Аҳмедова З. М

Иккинчн босқичда болалар ўйин орқали механик равишда бирлаша 
бошлайдилар. Бундай бирлашишлар қисқа муддатли бўлади. Бу даврга келиб, 
болалардан кимнинг қайси ўйинга қизиқиши аниқ бўла бошлайди, бир хил 
болалар дидактик ўйинга қизиқсалар, иккинчилари ҳаракатли ўйинни 
ѐқтирадилар, учинчиларига ижодий ўйинлар маъқулроқ бўлади ва ҳ.к. 
Тарбиячининг вазифаси болаларни у ѐки бу ўйин билан узоқроқ ўйнашга 
ўргатишдир. 
Учинчи босқичда ўйновчи болалар гуруҳи бир-бирига дўстона 
муносабат ва ўзаро ѐқтириш орқали бирлашадилар. Бирга ўйновчилар сони 
кўп бўлмаса-да, болалар қизиқиб ўйнайдилар. Бу даврга келиб бир-бирларига 
баҳо бериш умумий талаби юзага келади. Бу босқичда тарбиячи болаларнинг 
ўйинда бирлашишларининг аҳлоқий асосини юзага келтириш, уларда ўзаро 
ѐрдам, ўртоқлик, дўстлик муносабатларини шакллантириш лозим. 
Болаларнинг ўйинлари қизиқарли, мазмунли бўлиши учуп ўйиннинг 
ҳамма турларидан ўринли фойдаланилса, болаларга таълим бериш ва уларни 
тарбиялашда ижобий натижаларга эришилади. 
Шундай қилиб, педагогика фани ўйинга бола шахсини ҳар томонлама 
шакллантириш воситаси ва улар ҳаѐтини ташкил этиш шакли, болалар 
жамоасини шакллантириш воситаси деб қарайди. 
 
Адабиѐтлар 

---

24 
1. Усова А.Б. Роль игры в воспитании детей. Москва. 1976 г. 
2. Шодиева К. Мактабгача ѐшдаги болаларни тўғри талаффузга ўргатиш. 
Тошкент. 1995 й. 
3. В.И.Селиверстов. "Игры в логопедической работе с детьми" Москва 
1986-йил 
 
§2. Миллий ўйинлар орқали мактабгача ѐшдаги болаларда миллий 
ғурурнинг шаклланиши 
 
Республика Президенти И.А.Каримов: "Сиҳат - саломат бўлишнинг 
анъанавий қадрини қайта тиклаш ва оила қадри билан шарафли бир ўринга 
қўйиш керак. Бизнинг замонимиз баҳодирлар ва ҳимоячиларимиз бўлган 
полвонлар ва ботирларга азалдан бой ва уларни меҳр билан парвариш қилиб 
келмоқда. Болаларнинг жисмоний бақувват ва етук кишилар бўлишларида 
халқ миллий ўйинлари муҳим ўрин тутади. Умри асру асрлар билан тенгдош 
бўлган миллий ўйинларнинг бугуни ҳам, келгуси ҳам порлоқ ва ҳаѐт 
бахтлидир. Зеро, авлоднинг жисмоний бақувват ва куч-қувватли етуклик 
ҳамма вақт ва ҳар бир жамиятда асосий масалалардан, яъни давлат 
тизимининг устивор йўналишларидан бўлиб келган ва шундай бўлиб 
қолаверади. 
Ўзбек халқ, маданиятидаги ҳает тарзи билан йўғирилган архаик 
жанрлардан бири ўйин санъатидир. Уйинлар ҳозирги ўзбек санъатидаги узок, 
замонлардан бери яшаб, шаклланиб, ҳар бир даврда ўзига хос тарихларга 
учраб, ривожланиб келаѐтган кадимий, аммо ҳамиша навқирон санъат 
туридир. Қадимги Турон, шу жумладан ўзбек халқининг ота-боболари ва 
момоларини ташкил этган уруғ ва кабилаларни ижтимоий ҳаѐти, ижтимоий 
эстетик, этник дунѐқараши, миллий хусусиятлари билан боғлик, турли 
этнографик мазмун - маъноларидаги ранг - баранг ўйинлар кишиларнинг 
маиший ҳаѐт тарзи билан боғлиқ, онгли ўйин ҳаракатларнинг илк илдизлари 
бўлиб ҳисобланади. Шу туфайли улар энг бошланғич, содда элементлардан 

