Ana xaranauli recenzenti maia rafava

 
S¢dmoqceva
 Tu 
samSTaberva
? 
grigol RvTismetyvelis 41-e homiliis – `meergasisaT¢s da 
sulisa wmidisaT¢s~ – erT pasaJSi saubaria Svidi ricxvis simbo-
likaze. Zveli da axali aRTqmis wignebidan moyvanilia magaliTebi, 
romlebSic Svidi ricxvia naxsenebi. erT-erTia sarefTelis qvri-
vis Zis gacocxlebis ambavi mefeTa III wignidan, romlis mixedviT, 
elia winaswarmetyvelma sarefTelis qvrivis Svili samjer sulis 
STaberviT gaacocxla.
160
 maS, ratom aris CarTuli es ambavi Svidi 
ricxvis simbolikaze agebul pasaJSi? 
es sakiTxi, rogorc Cans, imTaviTve iwvevda gaugebrobas, rac 
asaxulia am pasaJis sxvadasxvagvar variantul wakiTxvebSi.
ai, ra viTarebaa berZnul xelnawerebSi: fraza, romelic xel-
nawerTa did jgufSi dasturdeba da homiliis kritikul gamoce-
maSi ZiriTad teqstSia warmodgenili, aris: 
-  wJ~ de; kai; th;n eJbdovmhn ajnastrofh;n JHlivou tou` profhvtou.
161
 
am variantul wakiTxvaSi bibliuri ambavi, sakiTxavis konteqs-
tis mixedviT, Secvlilia – elia winaswarmetyveli Svidjer daawva 
sarefTelis qvrivis Zes da gaacocxla igi. 
kritikul  gamocemaSi gamoyenebuli IX-XI saukuneebis ocdaori 
xelnaweridan am variantul wakiTxvas Seicavs TxuTmeti. 
amave frazis gansxvavebuli, danarCen Svid berZnul xelnaw-
erSi dadasturebuli varianti aris: 
-  w{sper de; mustikh;n th;n trissh;n ejmfuvshsin.
es variantuli wakiTxva mxars uWers bibliur ambavs mefeTa III 
wignidan – elia winaswarmetyvelma samjer STabera suli sarefT-
elis qvrivis Svils da am gziT gaacocxla igi. 
amgvarad, gamomcemlebi upiratesobas aniWeben da grigoli-
seul variantad miiCneven wJ~ de; kai; th;n eJbdovmhn ajnastrofh;n JHlivou 
tou` profhvtou-s mTliani pasaJis konteqstidan gamomdinare (Svidi 
160
 41-e sakiTxavis am pasaJis variantuli wakiTxvebi, maTTan dakavSirebu-
li basili minimusis komentari da efrem mciris SeniSvnebi gansxvave-
buli kuTxiT – efremis Targmanis berZnuli dednis raobis garkvevi-
saTvis – ganxiluli gvaqvs aqve, gv. 116-117.
161
 Grégoire de Nazianze, Discours 38-41, p. 102, 320.

201
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
ricxvis simbolika), Tumca am SemTxvevaSi gamodis, rom grigoli 
ar aris zusti bibliidan magaliTis moxmobisas. rogorc cnobi-
lia, bibliis mixedviT, yrma Svidgzis dawoliT ara elia winas-
warmetyvelma, aramed elise winaswarmetyvelma gaacocxla (Reg. 
IV, 4, 35); radganac eliasa da elises rogorc saxelebi, ise maTi 
qmedeba (yrmis gacocoxleba) hgavs erTmaneTs, SeiZleba, eWvi 
Segvetana sakuTar saxelTa aRrevaSi, magram mTliani pasaJidan, 
romelSic sarefTelis qvrivia naxsenebi, sruliad cxadia, rom aq 
saubari swored eliazea; Tanac elise da mis mier yrmis gacocx-
lebis ambavi amave homiliaSi calkea naxsenebi.
162  
41-e homiliis eqvTime aTonelis TargmanSi frazis pirveli va-
riantul wakiTxvas vxvdebiT: 
- gulis£ma-vhyof ... kualad S¢dgzis moqcevasa mas elia 
wina¡swarmetyuelisasa Zesa mas zeda sarefTelisasa.
163
 
