Amaliy mashg’ulot №1 Mavzu: Kimyoviy birikmalarning asosiy sinflari

Elementlarning ekvivalentini topish: elementning nisbiy atom massasini shu elementning valentligiga nisbati orqali topammiz.


E-elmentning ekvivalenti.
Ar-elmentning nisbiy atom masasi.
V-elmetning valentligi.
Masalan:
1. Al ning ekvivalentini aniqlang?
ga teng.
2. Mustaqil ravishda Cu(II), Fe(III), C(II,IV), P(III), Hg, Au, Ag, Zn larning ekvivalentini aniqlang?
Oksidlarning ekvivakentini topish: Buning uchun oksidning malekulyar massasini oksid hosil qilgan elemet soni va valentligi (indeksidagi son) ko’paytmasining nisbatidan topamiz.

E-oksidning ekvivakenti.
Mr-oksidning molekulyar massasi.
V-oksid hosil qilgan elementning valentligi.
n-oksid hosil qilgan element soni.
Masala:
1. Al₂O₃ ning ekvivalentini aniqlang?
Birnchi navbatda Al₂O₃ ning malekulyar massasini topaniz.
Mr(Al₂O₃)=2Ar(Al) + 3Ar(O)=2·27 + 3·16 = 54+48=102 gr/mol ga teng.
ga teng.
2. Mustaqil ishlash uchun: CuO, CrO₃, Cl₂O₇, P₄O₁₀, Na₂O larning ekvivalentini aniqlang? Asoslarning ekvivalentini topish: Buning uchun asosning malekulyar massasini asos tarkibidagi - OH lar soniga nisbati orqali topamiz.

E-asosning ekvivalenti. M-asosning molekulyar massasi. n-OH lar soni.
Masala:
1. Al(OH)₃ ning ekvivalentini aniqlang?
Mr(Al(OH)₃)=Ar(Al) +3Ar(O) +3Ar(H)=27 + 3·16 + 3·1 = 78 gr/mol
ga teng.
Agarda asoslarning reaksiya paytidagi ekvivalentini aniqlash kerak bo’lsa, asosning reaksiya paytida nechta gidroksil gruppasini almashgan bo’lishiga qaraladi.
2. Mustaqil ishlash uchun: Cr(OH)₃, Ca(OH)₂, Fe(OH)₃, Pb(OH)₄ larning ekvivalentini aniqlang? Kislotalarning ekvivalentini topish: Buning uchun kislotaning molekulyar massasini kislota tarkibidagi vodorod atomlari soniga nisbati orqali topamiz.

E_kislota-kislotaning ekvivakenti. M_kislota- kislotaning malekulyar massasi. nH-kislota tarkibidagi vodortodlarning soni.
Masala:
1. H₂SO₄ ning ekvivalentini aniqlang?
Mr (H₂SO₄)=98 gr/mol

Agarda kislotaning reaksiya paytidagi ekvivalentini aniqlash kerak bo’lsa, kislota reaksiya paytida nechta vodorod atomi almashgan bo’lishiga qaraladi.
Masalan:
H₃PO₄ + NaOH → NaH₂PO₄ + H₂O
Bu reaksiyada H₃PO₄ tarkibidagi 3 ta vodorod atomining 1 tasi metall bilan almashgan shuning uchun kislotaning malekulyar massasini almashgan vodorod atomi soni 1 ga nisbati orqali topamiz.

H₃PO₄ + 2NaOH=Na₂HPO₄ + 2H₂O
Bu reaksiyada H₃PO₄ tarkibidagi 3 ta vodorod atomining 2 tasi metal bilan almashgan shuning uchun kislotaning malekulyar massasini almashgan vodorod atomi soni 2 ga nisbati orqali topamiz.

H₃PO₄ + 3NaOH=Na₃PO₄ + 3H₂O
Bu reaksiyada H₃PO₄ tarkibidagi 3 ta vodorod atomining 3 tasi metal bilan almashgan shuning uchun kislotaning malekulyar massasini almashgan vodorod atomi soni 3 ga nisbati orqali topamiz.

Demak, kislota tarkibidagi vodorod atomlarining nechtasi metall bilan almashgan bo’lsa, shu songa nisbati orqali topamiz.
3. Mustaqil ishlash uchun: HCl, HNO₃, H₃PO₄, CH₃COOH, H₃BO₃, H₂CO₃ larning ekvivalentini aniqlang?
4. 1.5 mol NaOH bilan 1.5mol H₂SO₄ bilan reaksiyaga kirishgani aniqlandi. Kislotaning ekvivalentini aniqlang? Tuzlarning ekvivalentini topish: Buning uchun tuzning malekulyar massasini tuz hosil qilgan metallning soni bilan valentligi ko’paytmasiga nisbati orqali topamiz.

E_tuz- tuzning ekvivalenti. Mr- kislotaning malekulyar massasi. V_Me-tuz hosil qilgan metalning valentligi. nMe-tuzdagi metall soni.
1. Al₂(SO₄)₃ ning ekvivalentini aniqlang?
Mr(Al₂(SO₄)₃)= 342g/mol

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida oksidlovch va qaytaruvchilarning ekvivalentini topish: Buning uchun oksidlovchi bo’lsa, qabul qilgan elektro’nlar soniga nisbati orali qaytaruvchiniki esa bergan elektro’nlar soniga nisbati orqali topamiz.


HCl + KMnO₄ + H₂SO₄ = Cl₂ + K₂SO₄ + MnSO₄ + H₂O
quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyasidagi oksidlovchi va qaytaruvchining ekvivalentini topamiz. Bu reaksiyada oksidlovchi - KMnO₄ Qaytaruvchi - HCl dir. Ularning oksidlanish darajasining o’zgarishiga qaraymiz.
Mn⁺⁷ dan Mn⁺² ga o’zgardi yani 5 ta elekton qabul qildi.
Cl^-1 dan ClO ga o’zgargan yani 1ta electron bergan.


Elementlar bir-biri bilan o’zaro ekvivalentlariga proporsianal miqdorda birikadi.Bu qonunga asosan reasiaga kirishuvchi moddalar massalarining yoki birkmadagi elementlar massa ulushlarining bir-biriga nisbati ularning ekvivalent massalarining nisbatiga teng.

Bu tenglamada biror element ekvivalenti E₁ ni topish uchun massa ulushi yoki modda massalari nisbatidan tashqari E₂ malum bo’lishi kerak. E₂ vodorodli birikmada vodorodning, kislorodning yoki element massasi aniq bo’lgan biror elementning ekvivalent massasidir.