Alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersityeti
Download 8.06 Mb. Pdf ko'rish
|
|
4-masala 1991 yil oxiriga kyelib, Ittifoq tarqalib kyetganligi, ko’pchilikka ryespublikalarning mustaqil suvyeryen davlatga ega bo’lganligi jamiyatda yuz byergan dyemokratik jarayonlar, hurfikrlikka intilish xalqning milliy ongi muttasil oshib borishi mavjud hodisalariga yangicha tafakkur bilan qarashni taqozo qilardi. Jumladan, O’zbyekistonda ham butunlay yangi tarixiy sharoitlarda butunlay yangicha qarashlarni, munosabatlarni qaror toptirish zarur edi. CHunki u, o’z kyelajagini «yangilagan» fyedyerasiya tarkibida emas, balki mustaqil milliy davlatchilik qaror topgandagina ryespublika o’zining to’la siyosiy suvyeryenityeti va iqtisodiy mustaqilligiga erishgandagina byelgilashi mumkinligini ancha oldin tushungan va bu borada o’zining qat’iy qaroriga kyelgan edi. Binobarin, xalqni yangi yo’ldan boshlab borish, uning qarashlari va orzu- maqsadlarini bir yo’nalishga burib, kuchlarini uyg’unlashtirish uchun yagona g’oyaviy qurol zarur edi. O’zbyekiston boshqa ittifoqdosh ryespublikalar ichida birinchilardan bo’lib o’zini mustaqil ryespublika dyeb e’lon qilgan edi. Bu hol tabiiy sur’atda kishilarning siyosiy ongi oshishiga olib kyeldi. Odamlar jamiyatda yuz byerayotgan o’zgarishlar shiddati oldida bir muncha gangib qolishdi. Turli safsatalar, hatti-harakatlar, «g’oyaviy» kurashlar «xonaki» va ajnabiy, siyosatdonlar ko’payib kyetdi. Bir maromdagi turmush va bir qolipdagi fikrlash tarzi buzilib, sarosimalik, to’qnashuvlar va parokandalik kayfiyatlari kuchaya bordi. Ana shunday paytda umumxalq va umumdavlat manfaatiga mos kyeladigan eng maqbul yo’lini tanlash, buning uchun esa mafkuraviy yakkahokimlikka barham byergan holda aholining barcha tabaqalari qatlamlarini, talab-extiyojlarini ma’naviy-ruhiy chanqoqligini qondira oladigan yetuk va barkamol g’oyani yaratish zarur edi. Masalaning yana boshqa tomoni ham bor edi. Bu byevosita uzoq yillar mobaynida hukmron bo’lgan g’oya va aqidalardan xalos bo’lish, uning bir yoqlama, havoyi, balandparvoz da’vatlaridan voz kyechish kabi og’ir, vaqt talab etadigan jarayon bilan bog’liq. Endi tafakkur tarzi va qarashlarini tubdan o’zgartirish uchun eng avvalo, o’sha davrning bosh mafkurachisi sobiq kommunistik partiya g’oyalaridan voz kyechish, qolavyersa, butunlay yangi zamon talablarini va ijtimoiy siyosiy jarayonlar mazmun-mohiyatidan kyelib chiqadigan mafkurani ishga solish lozim edi. Ana shu xulosalardan kyelib chiqib I.A. Karimov 1991 yil 14 syentyabrda shunday fikrni bayon qildi:
«Biz madaniy inqilobning g’alabasi haqida gapirmoqdamiz, madaniyat va san’at esa xozir og’ir tanglikka duchor bo’lgan. Bu mafkuraviy zulmning oqibatidir. Partiya shu yillar mobaynida «sosializmning asoslarini bayon etish», «kyeng ko’lamda kommunizm», «rivojlangan sosializm» qurish bilan mashg’ul bo’lib kyetavyerdi. Har xil «izm»lar, orzu-havaslar, maqsadlar haqida gapirar, nihoyat shuni uqib olishimiz kyerakki, bu epyg’ dunyoda insonning hayotidan ko’ra qadrli boshqa hyech narsa yo’q,. Uning ahvoli yomon edi, hozir ham o’zgargan emas» i . Pryezidyent o’z fikrini davom ettirib «Kommunistik partiya bosib o’tgan yo’lni tahlil etish va unga baho byerishdan maqsadimiz shuki, har bir kishi endi nihoyat ko’zni katta ochib, turmushga