Amaliy yadro fiziкasi

N, ,
7
5. / 0-r ·m. Tormo=li m1rla1· sp ek11· i:
а) energiyasi Т, Ьо'/gan e/ek11·v11/ar lюsil qil!{Ш1 spekt,·;
Ь) eneгgiyalari т,,va Т,., bv '/gan e/ek t1·on/ т- l10sil qilgan spektrlш-.
Tornюzli gamma-nt1rlanishlarni11g 111aksi111al energiyasi toп11ozla­ nayotga11 elektronlarning ki11etik energiyasiga te11g bo"lib. i11tensivligi esa energiyaga teskari proporsional ravisl1da ka111ayadi. Shш1day qilib.

208

eleklronlarning toi·nюzlanishi nati_jasida olingan maksimal energiyali t1zlнksiz gan1111a-kvantlar spektrini olish nшmkin bo' ldi.

5.ll-r11smda qali11 nishonda (m ikro t1·o n va cl1iziqli elektron tez­ lalkicl1larda qo·llaniladigan nislюn) lюsil bo' ladigan tormozli nurlar spektrining hisoЫash natijasida olingan shakli keltirilgan . Bu ushbu tezlatkichlarda tornюzli nurlar hosil qilisl1 mexanizmi bilan bog' liq.
^{o 10} 15 ^{20 25 30}
Е.,, Ме\'
5. / 1-rasm. Qalin nislюnda hosil Ьо ·/щ/igan tonnozli nur/a,· spektri.


C//izi{Jli tez/atkicfllar. C/1iziqli tezlatkichlar deb нndagi tezlashayot­ gan za.-гalar lraektoriyasi to'g·1·i chiziqqa yaqin bo·/gan qшilmala1·ga aytiladi. Sh1111i ta"kidlab o'tish kerakki, to' g' ri tezlanisl1 deb nomlangan metodga asoslangan yt1qori voltli qнriln1alarda liam zarralar to'g'ri chi­ ziq bo'ylab harakatlanadilar. Ay.-i111 hollarda Ьш1dау tezlatkichlar elek­
\ros\atik chiziqli tezlatkic/1/ar deb ham ayt iladi . Bнnday tez/atkicl1lar­ da zarralarga eлergiya doi111iy poteпsiallar ayirmasi katta Ьо'/gал ora­ liqdaл bir marta o' tgaпda beril ad i. Вш1dау poteпsiallar farqi manbayi sifatida kaskad genera /o t·i, Vande-Graa_( generatori , impuls generatori, impuls/i t1·a 11.ifom юtu r va boshqalar islil at iladi. Biz ayrim chiziqli tez­ latkichlarлiпg ishlash priпsipi bilan tanisl1ib cl1iqamiz.
C//izi{Jli rezonaпs tezlatkicfllar. Ushbt1 tezlatkichlarda zarralar
to'g'ri cl1izi(J bo'yicha o'zgarнvcl1aл elektr maydoл ta'sirida tezlatiladi. Yu(Jori voltli chiziqli tezlatkichlardaл farqli ravishda, rezonans cl1iziqli tezlatkichlarda katta kнcl1lanisl1 erпas, balki ,·ezonans tezlatish priпsipi qo·llaniladi. Chiziqli rezonans tezlatkichlar tezlatish trнbkasida

209
io11\a111i tez\atis\1 yнqo1·i c\1astotali (YuCh) ge11eгatorda11 beгilgan unc\1a katta bo'lmagan kuc\1\anish 01-qali ko'p 111arlalab o ' tis\1 01-qali amalga os\1iriladi (5 . 12 va 5.13-ra.ш,lar). T1·ubkas i1no11 e\ckt.-odlamiпg uzш1\i­ gi ionlar harakat yo'nalislti Ьо· у \а Ь kattalasl1ib bo1·ad i. lon\aming incr­ sia\ liarakatlanish vaqti haiшna tп1bkalarda Ы1· xil va Yu Ch-ge11em to1· kucblanish o'zgaris\1iпi11g yarim dav1·iga teпg . Juft t11.1bkasi111011 clek­ trodlar Y11Ch-ge11eratomi11g Ьi1·incl1i klemшasiga. toqlari esa ikki11c\1i klemшasiga ulaпadi. ·

Musbat za1-yadla11ga11 ioпlar Ьi1·i11cl1i va ikki11c\1i elekt1·odlai· oi·asi­ dagi tirqishga kirgaп bo'lsin. Bt1 vaqlda toq elekt.-odlarga mнsbat, jufi elektrodlarga esa manfiy kucl1\aпisl1 ber ilad i. 1011\ar ikkiпchi e\ek11·od­ da11 c\1iqqan шomenticla esa jt1ft e\eklrodlarga mнsbat. toq eleklJ"odlai·ga manfiy kuchlanish be1·iladi va h.k . Наг bi1· e \ek t1·od dan ioп\aming o•tish vaqti o'zgaruvchan kucl1la11isl1 dav1·iga teпg. S\шпiпg нсlшп liam us\1bu tezlatkic\1lar rezoпaпs tez\atkic\1\a1· dey ilad i. Cl1iziqli rezo11a11s tezlat­ kicl1lan1ing c\1iqishida zarra\ш· ene1·giy asini Ьir me11· uz1111likda I Ос\115 MeV gacl1a os\1irisl1i mumkiп. Us\1bt1 tez \atk ic\1l ш·da zarralar пishonga i111puls bo'\ib kelib tuslшdi va tushisl1 vaqti YuCl1-gene1·aton1i11g dav1·i­ ga teng. Chiziqli 1·ezona11s tez la tkicl1l ш· i111pt1lsli tez.latk ic hlar l1is0Ыaпa­ di. Odatda bt1 tezlatkic\1laгniпg o·,·tacha toki Ьi1· neclia mkA ni (/ю ·zcm 20сl1ЗО mk.A gacha) tashkil etadi. Impнlsdagi tok 50 mA gaclia bo'\adi.