---

25 
мураккаб шаклларга ўсиб ѐтган узоқ жараѐнлар тарихига эга. Инсон дунѐга 
келгандан то қабргача ўйинлар билан машғул бўлади. Демак, ўйинлар инсон 
ҳаѐтининг ажралмас бўлакларидандир. Ҳар бир ўйин шунчаки оддий-ҳатти-
ҳаракатлардан (жисмоний) ѐҳуд руҳий ҳолат вазиятлардан иборат бўлмай 
маълум ритм, оҳанг, бадиий эмоционал сўз, муайян сюжет ва композицион 
мураккабликдан ҳам иборатдир. Ўйинда уни бажарувчисининг куч-қуввати, 
ақл идроки, фаҳм-фаросати топқирлиги, зукколиги, эпчиллиги ҳам намоѐн 
бўлади. 
Узоқ ва мураккаб тараққиѐт босқичини босиб ўтган халқ миллий 
ўйининг улкан кисмини болалар, шу жумладан кичик ва ўрта ѐшдаги болалар 
ўйинлари ташкил этади. Зеро, болалар ҳам катталар каби мазмун маъноси 
юксак мароқ, кишига олам-олам шавқу завқ берувчи, айни чоғда 
синовларидан ўтказувчи ўйинларсиз яшай олмайдилар, ҳатто ўсиб-униб, 
камолотга эриша олмайдилар. Дарҳақиқат, ҳар қандай бола хилма - хил 
ўйинлар бағрида инсон сифатида шаклланади, вояга етади, комилликка 
зришади. Айни шу халқ миллий ўйинлари болаларнинг у ѐки бу нарса-
эдщсага кизикишини тугдиради, ривожлантиради. Жисмоний, ахлокий, 
зстетик, этник тарбиясини шакллантиради, бора-бора ана шу ўйинлар 
бағрида камол топтиради. Шу жиҳатдаи, миллий ўйинлар асру асрлар 
давомида халқ педагогикасининг ажралмас қисми сифатида муҳим ва зарур 
тарбия воситаларидан бири бўлиб келган. Миллий ўйинлар болалар 
дунѐсининг доимий йулдоши бўлиб, ҳозирги кунимизда ҳам мунтазам 
ҳамрохдир. Нима учун болалар, ҳатто катталар ҳам ўйинларга уч бўладилар, 
ўз ҳаѐтларини ўйинларсиз тасаввур қила олмайдилар. Бунинг сабаби, 
биринчидан, ўйинларнинг жуда қизиқарли ва беназир мароқли бўлиши, 
иккинчидап, унинг бағоят эмоционал-таъсирчанлиги, учинчидан, дид-
фаросатини, тафаккурини, шунингдск, жисмоний куч-кувватни оширишга 
қаратилган бўлишлигидир, тўртинчидан, ѐн атрофдаги воқеа ҳодисаларни 
апглаш, дунѐни таниш, маънавий-маърифий ва ахлоқий тарбияга алоҳида 
таъсир этишлигидадир. Болалар ўйинлари, қолаверса умуман ўйинларнинг 

---

26 
чуқур миллий, руҳиятини кўтариш, калбни забт этиши, ўта таъсирчан ва 
ҳаяжонли бўлишликларидир. 
Дарҳақиқат, миллий ўйинлар ҳар бир кишига, жумладан - болага олам-
олам қувонч, шодлик бағишлайди, ҳаракат ва ақл идрокнинг фавқулотда 
қизиқарли оламига олиб киради, унинг узлигини унитиб, ўйинга берилишини 
таъминлайди, тафаккур, дид-фаросат ва ақл-идрокини ўстиради. Тсварак-
атроф, кишилар билан танишувида ѐрдамлашади, ақлий ва жисмоний 
камолот сари етаклайди. Халқимизнинг ўзбекона зукколиги-ю, топқирлиги-
ю, ижодкорлиги-ю, жангарлиги оқилу донолиги ўйийларда намоѐн бўлади. 
Айни чоғда ўйинлар - халқ ҳаѐти, интилиши, кураши, орзу-умиди, мақсад 
нияти, унинг фалсафаси, дунѐқараши, этник-эстетик дид, қарашларининг 
ўзига хос даражадаги рамзий ифодаси ҳамдир. Ўзбек миллий ўйинлари кўп 
асрлик тарихга эга. Улар асрлар давомида халқимизнинг ижтимоий-сиѐсий, 
иқтисодий, маданий ва аънавий-маърифий, ҳаѐтий кузатувлари, тажрибалари, 
ўзаро алоқалари, маънавий-руҳий муносабатлари, мулоқат-мунозаралари 
асосида юзага келган ва амалий ҳаракатда, яъни жонли анъаналарда бизгача 
етиб келган. Ҳа болалар миллий ўйинлари халқимизнинг бетакрор олтин 
меросидандир. Уларни доно ота-боболаримиз, зукко момоларимиз, уларнинг 
фарзандлари-ю, набира эваралари бир-бирларига ўтказиб, кўз қорачиғидек 
асраб авайлаб, бизгача етказиб келганлар. 
Ўзбекистонда «Болаларнипг ўйинига қари, ўсган буйига қара,