razm solsin. Mafkuraviy aqidalardan voz kyechsin, haqiqatga ro’y rost qarasin» i , dyegan edi. SHu bois ryespublikada mafkuraviy aqidalarga va bir qolipdagi safsatabozlikka bo’ysundirilgan, inson, xalq, jamiyat manfaatlariga putur yetkazayotgan siyosiy, mafkuraviy va davlat tuzilmalaridan dadil voz kyechila boshlandi. Ijtimoiy adolatni, xavfsizlik, ijtimoiy muhofazani, millatni, dini va e’tiqodidan qat’iy nazar, fuqarolarning huquq va erkinliklarini, sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilishni ta’minlashga kafolat byerish talabi muhim ahamiyat kasb eta boshladi. Dyemokratiyaning asosiy xususiyatiga - adolat va qonunning ustivorligini ta’minlashga qaratilgan choralar ko’riladi. Jamiyatning ijtimoiy - siyosiy muhitini buzadigan, odamlar fikrini chalg’itadigan hodisalarga barham byeriladi. Mamlakat va xalq manfaatlari yo’lida birlashish, kuchlarini uyg’unlashtirish, barcha imkoniyatlaridan extiroslarga byerilmay aql-idrok bilan foydalanish yo’li tutiladi. SHunday bo’lsa-da joylarda 1991 yil 31 avgustda qo’lga kiritilgan tarixiy voqyea — O’zbyekiston mustaqilligining ahamiyati va mohiyatini mafkuraviy vositalar orqali xalqning ongiga yetkazishda, ularni istiqlolni mustahkamlash uchun fidoiylik bilan myehnat qilishga safarbar qilishda sustkashlik hollari ko’rina boshladi. Ana shunday sharoitda O’zbyekiston mustaqilligining tashabbuskori va tashkilotchisi Pryezidyent I.A.Karimov birinchilardan bo’lib jamiyatda ma’naviy poklanishni amalga oshirish, eski aqidalardan xoli bo’lish zarurligini, kyeyinchalik esa milliy
464
istiqlol mafkurasini yaratish lozimligini payqadi va kunning dolzarb vazifasi qilib qo’ydi. Ochig’ini aytish kyerakki, mazkur muhim masalani to Pryezidyent o’zi dolzarb vazifa qilib ko’tarilmaguncha hyech kim bu haqda jiddiy qayg’urmadi. Bu o’rinda 1992 yil 2 iyulda bo’lgan O’zbyekiston Ryespublikasi Oliy Kyengashining o’ninchi syessiyasi hujjatlarini alohida ta’kidlash lozim. Ushbu syessiyada chinakam Mustaqil O’zbyekiston davlatini barpo qilish yo’lida barchaning birlashishiga erishish kunning dolzarb vazifasi qilib qo’yildi. Bunday vazifani esa barcha uchun muqaddas hisoblangan milliy istiqlol mafkurasi, mustaqillikni mustahkamlashga qaratilgan g’oyalari orqali uddalash mumkin edi. «Bugungi kunda xalqni yakdil qiladigan ishlar va g’oyalar oz emas. Ularning ichida eng ulug’i, eng olijanobi — O’zbyekiston Ryespublikasining mustaqilligini ta’minlash. Ana shu maqsad, ana shu g’oya atrofida birlashsak, aslo xor bo’lmaymiz, aziz vatandoshlar!» i dyeb murojat qilgan edi I.A. Karimov syessiya qatnashchilariga. Bu borada 1992 yil 1 syentyabr’ arafasida O’zbyekiston Pryezidyenti I.Karimovning «O’zbyekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li» dyeb atalgan kitobining nashrdan chiqishi katta voqyea bo’ldi. U mamlakat ma’naviy va siyosiy hayotida muhim qo’llanma sifatida kutib olindi. Bu asar ryespublikada yaratilajak istiqlol mafkurasi uchun nazariy asos, ma’naviy hayot uchun yo’l- yo’riq bo’ldi. Mafkurasizlik — e’tiqodsizlikka olib kyeladi. E’tiqodsizlik esa har kimning o’zicha yashashga, ko’ngil tusaguncha kun ko’rishga, xayoliga kyelgan ish bilan shug’ullanishga olib kyeladi. Bu yakka-yakka butun jamiyat ma’naviy-ruhiy qiyofasining qay tarzda shakllanishiga sabab bo’ladi. Mafkurasizlik oxir oqibatda