Masalan, 
o‘t (olov), o‘t (o‘simlik), o‘t (harakat), o‘t (inson a’zosi). 
2.Ko‘p ma’noli so‘zning ma’nolari o‘rtasida bog‘lanish seziladi. Omonim 
so‘zlar ma’nolari o‘rtasida yaqinlik sezilmaydi. 
Omonim (shakldosh so‘z)lar: 
rang I – unvon rang II – bo‘yoq 
salla I– boshga o‘raladigan mato salla II– o‘rama pishiriq nomi 
rasta I – do‘kon peshtaxtasi rasta II – balog‘atga yetgan, o‘spirin 
banda I – qul banda II – inson, banda III –to‘da 
savag‘ich I – savash mogslamasi savag‘ich II– o‘simlik 
nota I – shartnoma nota II – musiqa matni