Amaliy yadro fiziкasi

5.12-r a.fni. Chi:::iqli rеzтшш te=larkich:
/) Y11Cl1- grm eralor ; 2) ion/ar ma11bayi ; 3) nishon .


5./3-rа ш. Cl1iziqli rezona11s tezla1kich .

210
Chiziqli rezonans tezlatkichlarning нstunligi Ь11 katta tok olish va zаггаlаг injeksiyasi (kiritish) va cl1iqishini11g soddaligi hisoЫanadi. Bundan tashqari chiziqli tezlatkichlarda zarralar traektoriyasi to'g'ri chiziq bo' lganlig i sabaЫi нlar elektromagnit ntrrlanishlar chiqarmay­ d i. Keyingi hol og•iг zaпalar t1ch11n hech qaпday rol o'y na rnayd i, le­ kin yuqori energiyali (Ьi1· 11ес/1а yuz MeV va undan oNiq) elektronlar uch1ш muhimdir. Elektronlar halqali tezlatkichlarda tezlatilganda нlar­ ning energiyasiniпg Ьiг qismi elektromag11it ntirlanishlarga sarf bo'ladi. Slшning 11cl1tin ham chiziqli tezlatkichlar asosan elektronlarni tezlatish uclшn q uril ad i.

Siklik teztщkiclllar. Siklik tezlatkichlarni slшrtli ravishda ikkiga bo'lish nш mk in: 1·ezo11ans ,,а induksion tezlatkichlm·. Siklik rezonans tezlatkichlarda qo'yilgan bosl1qaruvcl1i magnit maydon ta'sirida zarra­ lar traektoriyasi eg1·ilanib, ауlа1ш yoki yassi spiral shaklini oladi va shu bilan birga tezlatilayotgan zarralar bitta tezla1Uvcl1i oraliq11i ko'p mar­ talab o'tadi. Zarralarni11g tezlat11vchi oraliq orqali keyingi ikki o'tishlar orasidagi vaqt tezlatuvchi maydon davrining o'zgarishiga teng yoki karrali bo'lishi kerak .
Tezlat11vchi elektг maydon va boshqaruvchi magnit maydonlar xu­ susiyatlaгiga bog ' li q holda siklik rezonansli tezlatkichlar quyidagi tur­ larga Ьо' linadi: siklotron. sinxrotron, sinxrofazotron.
Qo' lla11ilayotgan foktisirovkalashning xus11siyatiga qarab, siklik ге­ zошшs tezlatkichlar k11cl1li fokнsirovkali, , а kuchiz fok11sirovkali tezlat­ kicl1larga Ьо ' li nad i. Bu yerda siklik tezlatkichlardan mikl'otmn va betat­ l'Olllш· keltirilgan.
l\tfikrotro11. Siklotro11da elektronlarni tezlatib bo' lmaydi , sabaЬi ular tez relyativistik tezlikka erishadilar . Shu11ga qaramay shunday tezlat­ kicl1lar mavj11d ki , ularda elektronlar Ьir jinsli mag11it maydonda elektr maydon imp11lsi bilan tezlatiladi. Bunday t11rdagi tezlatkichlar mikrot­ ron deyiladi (Ьа'ит elektro11 ·iklotr011i tleh /щп, aylilluli). м.ikrot­ ron(la zarracha tezlatkich kamerasiga magnit maydonning markaziy qismiga kiritilmasdan balki chetiga kiritiladi. Zarracha chiqish joyiga kovak (ichi Ьо'sh ) tezlatuvchi rezonator joylashtiriladi.
Rezonatorda zarracha har Ьir aylanishida elektronning tinchlikdagi energiyasiga aniq te11g Ьо' lgan 0,511 MeV energiya oladi. Elektronning n-ayla11ish dai•ri Т" Ьirinchi aylanish dav 1·ig a karrali bo'ladi:
211

пТ..
2,rnmc
Т,, = =
еН l-1,²

- • (5.6)

2
/с

Slttining t1cht111 [1аш elektron /1ar bir ayla11isl1da 1·ezo1шto1·ga tezlatish momen­
tida tt1shadi. , [\ ti k1·ot ronda elekt1·011lar