xolo efrem mciris TargmanSi meore variantis Targmani das-
turdeba: 
- gulis£ma-vhyof ... viTar-igi saidumlod samSTabervasaca 
elia wina¡swarmetyuelisasa, sarefTelis qurivis Zisa cxorebis 
mimfenelisa.
164
niSandoblivia, rom 41-e homiliis pasaJi sarefTelis qvrivis 
Sesaxeb komentirebulia basili minimusis mier. basili ganmartebas 
urTavs frazis pirvels variants, romelSic Svidgzis moqcevazea 
saubari. es ganmarteba naTargmni aqvs efrems da grigol RvTisme-
tyvelis sakiTxavTa efremiseul krebulSi is elias samSTabervis 
epizods erTvis: 
- S¢dgzis daawva wina¡swarmetyueli mkudarsa mas zeda saref-
Telisasa, rameTu S¢dgzis moqceviTa da kualad davrdomiTa mas 
162
 Grégoire de Nazianze, Discours 38-41, p. 320; PG 36, col. 433 B 13-15. PG-s 
gamocemaSi, romelic efuZneba parizuli koleqciis dReisaTvis ucnob 
xelnawers, orive variants erTad vxvdebiT – PG 36, col. 433 B  4-6. es 
sakiTxi ukavSirdeba grigolis homiliebSi bibliur damowmebaTa prob-
lemas da calke kvlevis sagania. gales cnobil statiaSi La Bible dans 
l’ œuvre de Grégoire de Nazianze le Théologien 41-e sakiTxavis am pasaJTan 
dakavSirebiT araferia naTqvami.
163
 Oratio 41, Iber. p. 232.
164
 Oratio 41, Iber. p. 233.

202
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
zeda, cocxali misca igi dedasa T¢ssa, STaberviTa ra¡ mis zeda 
miemsgavsa dasabamisasa mas dambadebelobasa sulisasa. garna ara 
sxua¡, aramed igive guamisagan misisa gansruli suli kualad-ago 
missa.
165
 
aSkaraa, basili minimuss grigolis sakiTxavis komentirebisas 
iseTi teqsti hqonda xelT, romelic pirvel variants Seicavda. 
efrem mcires SeuniSnavs Seusabamoba, erTi mxriv, mis xelT arse-
buli berZnuli xelnaweris wakiTxvasa da basili minimusis mier 
komentirebul teqsts Soris, xolo, meore mxriv, am frazis eqv-
Timeseul Targmansa da bibliur teqsts Soris. efremis SeniSvna 
am Seusabamobis Sedegad warmoSobil gaugebrobas exeba: 
Seiswave, rameTu ese S¢dmoqceva¡ elia¡si arca sawinaswar-
metyueloTa Sina ipoebis da arca zogTa RmrTismety-
uelTa. vina¡ca saZiebel ars, Tu sada¡T moRebul ars 
amisda S¢dmoqceva¡ elia¡si. romelime mas dedasa, romli-
sagan vTargmnen ese RmrTismetyuelisa sakiTxavni, esreT 
vpoe, viTarmed: `viTar-igi saidumlod samSTabervasaca 
elia wina¡swarmetyuelisasa~. da egreTve miTargmnia si-
tyua¡ ese, viTa mun vpoe, rameTu elisesT¢s oden weril 
ars sawina¡swarmetyuelosa Sina S¢dgzis moqceva¡, romli-
sa Tana S¢dgzis SeikunZa. xolo aqa kula esreT vTargmne, 
viTa vpoe da esreTve sxuaTa zogTa RmrTismetyuelTa 
ipovebis berZulad. da mamasa efT¢mesca egreTve uTargm-
nia. SemindeviT, Tu esreT iyos, aha, winaSe ars, da Tu egre 
iyos, viTa Cuensa dedasa Sina ewera, maSin ese Targmani 
samSTabervisaT¢sca giTargmnis, Tu viTar sworricxued 
ars sami S¢disa¡.
166
SeniSvnis avtorisaTvis gaugebaria, saidan gaCnda komentarSi 
mis xelT arsebuli berZnuli dednisagan gansxvavebuli variantu-
li wakiTxvis, 
S¢dmoqceva¡ elia¡si-
s ganmarteba. efremis SeniSv-
niT, arc winaswarmetyvelTa wignebSi, arc wminda mamaTa Txzu-
lebebSi amgvari ram ar dasturdeba. marTlac, mefeTa III wignSi 
165
 Comm. 41, Iber. 34.
166
 Cods. A-109, 212 v; Jer. 43, 231 r; Jer. 15, 226 v.