odamlar ongida manqurtlik, qalbida, fye’l-atvorida andishasizlik va nihoyat o’zligini anglamaslik xislatlarini chukurlashtiradi. Jamiyatda esa parokandalikni byeqarorlikni kyeltirib chiqaradi. SHunday qilib odamlar hayotida fayzu tarovat qolmaydi. O’zbyekiston Pryezidyenti tomonidan uning ma’ruzalari va kitoblarida asoslanayotgan nuktai nazar va g’oyalar majmuasi mohiyatan umumxalq mafkurasidir. Bu mafkura xalqimiz tarixini, madaniyatini, falsafasini, axloqini, siyosiy ongini, badiiy didini, diniy an’analarini chuqur o’rganish asosida, xalqimizning vazifalari va kyelajagini, istiqbolini aniq byelgilab byermoqda. Maqsad — Mustaqil O’zbyekistonni zamonamizning rivojlangan davlatlaridan biriga aylantirish mamlakat aholisi farovonligini oshirish, ko’pmillatli O’zbyekiston aholisini umummaqsad atrofida yanada jipslashtirishdir. Bunday birdamlik va totuvlik dyemokratik hamda huquqiy davlatchilik qoidalariga suyangan holda amalga oshirilmoqda. O’zbyekistondagi siyosiy partiyalar, o’nlab milliy madaniy markazlar, turli jamg’armalar, ijodiy tashkilotlar, boshqa jamoatchilik tashkilotlari shu qoidalar asosida o’z faoliyatini kyengaytirmoqdalar. Pryezidyentimiz I.Karimov «Milliy istiqlol mafkurasi – xalq et’iqodi» va buyuk kyelajakka ishonch» nomli asarida: «Tarixdan ma’lumki, bir xalqni o’ziga tobye qilishni istagan kuchlar, avvalo uni o’zligidan, tarixidan, madaniyatidan judo qilishga intiladi. YUqorida myen tilga olib o’tgan va shunga o’xshash zararli ta’sirlardan davom etavyersa, millat o’zligini yo’qotishi, ming yillik an’analarini boy byerishi, olomonga aylanib qolishi hyech gap emas. Tabiiy savol tug’iladi: bunday mafkuraviy ta’sirlarsalbiy oqibatlarga olib kyelmasligi uchun nima qilish kyerak? Buning yo’li – odamlarimizning iymon e’tiqodini mustahkamlash, irodasini baquvvat qilish, ularni o’z mustaqil fikriga ega bo’lgan barkamol insonlar etib tarbiyalash. Ularning tafakkurida o’zligini unutmaslik, ota-bobolarning muqaddas qadriyatlarini asrab-avaylash va hurmat qilish fazilatini qaror toptirish. Ularning, Myen o’zbyek farzandiman, dyeb g’urur va iftixor bilan yashashiga erishishdir. Ma’lumki, har qanday kasallikning oldini olish uchun, avalo, kishi organizmida unga qarshi immunityet hosil qilinadi. Biz ham farzandlarimiz yuragida ona Vatanga, boy tariximizga, ota- bobolarimizning muqaddas diniga sog’lom munosabatini qaror toptirishimiz, ta’bir joiz bo’lsa, ularning mafkuraviy immunityetini kuchaytirishimiz zarur. Toki ular milliy ildizlari baquvvat, dunyoni chuqar anglaydigan, zamon taraqqiyoti bilan barobar qadam tashlaydigan insonlar bo’lib yetishsin. Ana shunda johil aqidaparastning «dav’ati» ham, axloqni rad etadigan, biz uchun mutlaqo byegona g’oyalar ham ularga o’z ta’sirini o’tkaza 465
olmaydi»
i . Mustaqillik yillarida kishilarning O’zbyekiston istiqloli va istiqboli haqida qayg’urishi, o’z xalqini, o’z vatanining qadr-qimmati, or-nomusini himoya qilish zarurligini tobora chuqurroq anglashi kuchayayotganligi ham ana shundadir. 2. Xalq turmush tarzi va ma’naviyatining tarkibiy qismini uning azaliy udumlari, odat, marosim va bayramlari tashkil qiladi. SHu bois mustaqillik yillarida amalga oshirilgan ma’naviy tiklanish haqida gapirganda xalqning azaliy qadriyatlarini tiklash borasida olib borilgan ishlarni ham alohida ta’kidlash lozim. Xalqimizning azaliy qadriyati, syevimli bayrami hisoblanmish «Navro’z» bayramini xalqimizga qaytib byerilishi mamlakat tarixida katta voqyea bo’ldi. Ma’lumki, O’zbyekistonda Pryezidyent tashabbusi bilan «Navro’z» bayramini umumxalq shodiyonasiga aylantirish borasida bir qator tadbirlar ko’rildi. 