Амалийдарс №4,5,6 нуклеин кислот аларнинг курилиши ва биосинтези


С витаминни, аскорбат кислота, антискорбут


Download 222 Kb.
bet12/15
Sana28.01.2023
Hajmi222 Kb.
#1134891
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
Bog'liq
(10)сувда эрувчи витаминлар

С витаминни, аскорбат кислота, антискорбут
Бирок цинганинг келиб чикиш сабаблари ва уни даволаш усули факат 1907—1912 йилларда денгиз чучкаларида утказилган тажрибаларда аникланди. Денгиз чучкачалари хам одамлар ва бошка приматлар каби, цинга билан огрир экан. Бошка хайвонларда, шу жумладан, асосий лаборатория хайвонларидан каламушларда хам цинга касаллигини чакириб булмайди. Бу тажрибалар касаллик овкатда кандайдир махсус факторнинг етишмаслигидан келиб чикишини туда тасдиклади. Скорбутдан саклайдиган бу фактор С витамини — антискорбут витамини номини олади, лекин бу модданинг химиявий табиати у вактда маълум эмас эди.
Цинганинг асосий белгилари майда кон томирлари, айникса, капиллярларнинг шикастланиши натижасида тери остига нукталар куринишида кон куйилиши ва милкдан кон кетишидир. Касаллик даврида кон томирчаларининг деворлари муртлашиб, улар осонлик билан ёрилади, томир деворларининг утказувчанлиги ортиб, кон элементлари ташкарига чикади. Цинга касаллиги суяклар ва тишларни хам шикастлайди. Бунда суякларнинг синиши, бугимларнинг шишиб огриши, тишилдизларининг бушашиб колиши кузатилади. Цинга касаллигида дастлабки дефект бириктирувчи тукима оксили — коллагеннинг хосил булишидаги бузилиш билан боглик. С авитаминозли денгиз чучкачаларининг суякларида коллаген микдорининг камайиб кетиши аникланган. Бундан ташкари, С витамин етишмаганда коллагеннинг тола шаклидаги олдбирикмаси (прокаллоген) туплана-ди. Бу ходиса хужайралар орасини цементлаб турувчи ва организмда таянч структуралар хосил килувчи моддаларда мукополисахаридлар алмашинувининг бузилганлигидан дарак беради8.
С витаминнинг химиявий тузилиши. Купгнна олимлар С витаминни ажратиб олиш ва унинг тузилишини урганиш устида куп йиллар мобайнида иш олиб бордилар. Бу сохадаги энг мухим тадкикотлар Сцент Дьёрдьи ва Хэворслар номи билан брглик. Сцент Дьёрдьи биринчи булиб буйракусти безидан бу бирикмани тоза холда олиб, унга гексуронат кислота номини берди. Унинг узи лимон шираси ва янги кизил калампирдан куп микдорда кристалл холда ажратиб олган модда гексуронат кислота билан бир хил булиб чикди. Хэворс химиявий синтез йули билан унинг структурасини аниклади. Д- глюкоза ёки Д- галактозадан тайёрлани-ши мумкин булган тегишли озазон гидролизидан олинадиган ксилозондан бошланиб, куйидаги боскичлардан утади L- аскорбат кислота таркибида диенол группа тутувчи лактондир. С витамин таркибида эркин карбоксил группа булмаса хам у кислота хусусиятига эга. Бирикманинг кислоталик табиати молекулада водород ионларни ажратиш билан диссоцияланадиган иккита диенол гидросилнинг булишига боглик. Витаминлик фаолияти учун диенол группанинг мавжудлиги шарт булса хам унинг узи етарли эмас. Аскорбат кислотанинг кучли кайтарув хусусиятини хам шу диенол группа белгилайди. Аскорбат кислота оптик фаолиятга эга, сувда яхши эрийди, хавода, аиникса, жуда кам микдорда Сu++ ёки Fе+++ булганда осонлик билан оксидланади. Оксидланиш натижасида енол группалар кетон группаларга айланади. Хосил булган дегидроаскорбат кислота витаминлик кобилиятига эга, лекин у жуда бекарор булади. Аскорбат кислота иссикка чидамсиз, овкат тайёрлашда хаво кислороди иштирокида унинг куп кисми парчаланиб кетади.
Шундай килиб, аскорбат кислота хамда унинг дегидро шакли водород, яъни протон ва электрон кабул килиш, уни узатиш кобилиятига эга булган оксидловчи ва кайтарувчи система ташкил килади. Аскорбат кислотанинг кайтариш хоссасидан унинг микдорини аниклашда фойдаланилади. Бунинг учун аскорбат кислота оксидловчи буёк, масалан 2,6-дихлорфенол индофенол билан титрланади. Реакция натижасида кайтарилган рангсиз индикатор хосил булади9.
Юкорида айтилганидек, одам организмида, приматларда, денгиз чучкасида С витамин синтезланмайди, аммо бошка хамма хайвонлар танасида у синтез Килинади. Шунинг учун хам уларда С авитаминоз хосил килиб булмайди. Одамнинг аскорбат кислотага булган эхтиёжи бошка витаминларга нисбатан анча катта. Бир суткадаги минимал эхтиёж 20 мг хисобланса хам тажриба асосида кунига 75 мг истеъмол килиниши тавсия этилади. Хомиладорлар ва усмирларга бу витамин кунига овкат билан 100—200 мг микдорда берилиши керак. Бир катор олимлар (жумладан Л. Полинг) баъзи касалликлардан сакланиш учун соглом одам бир суткада бир неча грамм С витамин кабул килиши лозим деб хисоблайдилар.
Аскорбат кислота табиатда кенг таркалган витаминлар каторига киради. У хайвон махсулотлари таркибида куп эмас, факат жигарда маълум даражада учрайди. С витаминнинг асосий манбаи хул мевалар ва сабзавотдир. У калампир, еркалампир (хрен), куксултон, кулупнай, маймунжон, хом мевалар (гура), кукпиёз, лимон, апельсин ва мандаринларда айникса куп булади. Картошка ва карамда аскорбат кислота микдори нисбатан мул булмаса хам бу махсулотлар овкат сифатида куп истеъмол килинганидан витаминнинг асосий манбаи хисобланади. Овкатда ишлатилмайдиган бир катор усимликлар, масалан, наъматак, нинабаргли дарахтларнинг ниналарида аскорбат кислота жуда хам куп: наъматак мевасида 5% га етади. Бу махсулотлардан С витаминнинг манбаи сифатида фойдаланиш мумкин. Хайвон махсулотларидан буйракусти бези таркибида С витамин айникса куп.
Одам ва хайвонларга аскорбат кислота куп берилса, унинг асосий кисми тезда сийдик оркали чикарилади. Агар организмда витамин етишмаса, ташкаридан киритилган аскорбат кислотанинг куп кисми ушланиб колади. Организмнинг аскорбат кислотага туйиниш даражасини шу йул билан аниклаш мумкин. Усимликлар танасида витаминни дегидроаскорба т кислотага оксидловчи фермент — ас к ор б ат оке ид аз а бор7.

Download 222 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling