Amaliy yadro fiziкasi

N

5 0

о
1 _'
⁴⁰⁰ 800
E 11e rg iy a, keV
5.27-га.ш, . g-nu,·lonisham i цауd qilgondo ompliruda taqsimotining tipik shakli.
kecl1adigan ikkilamcl1i jarayonlar yuzaga keltiradigan, g-spektrometr konstruksiyasining o'ziga xos xususiyati, о' lcl1anayotga11 radioizotoplar aralasl1masining tarkibi, slш ningdek , nurlanishi g-spektrometrda taltlil qilinayotgan namш1aning modda tark i bl, massasi va geometrik shakli ham 11шl1i111 aliamiyatga egadir.
Eksperimeпtal sharoit slшпday sozlangan bo'lsinki, bunda gamma­ spektrпing shakllanisl1iga salbly ta'sir ko·гsatt1vcl1i l1amma qo'shimcha oшillarnig ulushi minimal bo'lsi11. Usl1bu holda monoenergetik g-n11rlanisl1arni qayd qilganda amplituda taqsimotining tipik slшkli 5.27-rasmdagi ko'rinisl1da bo'ladi. Bu olingan amplituda taqsimotida ikkita sol1a aniq ajralib tur·ibdi, ya'ni g-kvantlar energiyasi to'liq yutili­ shi Ьilan bog• Jiq bo'lgan clю'qqi (fotoefl'ekt va ko'p karrali socl1ilisl1) va lюsil bo'lishiga Koшpton socl1ilishi sababcl1i bo'lgan uzluksiz amp­ lit11da ta qs imoti .
To'liq yt1tilish cho'qqisi g-spektron1etrik tahlil uchun fundamental ahaшiyatga ega. To'liq yнtilish clю'qqisi maksimumiпing o'mi (ho­ lati), qayd qilingan g-пurlanishlarriing eпergiyasi11i, uning yuzasi yoki balandligi mazkur eпergiyali 1шrlanish intensi,•ligini aniqlashga xizmat q il adi.
To'liq yutilish cho'qqisi 11zl11ksiz arnp!itllda taqsiшotining chetidan uncha kana bo'lmagan clшqur!ik Ьilan ajralib turadi. Bu energetik bir-

227
F

о
Е,-2- Е. Е


5.18-rasm. Ssi11tЩ1•lsion yoki ya,·im о 0 /kazgich fi de1k10r(i gamma­ spektromerrdagi gшпта Jpektr. 1 - Е, > 1,02 МеV. 2 - 200 keV.
TY11Ch -10 "fiq yutifis/1 cho ·цчisi (fotocho 'qqi); л.Сh - Kompton cho'q(Jisi ; УаС/1С/1 - yakka(hitta) gamma-kvant chicJib ke tiJ·h с/10 'qqisi ;
KUS- komp/011 11z/11ksiz . fpektri; JCf1C/1 - ikkitalik c /1iцib ketis/1 cho 'qqi si;
ANCh- an11igilyatsiy a nurlanish сJю'q c1is i ; DXCh - delektor xarakteri.vti k nurlanisJming chiцib ketish с/ю'qqisi; TSCh- tes/щri so,·hi fish cho · цqi s i ; XNCh- himoyaning xш·akteristik nurfanishining cho·ццisi.

liklarda 250 keV ni tasl1kil etadi. M11rakkab spektrlarda uzl11ksiz a111pli­ t11da taqsimoti xalal beruvcl1i rolni o'ynaydi. Shu sabaЬli. clю'qqilanii identifikatsiya qilga11da va spektrlami miqdoriy qayta ishlaganda 11z­ luksiz amplituda taqsimotini alohida e'tiborga olish zап1г. 5.28-raш,da gipotik gamщa spektr ko' rsatilgan . Bu yerda tшli jarayoвlar llisobiga vujudga keladigan cho'qqilar va uzl11ksiz taqsimotla1· kclti 1· ilg an .

5.28-rasmdagi g-spektr ideallashgan bo' li b. bu11da s pekt1· slшkliga ta'sir qil11vchi 0 111illa1· hisobga oli111naga11. A111alda btшday ideallasl1- gan spel..-tmi olish j11da murakkab шasa la. Real shaюitda 11shbu omillar spektrga sezil ai·li ta' si1· qilib, uning a111plit11da taqsimotini defo1matsiya­ lashga olib keladi va buning natijasida spektrda qo' sl1imc l1a piklar pay­ do bo' lad i.
Amplituda taqsimotining shaklini o'zgartirishga ichki (detektoming turi, o'lchami va slшkli) va taslщi (tahlil qilinayotgaп namu11a11ing tar­ kibi. o' lchami , massasi, shuniпgdek, spektrometr konstruksiyasining o•ziga xos xususiyati va 11.k.) omillar sababcl1i bo'ladilar.

228