1991 yildan boshlab mamlakatda Pryezidyent farmoniga ko’ra, 21 mart — Navro’z umumxalq bayrami sifatida nishonlanadigan bo’ldi. Darhaqiqat ajdodlarimiz Navro’zni juda muqaddas bilganlar, uni g’oyat qadrlaganlar. SHuning uchun ham bu shodiyona kunlarda inson dilini og’ritish juda qattiq gunoh hisoblangan. Bir-birlarini muborak ayyom bilan qutlab, yaxshi tilaklar izhor etganlar. Gina qudratlar unutilgan, adovat o’rniga ezgulik tuyg’ulari jo’sh urgan. Ana shu el ardoklagan, avloddan-avlodga o’tib kyelgan azaliy an’ana hayotdan mustahkam joy ola boshladi. Har bir jamoa muassasasida nishonlanadigan bunday bayramlar, kishilarda xalqimizning qadimiy an’analariga hurmat, myehnatga muhabbat hissini tarbiyalaydi. Bundan tashqari ma’naviy hayotdagi yana bir talay, aniqrogi diniy bayramlar, hayit kunlarining ryespublikada umumxalq bayrami sifatida nishonlashi uchun kyeng yo’l ochilgani ham ma’naviy poklanishning muhim ko’rinishidir. Sir emas, sho’ro tuzumi sharoitida «din afyundir» dyegan kommunistik shior hukm surib kyeldi. SHu darajaga borildiki, dindorlikning ma’naviy huquqi chyeklandi. Bunday bir tomonlama siyosat ijtimoiy hayotimizning barcha sohalarida o’z ta’sirini ko’rsatdi. O’zbyekiston mustaqillikka erishgandan so’nggi tarixiy o’zgarishlar bunday qarashlar asossiz ekanligini ko’rsatdi. SHu yillar mobaynida butun musulmon olami O’zbyekistonda vijdon erkinligi, diniy ibodat uchun kyeng imkoniyat ochilganini tan oldilar. Yevropalik allomalardan biri «Nur-SHarqdandir» dyegan ekan. Buni har xil talqin etish mumkin. Birov uni quyoshning SHarqdan chiqishiga yo’ysa, boshqa birov majoziy ma’noda ezguliklar, olamning yangilanishi, hayot taraqqiyoti SHarqdan, dyeb tushunadi. Bizning tasavvurimizcha, har ikki holatda ham Nur-SHarqdandir. SHarqdan taralgan ilm-ma’rifat dunyoni munavvar etgani, insoniyat tarixida, odamzot taqdirida buyuk o’zgarishlarga sabab bo’lgani sir emas. SHarqning ajralmas qismi bo’lmish go’zal diyorimiz xalqlari hayotida, ularning ong va tafakkuri shakllanishida dunyoviy ilmlar qatorida islom dinining alohida o’rni bor. Bu ilohiy ta’limot olamini anglash, dunyoviy tafakkur, tabiat va inson o’rtasidagi munosabatlarni idrok etish borasida byeqiyos ahamiyatga ega. Butun jahon ahli diqqatini tortgan boy va rang-barang madaniy-ma’naviy myerosimiz ikki qudratli to’lqin — dunyoviy ilmlari va diniy-falsafiy tafakkurning o’zaro uyg’unlashib yagona, barkamol qadriyat pyeshvosining ma’naviy qiyofasi, siyosatdagi adolat myezoni, so’z va fikr erkinligi kabi murakkab ijtimoiy masalalar xususida ham byenixoya hayotiy tajriba va saboqlar byeradi. SHu bois ham bu o’lmas qadriyatlar bugungi yangi davlatchiligimiz qurilishida muhim ahamiyat kasb etmoqda. «Biz musulmon dunyosining uzviy qismimiz. Tariximizning eng fojiali eng og’ir davrlarida ham, mustabid tuzum changalida bo’lgan paytimizda ham, bizning dinimizdan ayirishga unga xiyonat etishga majbur qilganlarida ham xalqimiz hyech qachon o’z islomiy e’tiqodidan qaytmagan. Boshiga qilich kyelganda ham ota-bobolarining Muqaddas dini bo’lishi musulmonchilikka hamisha sodiq qolgan» i
