Amaliy yadro fiziкasi

4.5-rasm. Po=itron-e1111:tsion tonrografiya ishlash tanюyili.

rт;
D - detektor, S - sanagic/1.
po:atron


-- - J
,.,,..,;....;J[:I;::;:;......- - • - - ililli• lliiiii;w iliil- • l;·Qr•-111·a12·111·1iei.-, .i
4.6-ru .,-т. РЕТ diagnostik (tas/1 islovcl1i) qш·ilmasidagi elektron-pozitron juftliklari11i11g annigilu tsiyasi.

179

4.7-rasm.- 1- azo 11i11g hiror 1111qlasida hi 1· vaцula yиzaga kelgan 1·а qйl"ama-qa1·shi tomonga уо '11alga11 ikki ga111111a-kva111ni qayd цilish sxemasi.
......_,,
_" 1


4.8-rasm. Ta/1/il чili11ayotga11 obyekl atrnflga deteklorlar lшlqasimon ko 'ri11is/1ida joylash1 il'iladi.
Mavz\l yaktщida pozitro11-emission to1110grafiya11i qo'llasl1 jara­ yoni bilan tanisl1ib c\1iqa 111iz . RFP - bt1 radioizotop Ьilan Ьiokimyoviy Ьiгikша qo's\1il111asidir. Ko'pc\1i\ik lюlda radioizotop sifatida ftor-18 qo'llaniladi. Buпdan tashqari uglerod-11, azot-13 va kislo.-od-15 ,,а boshqa radioizotoplar ham qo'llaniladi. Biokimyoviy nюdda sifatida yt1qorida ta "kid lab o•tilganidek, glukoza qo' llan il ad i. l11s011 ht1jayra­ si RFPni yt1tadi va ular hнjayralarda to'plana bosl1laydi. Ht1jay1 ·adagi RFP11i11g radioaktiv parchalaпishi (beta parcl1a lanisl1) natijasida ро-


180
zitron hosil Ьо' ladi. Usl1b11 pozitron to'qinшda 11arakatlana boshlaydi. Pozitron 11nc/1a katta bo'lmagan 1nasofa11i, ya'ni - 1 rnm masofar1i lю­ sib o ' tadi . Us/1bu vagt icl1ida pozitro11 k i11e tik e11ergiyasi elektron bilan o'zaro ta ' s irlashishi darajasigacha kamayadi va bнning natijasida qara­ ma-qarsl1i to111onga l1arakatla11adigan ikkita foton (gan1111a-kvant) lюsil bo'ladi (4.5-га.ш,gа lJaraug). Btr ikkita foton Ьir vagtda ikkita О de­ tektorlar orqali qayd qilinadi \'а mos t11shgan usl1bu signal S sanagichga tusl1ad i. han1cla tasvir yasovcl1i kon1pyuterga t1zatiladi.
Ftor-18 PETda _(JO' llash ttchun optin1al xarakteristikaga egadir: nis­ batan katta bo"lrnagan yarirn parcl1alanish davriga va eng kichik n11rla­ nisl1 e11e1·giyasiga ega. lkkinchi tomo11dan ftor-18 nisbatan kicl1ik yarim parclialanis/1 davriga ega bo"lib. bu esa 111ijozпi past doza Ьilan ntrrla­ nishiga va yt1qori kontrast/i РЕТ tasvir olishga imkon beradi. Ushbu izotop11ing yarim parcl1alanis/1 davri bos/rqa qisqa yaslюvcl1i izotoplaг­ ga 11isba1a11 kattaligi uclшn ftor-18 oli ng a11 va bu asosda tayyorlangar1 RFP ni РЕТ skanerlarga ega bo·lgan boshqa klinika va instit11tlarda lrans po11iro, ¹ ka q i /isl 1ga imkon be1·a d i. Sl1u11i11gdek, РЕТ tadqiqotlar va RFP sintez vaq! cl1egarasini kenga:,,1irisl1ga in1kon ber·adi. Hozirgi kш1-
da d trnyodagi yetakchi korxonalardan biri Ьо' lgan "Siemens AG" kom­ paniyasi o"zining РЕТ/КТ qur i/ ma lar · ida Lu: Si0 ₅ va LSO turdagi ssin­ tillatsion detektorlarni qo'llanюqda.
Pozitron-emission tomografiyaning qo ' //as h jarayoni qt1yidagic/1a: pozitron-en1ission 1on10g1·afiyar1i qo'llasltdan oldiп be111orning vena­ siga tarkiЬida qisqa yashovc/1i radioizotop Ьо·lgan radiofarmprepa­ rat kiritiladi yoki ben101·ga ushbtr radiofarmpreparat nafas o/ishi orqali gaz ko•rinisl1da kiritiladi. Keyin Ьепюг 30-60 daчiqa davon1ida /1ara­ kat q il111asda n yotishi kerak Ьо ' /a di. 811 vaqt davomida preparat inso11 a ' zo laгiga tarqaladi. Внпdа Ьепюг o•zini noxush his qilmaydi. Keyin Ьеnюг kusl1etka (za111Ьil) Ьilan Ьirga lialqa icl1iga kiritiladi va inso11- dan cl1iqayotga11 nurlar1isl1lar11i detektorlar qayd qila bosl1laydi . Keyin esa bu siцm1llar detektorlardan kompy11terga uzatiladi. Bu ma'ltшюtlar kompyuterda qayta is/1/anadi va tasvir lюsil qili11adi.
Biz Ь11 уегdа tibbiyotni11g zamo11aviy tasl1xis qo'yisl1 usullaridan Ьittasi Ьilап tanishib cl1iqdik. Hozirda b1111day usнllar soni k1111dan kun­ ga ortib Ьогпюqdа. Unнrmaп olganda, tibЬiyot tizika fani yнtuqlari eva­ ziga n10dcrпizarsiyalasl1ib bormoqda. Bu esa o'z navbatida juda ko·p kasalliklan1i oldindan aniqlasl1ga va davolashga imkon beradi.

181