203
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
elias Sesaxeb vkiTxulobT: ejnefuvshse tw`/ paidarivw/ triv~  (III  Reg. 
17, 21). am pasaJis Zveli qarTuli Targmania: 
dahbera yrmasa mas 
samgzis
.
167
 ebraulSic, aseve arabul, siriul, laTinur Targma-
nebSic saubari yvelgan elias samSTabervazea.
168
 
S¢dgzis moqceva¡
, 
efremis SeniSvniT, winaswarmetyvel elisesTanaa dakavSirebuli, 
romelmac, elias msgavsad, gaacocxla yrma da romlis Sesaxebac 
mefeTa IV wignSi vkiTxulobT: 
daawva yrmasa mas zeda S¢dgzis
 (IV 
Reg
.
 4, 35). efremi miuTiTebs, rom im berZnul dedanSi, romelic 
mas xelT hqonda grigolis liturgikuli sakiTxavebis Targmni-
sas da romelsac igi erTgulad misdevda, 
samSTaberva¡ elia¡si
 
ewera – 
xolo aqa esreT vTargmne, viTa vpoe
. amis Semdeg efremi 
aRniSnavs: 
da mamasa efT¢mesca egreTve  uTargmnia
. rogorc cno-
bilia, efremi kargad icnobda grigol RvTismetyvelis adrin-
del qarTul Targmanebs. kvirike aleqsandrielisadmi miZRvnil 
epistoleSi igi aRniSnavs, rom Targmanze muSaobisas, eqvTimes 
Targmanebis 
zepiriT £sovnebis Cueuleba
 zog SemTxvevaSi damabr-
kolebeli mizezic ki iyo misTvis. aseT viTarebaSi efremisaTvis, 
ra Tqma unda, kargad iqneboda cnobili am konkretuli pasaJis 
eqvTimeseuli Targmanic, rasac is miuTiTebs kidec SeniSvnaSi: 
Tavad man e s r e T  Targmna, xolo eqvTimes e g r e T v e  uTargm-
nia. aq aris dapirispireba e s r e T   –   e g r e T , sadac e s r e T 
niSnavs: ase, rogorc efrems aqvs naTargmni, xolo e g r e T v e : 
ise, rogorc eqvTimes uTargmnia.
169
 
efremi SeniSnavs, rom Tu ki eqvTimes
 
Targmanis variantuli 
wakiTxvaa swori (igulisxmeba 
S¢dgzis moqceva
), 
aha, winaSe ars
, 
167
 citatebi mefeTa wignebidan (kritikulad dadgenili qarTuli teqsti) 
mogvawoda b-nma uCa cindelianma, risTvisac madlobas vuxdiT.
168
 Biblia Sacra Polyglotta, p. 10.
169
 aseTive dapirispirebas mimarTavs efremi, rodesac kvirikesadmi 
miZRvnil epistoleSi saubrobs Tavisi da eqvTimes mier Targmnili 
grigol RvTismetyvelis krebulebis gansxvavebul daniSnulebasa da 
specifikaze: 
i g i yovelTa eklesiaTa zeda ganfenili brwyinavs, xolo 
e s e iS¢T vieTT¢sme idvas gulis£missayofelTaT¢s. e s e cxad-hyofdin 
sityua-simoklesa da siRrmesa didisa grigoli RmrTismetyuelisasa, 
xolo i g i sityua-sivrcelesa da ganaTlebasa wmidisa mamisa Cuenisa 
efT¢messa
, bregaZe, 
grigol nazianzelis TxzulebaTa Semcvel qarTul 
xelnawerTa aRweriloba
, gv. 149. 