Qachonki kishi o’zligini anglamasa, o’z vijdoni bilan yuzma-yuz turmasa, iymon va e’tiqod oldida hisob byermasa, qo’shnisi, mahallasi, jamiyat, Vatan oldidagi mas’uliyatni his etmasa, bunday odam insonlik sharafiga munosib bo’lmaydi. Pryezidyent Karimov siyosiy vaziyat nihoyatda qaltis va nozik bir paytda yuqorida eslatilganidyek otashin nutq va ma’ruzalari bilan odamlarning nozik tuyg’ulariga ta’sir etdi, ularni 466
uzoq yillik karaxtlik va g’aflatdan uyg’otdi, fikrlashga, o’z taqdiri va farzandlari istiqboli haqida qayg’urishga da’vat etdi. Bu bilan u, birinchidan, mamlakat aholisini ruhiy-ma’naviy poklanishiga imkon yaratdi. Ikkinchidan, mamlakatdagi tinchlik, osoyishtalik va barqarorlikka o’ziga xos zamin yaratdi. Musulmon hayotdagi qutlug’ sanalar Qurbon va Ramazon hayitlari kunlarini bundan buyon doimiy sur’atda bayram qilish va ularni dam olish kunlari dyeb e’lon qilinishi ham aynan xalqimiz ko’nglidagi ish bo’ldi. 1992 yil 27 martda O’zbyekiston Pryezidyentining «Ro’za hayitini dam olish kuni dyeb e’lon qilish to’g’risida» farmoni e’lon qilindi. 130 ga yaqin millat va elat istiqomat qilayotgan, aholisining ruxiy va ma’naviy extiyojlari rang-barang bo’lgan O’zbyekistonday mamlakatda tili, millati, irqi, dini, ijtimoiy mavqyeidan qat’ii nazar, insonni ulug’lash davlat siyosatining bosh yo’nalishidir. 1996 yil 6 noyabr’ kuni Tyermizda o’tkazilgan «Alpomish» dostoni yaratilganligining 1000 yilligi YUNYeSKO ijroiya qo’mitasining maxsus qaroriga binoan xalqaro miqyosda kyeng nishonlanishi milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analar tiklanishining eng oliy cho’qqisi dyeb aytishimiz mumkin. Tabiiyki, ma’naviy ruxiy poklanish qadriyatlarning tiklanishi bir kunda bo’ladigan jarayon emas, balki u bizdan muntazam ravishda izchillik bilan ish olib borishimizni talab etadi. «Imom Abu Mansur al- Marg’inoniy tavalludining xijriy sana bo’yicha 910 yilligini nishonlash to’g’risida»gi O’zbyekiston Ryespublikasi Vazirlar Maxkamasining qarori buning yaqqol isbotidir. Istiqlol yillari mamlakatda yuksak ma’rifiy-madaniy jamiyat qurish, har tomonlama barkamol Vatanni shakllantirish asosiy vazifa qilib qo’yildi. Bu esa O’zbyekiston hukumati olib borayotgan madaniy- ma’rifiy siyosatning olijanob mohiyatidan dalolat byeradi. 4. Ma’lumki ta’lim mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy, g’oyaviy-madaniy hayotning muhim tarmog’idir. Ta’lim asoslari O’zbyekistonda uning Konstitusiyasi va «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun bilan kafolatlangan. O’zbyekiston Ryespublikasi Oliy Kyengashning 1992 yil 2 iyuldagi qaroriga asosan «Ta’lim to’g’risida»gi O’zbyekiston Ryespublikasining Qonuni amalga kirdi. Ta’lim sohasidagi mazkur dastur amalda Ryespublikada ta’limning jamiyat ijtimoiy- iqtisodiy, ma’naviy-madaniy rivojlantirishning ustivor sohasi ekanligi e’tirof etilgani holda ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillari, ta’lim tizimi va boshqaruvi tartibi, ta’lim-tarbiya xodimlarining haq-huquqlari, vazifalari, mas’uliyatlari, maqsadlari byelgilab byerildi. Xalq ta’limi xodimlari hayotda muhim ahamiyatga molik ushbu Qonun xalq ta’limi sohasini barcha yo’nalishlarda takomillashtirish, rivojlantirish ishlariga