Aminokislotalar, ularning tuzilishi, kimyoviy o’ziga xos xususiyatlari. Kapron – sintetik tola. ΑLfa – aminokislotalar oqsillarning strukturaviy birligi ekanligi. Oqsillarning tuzilishi va biologik ahamiyati. Aminokislotalar

Proteinlar - sodda oqsillar bo’lib, faqat aminokislotalar qoldiqlaridan tashkil topgan bo’ladilar.
Proteidlar – murakkab oqsillar bo’lib, ularda aminokislotalardan tashqari yana fosfat kislota, glukoza, geterosiklik birikmalar va boshqalar bo’ldilar.
Oqsillar molekulasining shakliga ko’ra ham ikki katta guruhga bo’linadi :

1. 
   Tolali yoki fibrillyar oqsillar.
   
2. 
   Globulyar oqsillar.
   

Fibrillyar oqsillarning molekulalari uzun, ipsimon shaklda bo’ladi. Bunga jundagi kerotin misol bo’ladi.
Globulyar oqsillarning molekulalari sharsimon shaklda bo’ladi. Albuminlar, globulinlar va proteidlar globulyar oqsillarga misol bo’ladi.
Oqsillar asosan oziq – ovqat sanoatida, tibbiyotda, to’qimachilik va yengil sanoatda keng ishlatiladi. Jun mahsulotlari, tabiiy ipak, charm, duradgorlik va poyafzal elimi, jelatina kabi oqsillar sanoat mahsulotlari hisoblanadi.
Nuklein kislotalar
Nuklein kislotalar – makromolekulyar birikmalar (polinukleotidlar) geterosiklik asoslar, monosaxarid va ortofosfat kislota qoldiqlaridan tuzilgan bo’lib, quydagi sxema bo’yicha birikkan :

Nuklein kislotalarning monomer zvenosi - nukleotid asosdan, monosaxarid va H₃PO₄dan tarkib topgan. Nukleotid tarkibida nukleozid fragmenti ham mavjud bo’lib, u polisaxarid va asosni o’ziga oladi (u nukleotiddan fosfat kislotasini ajralib chiqishi natijasida olinadi).
Nuklein kislotalar tarkibiga quydagi geterosiklik asoslar kiradi :

Bulardan adenin va guanin – purinning hosilasi, timin, urasil va sitozinlar esa pirimidin hosilasi. Bu hamma asoslar – oq qattiq moddalar.
Nukleozid tabiatiga bog’liq holda ribo – va dezoksiribo - nuklein kislotalarga farqlanadi.
Ribonuklein kislotalarda (RNK) monosaxarid sıpatında pentoza – D – riboza (C₅H₁₀O₅) boladı,tıykar sıpatında bolsa adenin, guanin, sitozin hám urasiller boladı.
Dezoksiribonuklein kislotalarda (DNK) monosaxarid sıpatında tetroza – D – 2 – dezoksiriboza (C₅H₁₀O₄) boladı, tiykar sıpatında bolsa adenin, guanin, sitozin va timin boladı. Kópshilik RNK hám DNK larda tıykarlardıń izbe – iz takorarlanıwı menen parıqlanadı.
RNK molekulasınıń struktura birligi tómendegishe :

Geterosiklik tiykarlar hámme waqıt bes a'zoli monosaxaridlar cikllerindegi 1 jaǵday daǵı uglerod atomlariga birikadi. Fosfat kislotası menen payda bolatuǵın efir sol cikl nukleoziddagi 3 - jaǵday daǵı uglerod atomiga baylanısadı. Tómendegi cikl nukleozidi 5 - jaǵdayı daǵı uglerod atomiga birkadi.
DNK hám RNK daǵı parıq sonnan ibarat bolıp, DNK daǵı 2 – jaǵdaydaǵı uglerod atomına –OH gruppa ornına H – atomı turadı.
Nuklein kislotalardıń monomer buwını mononukleotidlar bolıp, olar quramına pirimidin yamasa purin tiykarlarınıń qaldıqları, uglevodlar komponenti - riboza yamasa dezoksiribozalar hám ortafosfat kislotalardıń qaldıqları kiredi.
DNK molekulasınıń fragmenti quydagi kóriniste suwretlenedi :