204
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
xolo Tu ki isea marTebuli, rogorc mis xelT arsebul berZnul 
dedanSia, maSin efremis berZnuli dednis variantuli wakiTxvis 
–  th;n trissh;n ejmfuvshsin  – basili minimusis ganmartebas 
elias 
S¢dmoqceviT
, Tavad basilis komentarSi eZebneba axsna, sadac ba-
sili msjelobs, 
Tu viTar sworricxued ars sami S¢disa¡
. marT-
lac, 
elias S¢dmoqcevis
 ganmartebas basilTan mosdevs komentari, 
romelSic samisa da Svidis 
sworricxuedobazea
 saubari,
170
 magram 
es ganmarteba ukavSirdeba ara frazas sarefTelis qvrivis Zis 
Sesaxeb, aramed momdevno winadadebas 41-e homiliaSi: kai; tou` auj-
tou` th;n ijsavriqmon kata; tw`n scidavkwn ejpivklusin
171
 – 
da missave swor-
ricxuedsa kocoTa zeda modinebasa
.
172
 es aris miniSneba isev elia 
winaswarmetyvelTan dakavSirebul, amjerad ukve sxva epizodze 
mefeTa III wignidan, romlis mixedviT eliam samgzis daasxmevina 
wyali Sesawiravad gamzadebul msxverplze (Reg. III, 18, 25-40). ro-
gorc vxedavT, miniSneba epizodze, romelSic sam ricxvzea sau-
bari, grigolis mier Svidi ricxvis simbolikaze agebul pasaJSia 
CarTuli. basili minimusi Svidisa da samis 
sworricxuedobaze
 
saubrobs homoliis swored am frazis ganmartebisas, raTa logi-
kuri gaxados misi funqcia mocemul konteqstSi. basilis ganmar-
teba – 
Tu viTar sworricxued ars sami S¢disa¡
 – exeba frazas tou` 
aujtou` th;n ijsavriqmon,  da ara 
samSTabervas
.
amgvarad, miuxedavad efremis mcdelobisa, axsna mouZebnos 
am faqts, aSkaraa, rom basilis komentari berZnul xelnawerul 
tradiciaSi araerTgzis dadasturebuli, aseve eqvTimes TargmanSi 
asaxuli variantuli wakiTxvis – wJ~ de; kai; th;n eJbdovmhn ajnastrofh;n 
JHlivou tou` profhvtou – ganmartebas warmoadgens. 
SeniSvnis dasawyisSi dasmuli kiTxva, mainc saidan gaCnda kom-
entatorTan 
S¢dmoqceva¡ elia¡si
 (
saZiebel ars, Tu sada¡T moRe-
bul ars amisda S¢dmoqceva¡ elia¡si
) efremisaTvis Semdgomi kvle-
va-Ziebis sababi gaxda. es kargad Cans meore SeniSvnidan, romelic 
zemoT ganxilul SeniSvnas mosdevs grigol RvTismetyvelis kre-
bulebSi: 
170
 Cods. Paris. Coisl. 240, 172 r-v; Vat. Gr. 437, 135 r-v.
171
 Grégoire de Nazianze, Discours 38-41, p. 320.
172
 Oratio 41, Iber. p. 233.