katta yo’l ochdi. Oliy o’quv yurtlari mamlakat ta’lim tizimida yetakchi bo’g’indir. CHunki oliy maktab O’zbyekiston mustaqilligini mustahkamlovchi milliy boylikning o’sishiga imkon yaratuvchi, kuchli, qat’iyatli mutaxassislar shu bo’g’inda tayyorlanadi. Ma’lumki, sho’rolar hukumati davrida hukmron tuzum o’zining jahonda eng insoniy, eng odil va eng dyemokratik, eng savodxon jamiyat barpo etgani bilan maqtanib, butun jahonga jar solar edi. «Dunyodagi eng o’qimishli mamlakat», «Oliy ma’lumotli mutaxassislar soniga ko’ra jahondagi birinchi davlat» dyegan soxta ta’riflar rasmiy va maqtanchoq mafkura orqali kyeng tashviq qilinardi. Sirtdan qaraganda, haqiqatdan ham manzara shunday edi. Sobiq SSSRda yuzlab univyersityet va o’rta maxsus bilim yurtlari minglab ilmiy- tadqiqot muassasalari faoliyat ko’rsatardi. Lyekin ular son va miqdor jihatidan ko’p bo’lgani bilan jahon andozalari darajasida emas edi. Buning asosiy sabablaridan biri kommunistik jamiyatda hamma narsa, jumladan ilm-fan, maktab-maorif tizimining ham o’sha yolg’on va o’lik g’oyalarga qurbon qilganida edi. Sovyet Ittifoqini tanazzulga olib kyelgan sabablardan biri ham shunda ekani shubhasiz. SHuning uchun O’zbyekiston o’z mustaqilligini qo’lga kiritgach, ijtimoiy hayotning barcha jabhalari singari ta’lim sohasini ham tubdan isloh qilish vazifasi jamiyat oldida ko’ndalang bo’ldi. CHunki sho’ro hukumati milliy kadrlar tayyorlash masalasida riyokorona siyosat olib borardi. Eng nufuzli, jahon myezonlariga javob byeradigan mutaxassislar yetishtiradigan o’quv muassasalari aksariyat Markazda — Rossiyada joylashgan bo’lib, ittifoqdosh ryespublikalar, xususan O’rta Osiyo mintaasidan bu dargohlarga sanoqli vakillargina qabul qilinar, bunday imkoniyat 467
chyegaralangan edi. Va natijada milliy ryespublikalarda noyob ixtisosga ega mutaxassislar yetishmaydi, dyegan muammo sun’iy ravishda vujudga kyeltirilib, bu yurtlarga ming-minglab «o’z odamlari» jo’natilar edi. SHu bois istiqlolning dastlabki kunlaridanoq xalq ta’limi tizimini jadal isloh qilishga kirishildi. Bir qator o’quv yurtlarining maqomi, dasturlari va ta’lim uslublari butunlay o’zgartirildi. Eng zamonaviy, ixtisosliklar bo’yicha alohida univyersityet va institutlar, jumladan, mudofaa vazirligi qoshida harbiy akadyemiya, Ichki ishlar akadyemiyasi, Bank-moliya akadyemiyasi, jahon iqtisodiyoti va diplomatiya univyersityeti, Toshkyent aviasiya instituta, Navoiy tog’-konchilik instituti kabi o’nlab yangi o’quv muassasalari tashkil etildi. Ayni paytda xalq ta’limi tizimini ham tubdan isloh qilish boshlandi. Ilg’or mamlakatlarning tajribalari asosida va chyet davlatlar bilan hamkorlikda ko’plab lisey va gimnaziyalar ochiddi. Majoziy qilib aytganda, O’zbyekistonda liseydan tortib akadyemiyagacha bo’lgan zamonaviy, yangi ta’lim tizimi vujudga kyeltirildi. Xalqni ma’rifatli, jahon ilm-fani va madaniyatidan xabardor etish mamlakatning ravnaqiga ravnaq qo’shavyeradi. SHu bois kyeyingi yillarda O’zbyekiston rahbariyati joylarda ilm-fanni, birinchi galda, univyersal oliy ta’limni rivojlantirish uchun barcha chora-tadbirlarni ko’ra boshladi. Bu maqsadlarga katta miqdorda mablag’ ajratildi. Xorijiy mamlakatlar bilan ilmiy-tyexnikaviy ta’lim sohasida hamkorlik tobora chuqurlashib bordi. SHubhasiz, bu tadbirlar mazkur tizimda kyeskin burilish yasash, kyelajakda mamlakatni yuksak malakali bilimdon mutaxasislar bilan ta’minlash imkonini byerdi. Birgina oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari sonini oshirish, ularda yangi mutaxassisliklar ochish bilan malakali mutaxasisliklar tayyorlab bo’lmaydi. Buning uchun oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlariga talabalar qabuli yangi tartibini joriy qilish talab qilinadi. SHu maqsadda jahonning ilg’or univyersityetlari tajribalarini qo’llashga kirishildi. Masalan, kyeyingi yillarda AQSH, Turkiya, Hindiston, Olmoniya va boshqa mamlakatlardagi oliy bilimgohlar ishi o’rganildi. Natijada oliy o’quv yurtlariga talabalar qabul qilishning butunlay yangi missiyasi tuzilib, oliy o’quv yurtlariga qabul qilishda tyest sinovi o’tkazishga qaror qilindi. Bundan tashqari ikki pog’onali o’qish tizimiga o’tilgani ham oliy ta’limni hozirgi zamon sharoitida yanada takomillashtirishga qaratilgan tadbirdir. Masalan, bakalavrlik darajasini olish uchun 4 yil, magistrlik darajasini olish uchun 6 yil o’qish talab qilinadi. Oliy majlisning 1997 yil 29 avgust kuni bo’lib o’tgan IX syessiyasida «Ta’lim to’g’risida» O’zbyekiston Ryespublikasining Qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Unga binoan ta’limning yangi tizimi joriy etildi. Jumladan, uning 10-moddasiga muvofiq, O’zbyekiston Ryespublikasida ta’lim quyidagi turlarda amalga oshirildi: maktabgacha ta’lim; umumiy o’rta ta’lim; o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; oliy ta’lim, oliy o’quv yurtidan kyeyingi ta’lim; kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash; maktabdan tashqari ta’lim. SHuningdyek, mazkur qonunning 12-moddasida umumiy o’rta ta’limning quyidagi bosqichlari ko’rsatilgan: boshlangich ta’lim (I- IV sinflar); umumiy o’rta ta’lim (I — IX sinflar). Xuddi shu syessiyada Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini ham qabul qilindi. «Uzluksiz ta’lim tizimini darsliklar va o’quv adabiyotlari bilan ta’minlashni takomillashtirish to’g’risida» (05.01.98 y.), «Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat standartlarini ishlab chikarish va jor iy etish to’g’risida» (05.01.98 y.), «Akadyemik liseylar va kasb-hunar qollyejlarini tashkil etish va ularning faoliyatini boshqarish to’g’risida» (24.02.98 y.), «Umumta’lim maktablari uchun darsliklar va o’quv adabiyotlarini nashr qilish tizimini takomillashtirish loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida» (04.05.98 y.), «O’zbyekiston Ryespublikasida maxsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida» (13.05.98 y.), «O’zbyekiston Ryespublikasi Davlat Bojxona qo’mitasining Bojxona qollyejini tashkil etish to’g’risida» (13.07.98y.), «O’zbyekiston Ryespublikasi Soliq qo’mitasining Soliq qollyejini tashkil etish to’g’risida» (14.07.99 y.), «1999-2005 yillarda akadyemik liseylar va kasb-hunar qollyejlarining
468
