Amaliy ish 9 Mavzu: Dizellarning ta’minlash tizimini tuzilishi va ishlashini o‘rganish

Dizelni yoqilg‘i bilan ta’minlash tizimi 
D-240 rusumli traktor dizelini yoqilg‘i bilan ta’minlash tizimi 4-rasmda 
ko‘rsatilgan. 
Dizelni ishlash jarayonida yoqilg‘i bak 9 dan (4-rasm) o‘zi oqib dag‘al filtr 5 
ga keladi va unda katta o‘lchamli mexanik zarrachalardan tozalanadi.
Dag‘al filtrdan yoqilg‘i past bosimli xaydash nasos 12 yordamida mayin filtr 
6 orqali YUBEN 13 ga keltiriladi. YUBEN dan yoqilg‘i quvurcha 4 lar orqali katta 
bosim bilan forsunka 3 ga keltiriladi. 
Past bosimli xaydash nasosidan yoqilg‘i YUBEN ga ortiqcha miqdorda 
keltiriladi. Ortiqcha yoqilg‘i quvurcha orqali o‘tkazib yuborish klapan yordamida 
yana nasosga qayta kiritiladi. 
Dag‘al filtr yoqilg‘idagi 50…100 mkm o‘lchamdagi mexanik zarrachalarni 
tozalaydi. Dag‘al filtr 1 ning asosi (5-rasm) cho‘yandan quyulib uning pastiga stakan 
5 maxkamlanadi. 
YOqilg‘i dag‘al filtrga past bosimli xaydash nasosi tomonidan hosil 
qilinadigan siyraklanish natijasida keltiriladi. Taqsimlash diski 2 teshikchalaridan 
o‘tgan yoqilg‘i konussimon qaytargich 7 dan bir tekisda oqib tushib tindirgich 
xajmiga stakan 5 va qaytargich 7 orasidagi tirqish orqali tushadi. Tinchlantirgichda
yoqilg‘i xarakat yo‘nalishini o‘zgartiradi va filtr yuqorisiga – uning markaziy 
teshigiga chiqadi. 
YOqilg‘i yo‘nalishini o‘zgartirilganda, yoqilg‘iga nisbatan og‘irroq mexanik 
zarrachalar va suv tomchilari inersiya kuchi ta’sirida stakan 5 ni tagiga cho‘kadi. 
CHo‘kindilar ma’lum vaqt ichida tiqin 6 orqali to‘kib tashlanadi. Xarakat davomida 
yoqilg‘i qaytargich 7 ga maxkamlangan simli to‘r 3 orqali o‘tayotganida yanada 
tozalanadi. Tozalangan yoqilg‘i shtutser 9 orqali past bosimli xaydash nasosiga 
keltiriladi. 
Past bosimli yoqilg‘i xaydash nasosi yoqilg‘ini dag‘al filtrdan so‘rib olish va 
mayin filtrdan kichik bosim bilan o‘tkazish uchun xizmat qiladi. SHunday qilib past 
bosimli yoqilg‘i xaydash nasosi (PBYON) yuqori bosimli yoqilg‘i nasosning 
(YUBYON) kirish qismida doimiy bosimni ta’minlab turadi. Odatda ta’minlash 
tizimiga bir yoki ikki tomonga ishlaydigan porshenli past bosimli nasoslar 
o‘rnatiladi. 

---

6 
4-rasm. D-240 dizelini ta’minlash tizimi sxemasi 
1-havo tozalagich; 2-forsunkadagi tirqishlardan sizilgan yoqilg‘ini bakga qayta yo‘naltiradigan 
quvurcha; 3-forsunka; 4-yuqori bosimli yoqilg‘i o‘tkazish quvurchalari; 5-yoqilg‘ini dag‘al 
tozalash filtri; 6-yoqilg‘ini mayin tozalash filtri; 7-bakdagi yoqilg‘i satxini ko‘rsatadigan datchik; 
8-yoqilg‘i miqdorini ko‘rsatadigan shaffof quvurcha; 9-yoqilg‘i baklari (asosiy va qo‘shimcha); 
10-jo‘mrak; 11-yoqilg‘i to‘kish jo‘mragi; 12-past bosimli yoqilg‘i xaydash nasosi; 13-YUBEN. 

---

7 
5-rasm. Dag‘al filtr 
1-filtr asosi; 2-taqsimlash diski; 3-simli to‘r; 4-tindirgich; 5-stakan; 6-tiqin; 7-
konussimon qaytargich; 8-shtutser; 9-past bosimli kasseta ulanadigan shtutser 
Nasos asosi 20 YUBYON karteriga boltlar yordamida maxkamlanadi. 
Porshen 8 (6-rasm) bosim xosil qilish yo‘lini tiqin 19 ga tiralib turgan prujina 7 
ta’sirida bajaradi, so‘rish yo‘lini esa turtki 3 ta’sirida bajaradi. 
6-rasm. Past bosimli yoqilg‘i xaydash nasosining ishlash sxemasi 
1-ekssentrik; 2-rolik; 3-turtqi; 4, 7, 17-prujinalar; 5, 14-shtutserlar; 6-asos; 8, 12-porshenlar; 9, 10, 
18-klapanlar; 11-sharik; 13-silindr; 15-qopqoq; 16-qo‘l bilan boshqarish moslamasi (dastagi); 19-
tiqin; 20-asos; 21-nasosni o‘rnatish do‘ngchasi
. 
Porshen prujina 7 yordamida pastga tushirilganda uning yuqorisida 
siyraklanish hosil bo‘lib klapan 10 ochiladi va yoqilg‘i bakdan A bo‘shlig‘iga so‘rib 
olinadi. SHu paytning o‘zida klapan 18 prujina 17 yordamida asosning egariga 
maxkam siqib qo‘yiladi va B bo‘shlig‘idagi yoqilg‘i 0,2…0,7 MPa bosim orqali 
mayin filtrga yo‘naltiriladi. 

---

8 
Porshenni rolikli tartqisi 3 shtok orqali yuqoriga ko‘tarilganda A 
bo‘shlig‘idagi yoqilg‘ini bosimi ortadi, klapan 8 prujina 10 yordamida asosdagi 
egarga o‘tiradi, klapan 18 esa yuqoriga ko‘tarilib A bo‘shlig‘idagi yoqilg‘ini B 
bo‘shlig‘iga o‘tishiga imkon beradi. Detallar orasidan sizib tushgan yoqilg‘i 
asosdagi kanal 6 orqali kiritish bo‘shlig‘i A ga tortib olinadi. 
Mexanik yuritmali nasos asosi 20 ga odatda qo‘lda ishlatiladigan nasos 
silindri burab qo‘yiladi. Ushbu nasos yordamida yoqilg‘i bilan ta’minlaydigan 
tizimga yoqilg‘i to‘latilib, bug‘ va havoni chiqarib tashlanadi (odatda dizel yurgazib 
yuborilmasdan). Porshen 12 boshqarish dastagi 16 ilan shtok orqali birlashtirilgan. 
Qo‘l nasosi ishlatilmaganda uning dastagi qopqoq rezbasiga maxkam burab 
qo‘yiladi.
Ta’minlash tizimiga mexanik yuritmali qo‘l bilan ishlatiladigan nasos orqali 
yoqilg‘i to‘ldirish uchun mayin filtr qopqog‘ida joylashgan tiqin 13 bo‘shangilari va 
undan bug‘ pufaklari chiqib ketgungacha yoqilg‘i xaydaladi. Undan so‘ng tiqin 
yopilib, nasosni dastagi xam o‘z joyiga burab qo‘yiladi.