205
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
Seiswave, rameTu sxuaTa berZulTa dedaTa esreT ipoa 
`viTar-igi S¢dmoqcevasaca elia wina¡swarmetyuelisasa sa-
refTe~ da Targmanica amasve Targmnis. gina amas dedasa, 
romel me mqonda, ese `saidumlod samSTaberva~ ewera, viTa 
aqa damiweria, da arca sawina¡swarmetyueloTa Sina ipoebis 
Tumca msgavsad elisesa, S¢dgzis moqceul da SekunZvil 
iyo eliaca, garna samgzis STabera.
173
 
amgvarad, efrems, im gaugebrobis gasarkvevad, romelic war-
moiSva mis winaSe 41-e homiliis da misi komentaris Targmnisas, 
Cautarebia kvleva da mouZiebia iseTi berZnuli xelnaweri, ro-
melSic iyo variantuli wakiTxva th;n eJbdovmhn ajnastrofhvn.  amis Sem-
deg misTvis cxadi gamxdara im Seusabamobis mizezi, romelic iyo 
mis xelT arsebul berZnul teqstsa da komentars Soris. efremma 
gaarkvia, rom im berZnul dedanSi, romelsac ganmartavda basili, 
iyo variantuli wakiTxva th;n eJbdovmhn ajnastrofhvn, ris gamoc kom-
entarSi gaCnda swored am frazis, am variantuli wakiTxvis gan-
marteba.  
Tu pirveli SeniSvna uSualod berZnul teqstebze muSaobis 
procesSia Seqmnili Targmnisas warmoqmnili sirTuleebisa da 
gaugebrobis gamo, meore Sedgenilia Targmanis dasrulebis Sem-
deg da Sedegia efremis mwignobruli Ziebebisa.
 
orive SeniSvna 
kargad warmoaCens efremis berZnul teqstze, berZnul xelnawe-
rebze muSaobis processa da specifikas.
•  orTografiis problemebi: u£mo asoebi, 
 
arianZo da anZianZo
grigolis liturgikuli sakiTxavebis Semcvel krebulebSi 
vxvdebiT erTi tipis sam marginalur SeniSvnas: 
- Seiswave, S¢dni asoni u£moni 
- Seiswave xuTi u£mo¡
 
173
 Cods. A-109, 212v; Jer.15, 266v; Jer.13, 213r, A-292, 98r. sqolios teqsti gamo-
cemulia – bregaZe
, grigol nazianzelis TxzulebaTa Semcvel qarTul 
xelnawerTa aRweriloba
, gv. 162, 169.

206
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
- Seiswave, xuTi u£mo¡ aso¡
174
 
es SeniSvnebi CvenTvis gaugebari darCeboda, rom ara  erT-erT 
xelnawerSi ZiriTadi teqstis erTi sityvis Tavze dasmuli niSani 
– sami wertili, romelic meordeba marginaluri SeniSvnis win.
175
 es 
aris miTiTeba, rom marginaluri SeniSvna am wertilebiT daniSnul 
sityvas exeba. es aris daqaragmebuli sityva 
nayofvm
˜rTumelobT
, 
romelSic Tavmoyrilia xuTi Tanxmovani, anu, marginaluri Se-
niSvnis mixedviT, xuTi 
u£mo
 
aso
. igive viTarebaa danarCen or 
SemTxvevaSic: marTalia, aq ar aris miniSneba, konkretulad romel 
sityvas exeba es marginaluri SeniSvnebi, magram orive SemTxveva-
Si, ZiriTad teqstSi, romlis gaswvrivac es SeniSvnebi aris moTav-
sebuli, dasturdeba erTgan SvidTanxmovniani sityva – 
ganvbrZn-
deTa
, xolo meoregan – xuTTanxmovniani – 
vm£ndebodiT
. 
erT sityvaSi xuTi Tu Svidi Tanxmovnis Tavmoyram garkveuli 
sirTule SeiZleba Seqmnas gadawerisas, amitom es adgili xelna-
werSi gansakuTrebul dakvirvebas saWiroebs. swored am movlena-
ze yuradRebis gamaxvilebis mizniT erTvis grigolis teqsts mar-
ginaluri SeniSvna 
u£mo
 