moddiy-tyexnika bazasini rivojlantirish hamda mablag’ bilan ta’minlash dasturi to’g’risida (23.09.98y.), «Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida» (16.08.99 y.) kabi ryespublikada ta’lim, ayniqsa umumiy o’rta ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga qaratilgan Vazirlar Mahkamasining qarorlari qabul qilindi. «Biz o’sib kyelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasini, ularning zamonaviy ilg’or bilimlarga ega bo’lgan holda ulug’ bobokalonlarimiz myerosiga munosib bo’lishlarini davlatimiz siyosatining ustuvor yo’nalishi, dyeb bilamiz. SHu maqsadda mamlakatimizda yagona ta’lim-tarbiya tizimi isloh qilinmoqda. Minglab farzandlarimiz yuksak taraqqiy topgan davlatlardagi eng nufuzli bilim dargohlarida tahsil olayotgan, buyuk ajdodlarimizning izdoshlari sifatida aql-zakovat, ilmga chanqoqlik, tirishqoqlik namunalarini ko’rsatayotgani jamiyatimizning ertangi kuni yanada yopyg’ bo’lishdan darak byeradi» i . Bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan hozirgi sharoitda ta’lim jarayonining turli bosqichlariga mansub bilim maskanlari o’rtasidagi uzviy bog’liqlikni sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarish dolzarb vazifalardan biridir. 1998-1999 -o’quv yilida kasb-hunar maktablari va akadyemik liseylar shaklidagi xalq ta’limi tizimi yangi yo’nalishga mamlakat Oliy Majlisi syessiyasida qabul qilingan «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» hayotga tadbiq etilayotganidan dalolat byeradi. Ma’lumki, rivojlangan fani bo’lmagan davlat rivojlangan va kuchli davlat bo’la olmaydi. Ayni ana shu nuqtai nazar hozirgi murakkab o’tish davrida olimlar zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklamoqda. Davlatning ilmiy salohiyatini saqlabgina qolmay, balki uni iloji boricha o’stirish, mavjud yirik muammolarni yechishga qayta moslashtirish, shuningdyek yangi samarador tyexnikalarni yaratish va amalda tadbiq etish masalasi g’oyat dolzarblik kasb eta boshladi. Mustaqillik olimlarga ham, fanga ham yangi imtiyozlar yaratib byerdi. Jumladan, akadyemik fan o’z tizimi va shaklini o’zi byelgilay boshladi. O’zbyekiston Fanlar akadyemiyasining 50 yillik tarixida birinchi bor akadyemiyaning haqiqiy a’zosi, yurtboshimiz I. Karimov tashabbusi bilan fundamyental ilmiy-tadqiqotlarni qo’llab-quvvatlash akadyemiya jamg’armasi tuzildi. 1997 yil 1 yanvardagi ma’lumotlar bo’yicha Fanlar akadyemiyasida 8 ta bo’lim bo’lib, 135- akadyemik, 156 O’zbyekiston Fanlar akadyemiyasi muxbir a’zolari faoliyat ko’rsata boshladi. O’zbyekistonda Oliy Attyestasiya Komissiyasi (OAK)ning tashkil qilinishi ham shubxasiz ryespublikada fanning rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan tadbirlardan biridir. Fan va ilmiy muassasalar milliy istiqlol mafkurasini shakllantirishda muhim tutadi. Bu borada kuyidagi masalalarga asosiy e’tibor qaratish zarur: aholining ijtimoiy xususiyatlarini (ma’lumoti, yoshi, jinsi kabi va boshqalar) hisobga olgan holda, milliy istiqlol mafkurasini shakllantirishning samarali yo’llarini kyeng ko’lamda ilmiy tadqiq etish; milliy istiqlol mafkurasining milliy, umuminsoniy, falsafiy, diniy, huquqiy, siyosiy, sosiologik, ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy-psixologik asoslarini, urf-odatlar, an’analar va intyellyektual qadriyatlarning mafkurani shakllantirish va boyitishdagi o’rni va ta’siriga bag’ishlangan tadqiqot ishlarini muntazam olib borish; mafkuralar kurashining jahonshumul jarayonini o’rganish, uning monitoringi, bu kurashning umumbashariy va mintaqaviy muammolarini aniqpash; mafkuraviy tahdidlar va ularga qarshi kurashning samarali yo’llari haqida ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish.
Download 8.06 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|