Amaliy yadro fiziкasi

5. / 5-,a.ftlL Be1a1ron11i11g verti lш l ke ·im i.
/) Elektг,m/a,·ni te=latis/111cl11m kamera.
2) Eleklгomagnit g 'allaklar .


213

0,001 s vaqt ic\1ida ka111e1·aga «elek11·on to'p» yordшni Ьilan iпjeksiyala­ nadi (k iri ti la di) . Elcktronlar 111anbayi, elekt1·011lami clliqaruvcl1i volfran1 tolali clю'lg'aш va elektro11\a111i dastlabki tezlatt1vcl1i lшmda fok11s­ lovchi e \e kt1·od lar siste111asidan ibora t.
Ka111eraga kiritilga11 elektronlar uy11r111aviy ЕУиК ta'si1·i ostida ayla nadi . Us\1lщ EYuKni o·zga 1·uvcha n rnagnit 111aydon hosil qiladi. E\ektronlarni tezlatis\1 vaqtida magnit 111aydo11 s\шnday kattalashadiki, Ьш1dа e \ek t1·0 11lar trubka ic\1ida tш·g'ш1 01·Ьita Ьо'у\аЬ liarakatlaпadi. Elektronlarni tezlatish elektro111ag11it g'altaklarida kuchlanislшing nol­ dan maksimal qiymatgacl1a oshis\1 vaqti ic\1ida. уа'пi ta'mi1101 maпbayi chorak davri davomida y11z beradi.
Odatga ko'ra betatron e\ektronlarпi bir песlш J\1eV dап 50 MeV ga­ c\1a tezlatish ucl1un is\1\atiladi. Bi1· va qt la1 · Ьuпdш1 ham katta eпergiyali hatto 240 MeV gacha bo'lgan betat.-onlar hаш isl1lab chiqilgan. Ашп10 bt1nday e11e1·gi yalarda шagnitning katta og' i1·lik da (si11xrot.-011ga 11isba­ ta11) bo'lis\1i, shuni11gdek, 100 Me f/ dan yuqori eпe1·g iya lш·da betat.-oпda tezlatish rejimi, elektronlarning elektromag11it n11rlaпis\1i t11fayli b11zi­ lish sabaЬ\i tezlatislшiпg betatroп usulining afza\ligi yo·q.
Betat1·011\ a1·da zaпac\1alar oqimi11i11g inteпsivlik katta ешаs. l111p11ls­ da 10°- 10 ¹⁰ zarra bo'lgaпda 0'11acha tok 10-² mkA dап osl11naydi. Us\1- bu tezlatkichlaming ka111c\1i\iklarda11 уапа Ьiri 1mda aшalda elekt1·011lar dastasini c\1iqarib bo'lmasligidir. Shuning 11chun lшп betat.-onlar faqat to1mozli gamma-nurlar maпbayi sifatida ish \at ila di .

5. 
   -§. Zaryadla11ga11 zarralar yordamida al{tivatsion tahlil
   

Fotoпlar va neyt1·o n larda11 tasliqari zaryadlaпgan zш·ralar bila11 ham aktivatsion ta\1\il amalga osl1iril ad i. Buпda teksl1irilayotga11 na­ nшna\ar za1-yadlanga11 zarralar Ьilan aktivatsiya qiliпa{li. Aktivatsiya qiluvc\1i zarralar sitatida asosan vodorod va geliy izotoplarining yadro­
lari qo·llaniladi, ya'ni: proton р. deylro11 d, u·iton t, geliy-3 (¹ Не) ,·а

26. 
    arralar .
    

Zaryad\aпgan zarrala1· Ьi\ап aktivatsion tal1lil o·tkazilganda q11yida­ gi ikkita faktomi l1isobga olish lozim:

• 
  Ku\on to'sig'i;
  
• 
  Zaryadlaпgan zarralan1ing kiшyoviy eleшent atoшlaridagi elek­ tronlar Ьilan o'zaro ta·siri.
  

214

• 
  Zaryadlangan zarralar atom yadrolari Ьilan o'zaro ta'sirlashganda Кнlоп potensialini hisobga olishga to'g'ri keladi. Sababi mus­ bat zaryadla11gan zarra. mt1sbat zaryadlangaп yadro Ьilап o'zaro ta'sirlashgaпda K11Jor1 potensiali t1shb11 o'zaro ta'sirni amalga oshirish­ ga to'sqinlik qiladi \'а b1111ing 11atijasida zaryadlangan zarralar ishtiroki­ dиgi yadro reaksiyalari ostona energiyasiga ega bo'ladi. Zaryadlangan zarra yadro Ьilan o·zaro ta'si1·Jashishi uсlнш 11ning energiyasi potensial to'siq ene1·giyasidan katta bo'lisl1i lozin1. Ma'lt1mki. energiyasi poten­ sial to'siqning balandligidan kicl1ik bo'lgan zarralar 11am tunnel effek­ ti hisoЬiga yadro ichiga kirisl1i va yadro reaksiyasini amalga osl1irisl1 n111mkin. Аmпю bt111day jarayonlarning ehtimolliklai·i jнda ham kichik bo'lgani 11cl111n amalda hisobga olinmaydi.
  

Zaryadlanga11 zarralar ishtirokidagi yadro reaksiyalar kesimining zar1·a e11 гgiyasiga bog·lanishi, ya'ni 11yg'oпish funksiyasi 11nшmiy ko'riпishi 5.16 va 5.17-rasmda keltirilgan. 5.16-га.ш,dа misol tariqasi­ da ³ Na(d,p) "Na reaksiyaning 11yg'onish ftшksiyasi keltirilgan. Zar­ ralarning kicl1ik eпergiyalarida Kulon to'sig'i zarraniпg yadroga t11shi­ shiga to'sqinlik qiladi. b11ning natijasida reaksiya kesimi kichik bo"ladi.


О'