Amaliy yadro fiziкasi

µj =n,u,., ^(3.31)
Ьн yerda 1,1 - y11tuvchi (yoki soclшvc\1i) markazlar ko11se11tratsiyasi.
Fotoyadro гeaksiyalariпi l1isol1ga olmaganda g-kvantlar modda or­ qali o'tganda quyidagi jarayo11\ar yuz berad i: а) Гotoetl"ekt, Ь) Kon1pton etiekti, v) e\ektro11-pozitro11jнl·1i11ing hosil bo' lisl1i .
Fotoeffekt. Bu jarayonda g-kvant atom tomonidan ytlliladi va un­
dan elektron chiqib ketadi (3.11 -ra sm ).



а) ^Ь)
3.11-rasm. Fotoeft"i!ktjuп1yo11inin. sxemasi.

Ya11acla aniqroq qilib Ьауо11 etilsa, fotoeffektjarayonida g-kvant bн­ tun e11ergiyasi11i uc\1raga11 ato111 elektl'Oпlaridan Ьiriga beгadi va g-kvant Ьнtш1\ау yo'q bo'ladi, elektl'On esa ato111dan cl1iqib ketadi. Вн elcktl'Oll­ ning energiyasi11i eпergiya saqlш1is\1 чo11u11icla11 foyda\a11i!J a11iqlay111iz:

Е,. = Er -1, - Е,,, (3.32)
bt1 yerda 1, - ato111ning e\ektron c\1iqnyotgan i - qobiqdagi io11lashtirisl1 poteпsiali (elektro11ni11g bog'laпish e11ergiyasi). Е, - yad1"011ing tepki energiyasi, Е. - totoetl·ekt 11atijasida cl1iqqa11 elektl'On kiпetik enei·giya-
126

si. Е, - g-k,,a111 e11ergiyasi. Yad.-o tepki el\ergiyasi qiymati _jшJa kicl1ik bo·Jganligi sabaЬ\i uпi e·1ibo1·ga o\111asi1 lнi111 bo·tadi.
Fotoeffekt yuz l1eri;;l1i 11cl11111 Е,, > 1, sl1an bajrilisl1i loz i111. \1 < /к
sl1an bajari lg a11da·foюe tle kt Гaqat L -. М - va 11.k. qobiqlarda yuz bcra­
di. К - qoЬiqda esa yuz Ьe1·maydi. ,Е < 1₁_ s l11;1·1 bajarilga11da fotoeHckt
faqat М - , N - ,,а 11.k. qoЬiqlarda y11z be1·ad i. К - va L - qo biq la1·da esa yuz beпnaydi. Shш1i 11am ta'kidlab 0•1isl1 lozimki. fotoeffekt faqat bog'langa11 elekt1·011lar·da yuz l1eradi. E1·k i11 elekt1·onla1·da esa yuz ber­ maydi. Buпi eneгgiya ,,а impвls saqlanisl1 qo11ш1la1·i yo1·da111ida isbot­ lasl1 mшпk in.
Atomdagi fotoeffekt hodisasi. xar·akte1·istik 1·e11tgen nш·lаг yoki Oje elektronlaming lюsil bo'lisl1i bila11 Ьiгgalikda y11z beradi. Xarakte1·istik rentgen nш-lar. fotoell"ekt 11atijasida e le kt r·o n qobiqda hosil bo'lgan va­ kant joyga elektro11la111i11g o ' tisl1i natijasida y11zaga keladi. Sl1uningdek, 11yg·o11ga11 holatdagi аtш11 o · z e11e1·giyasi11i ato11111i11g tasl1qi qo big ' ida­ gi elektro11Jaгga l1a111 berishi 111u111ki11. Usl1bu lюlda atomdan energiya­ si Е, bo'lga11 fotoelektro11Jai·da11 tasl1qa 1· i. e11ergiyasining qiy111ati jiha­ tidaв io11lashtiгisl1 e11e1·giyasiga Е, (atom11i11g i-qobiqidagi bog·lanish eвergiyasi) yaqiв Ьо·\gав elektroвlar - Oje elektтonlari lia111 chiqadi. Oje elek1ro11Jai·i kalta ehti111ollik Ьilan atom 11omeri Z kicl1ik va 0·11а bo'lgan atomlai·da k11zatiladi.

1
f"o to effekt yuz be1·isl1 el1ti111olligi ato111 taгtib raqamiga kt1cl1- li bog'langш1 bo'ladi. уа'пi: y .- Z ⁵ • Btr atomdagi elekt.-011lar11i11g har xil bog'la11isl1ga ega ekaпligi bilan tusliuntiriladi. Fotoetlekt kesimi- 11i l1is0Ыasl1l ai· slшпi ko'rsatdiki, bu jar·ayon asosan K-qobiqda (80%) sodii- Ьо·la,· ekan. Ga1111na-ш11·lar e11e1·giyasi11i11g Е "> Ек sohala1·ida K-qoЬiqda fotoe/fekt yuz be1·ish kes i111i:

а !^'"'-,(Е )щ.
Mazlшr jar·ayo11ni11g to'liq kesi111i q11yidagig.a teпg:
af "'4^S ·а¹.,^•1

(3.33)

(3.34)

Sh1111i11gdek, fotoeffektni11g. tш·li qoЬiqlarda yuz berisl1 kesi111fa1·i oгasida quyidagi 11111nosabat aniчJang,111:


127

а 1/·1 1 а/1" 1 1

a l•~I
- _s va _{а 11 1} "' ₄ (3.35)

J /