Amaliy mashg’ulot 1 Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari

Ekvivalentlar qonuni
Ekvivalent deb–element bir og’irlik qism vodorod yoki sakkiz ogirlik qism kislorod bilan qoldiqsiz birikadigan yoki birikmalarda ularning o’rnini oladigan miqdoriga aytiladi.
Kimyoviy reaksiyaga elementlar o’z ekvivalentlariga muvofiq kirishadi va ular quyidagicha topiladi:
Oddiy moddalar ekvivalenti quyidagi formula orqali aniqlanadi: E_e =
A_r=elementning atom massasi
V=elementning valentligi.
Oksidlovchi va qaytaruvchining ekvivalent massasi quyidagicha topiladi. M: KMnO₄ kislotali muhitda Mn²⁺ gacha qaytariladi.
Mn⁷⁺ →Mn²⁺ +5e

E =

Oksidlar ekvivalenti quyidagi formula orqali aniqlanadi:
E_oksid=

Mr = molekulyar massa
Me_soni = metall soni
Me_valentligi = metall valentligi
M:CaO ning ekvivalentini toping.
E_oksid =
Asoslar ekvivalenti quyidagi formula orqali aniqlanadi
E_asos=
Mr = molekulyar massa
OH_soni = gidroksil ionining soni
M:Al(OH)₃ ning ekvivalentini toping.

Kislotalar ekvivalenti quyidagi formula orqali aniqlanadi
E_kislota=
Mr = molekulyar massa
H_soni= vodorodlar soni
M:H₃ AsO₄ ning ekvivalentini toping.

E_kislota=

Tuzlar ekvivalenti quyidagi formula orqali aniqlanadi
E_tuz=

Mr = molekulyar massa
Me_soni = metall soni
Me_valentligi = metall valentligi
M:Al₂ S₃ning ekvivalentini toping.
E_tuz =


Avagadro qonuni.
Avagadro qonuni 1811yilda italyan olimi Amedeo Avogadro (1776-1856)gaz moddalar ustida olib borgan izlanishlari natijasidan shunday xulosaga keldi:Bir xil sharoitda, teng hajmda olingan gazlardagi molekulalar soni teng bo’ladi.
Keyinchalik uning bu xulosasi Avogadro qonuni deb ataldi.Har qanday moddaning bir molida 6,02∙10²³ dona atom yoki molekula bo’ladi. Avogadro soni deyiladi va N harfi bilan belgilanadi.
Gey Lyussak va Avogadro hajmiy nisbatlar qonunlaridan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin.
1.Normal sharoitda (0⁰C va 0,1MPa )har qanday gazning 1 mol miqdorining hajmi 22,4 lga teng.
Bu qiymatdan foydalanib gaz hajmi va massasi ma’lum bo’lsa berilgan hajmdagi gaz uchun harorat va bosim ham ma’lum bo’lishi lozim.
Normal bo’lmagan sharoitda gazning molekulyar massasini topish uchun Mendeleyev- Klapeyron tenglamasidan foydalaniladi:
PV=nRT
Bu yerda P-bosim,V-hajm,R-universal gaz doimiysi,T-absolyut temperatura,n-mollar soni.
n=m/M bu yerda m-gazning massasi,M-gazning molekulyar massasi. Mendeleyev- Klapeyron tenglamasidagi n ning o’rniga m/M ni qo’ysak,
PV=mRT/M kelib chiqadi.
Agar gaz hajmini l bilan va bosimini atm bilan ifodalasak
R=P_oV_o/T=1*22.4/273=0,082atm*l/grad*mol bo’ladi.
Gazning hajmi ml,bosimi esa mm simob ustuni bilan ifodalanganda,
R=P_oV_o/T_o =760*22400/273=62358,97=62400 mm*ml/grad*mol
PV=nRT
Misol: 2l H₂ 15⁰C va 100,7 kPa bosimga qanday massaga ega bo’ladi?
Yechish: Bu masala Mendeleyev-Klapeyron tenglamasi asosida yechiladi.

Boyl-Mariott qonuni. T=const
=
Gey-Lyussak qonuni: P=const

Sharl qonuni: V=const

Boyl - Mariott va Gey-lyussak birlashgan gaz qonuni