asoebis
 Sesaxeb.
grigol xucesis `grigol RvTismetyvelis cxovrebaSi~ sauba-
ria imis Sesaxeb, rom mas Semdeg, rac grigolma Tavisi mSobliu-
ri qalaqi, 
nazianzi
 – Nazianzov  – gawminda yovelgvari wvalebi-
sagan, man uari Tqva episkoposobaze da dasaxlda Tavis mamulSi, 
arianzSi
 – jArianzov~.
176
 am pasaJs erTvis SeniSvna: 
Seiswave, rameTu 
arianZo¡
 mis dabisa saxeli ars, romelsa 
Sina daeyuda wmida¡ grigoli Semdgomad qalaqiT 
anZianZo¡T
 
gamoslvisa. amisT¢s nu ganhrev saxelTa, mweralo.
  177
 
marTlac, ori toponimi Nazianzov~ da jArianzov~, romlebic xSi-
rad aris naxsenebi grigolis homiliebSi, rogorc dawerilobiT, 
ise JReradobiT Zalian hgavs erTmaneTs. maT Soris msgavseba ki-
174
 Cods. K-9, 201 v., 224 v., 234 r.; Jer. 8, 25v, 188r.
175
 Cod. K-9, 234r.
176
 PG 35, col. 301, C 10-11.
177
 Cod. K-9, 338 r.

207
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
dev ufro didia efremis TargmanebSi, radgan qarTul teqstSi 
Nazianzov~-is Sesatyvisad xSirad dasturdeba 
nazianzis
 metaTezu-
ri forma 
anZianZos
. am formiT aris warmodgenili es toponimi 
marginalur SeniSvnaSic; ori msgavsi JReradobis saxelis erTi 
da imave asoTi dawyeba kidev ufro zrdis maTi arevis SesaZle-
blobas. Tu gaviTvaliswinebT imasac, rom `grigol RvTismetyve-
lis cxovrebaSi~ saxelwodebebi 
anZianZo
 – 
arianZo
 teqstis erT 
pasaJSia moqceuli, advili warmosadgenia, rom gadamwers, Tuki is 
teqstis gadawerisas naklebad adevnebs Tvals Sinaarss, mouvides 
Secdoma – erTi toponimis nacvlad daweros meore.
asec moxda `grigol RvTismetyvelis cxovrebis~ gadawerisas: 
anZianZo
 – 
arianZo
 swored am pasaJSia yvelaze xSirad erTmaneTSi 
areuli:  jArianzov am pasaJSi swori formiT – 
arianZo –
 dasturde-
ba sam xelnawerSi,
178
 xolo araswori formiT (anu Canacvlebulia 
Nazianzov~-is Sesatyvisi 
anZianZo-
Ti) – oTx xelnawerSi.
179
 
zemoT moyvanili marginaluri SeniSvna sworad am Secdomis 
Tavidan asacileblad aris Sedgenili; is afrTxilebs gadamwers 
(
mwerals
), erTmaneTSi ar aurios, sworad daweros es ori saxeli.
•  sferi – naxevarsferi: samyaros geocentruli   
 xedva 
grigol RvTismetyvelis liturgikuli sakiTxavebis Semcvel 
ef remiseul krebulebSi marginaluri SeniSvnebi ara marto gri-
go 
lis sakiTxavebs, aramed, zog SemTxvevaSi, basili minimusis 
ko 
men 
tarebsac erTvis. sqolioTa am rigs ganekuTvneba grigol 
RvTismetyvelis 43-e sakiTxavis, `basili didis epitafiis~ basilis 
minimusis komentarze darTuli erTi SeniSvna. Tavis mxriv, basili 
minimusis komentari ganmartavs `epitafiis~ im pasaJs, romelSic 
gavlebulia paraleli basili didis saTnoebasa da mzes Soris, 
romelic 
kidiT kidemde sworpativobiT gananaTlebs
 mTel 
 
178
 Cods. K-9, H-1347, A-109.
179
  Cods. A-79, Jer. 43, A-1490, A-292.

208
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
sa myaros.
180
 basili minimusis komentarSi ganmartebulia meqanizmi, 
Tu rogor anaTebs samyaros mze; ganmartebisas naxsenebia 
yoveli 
so feli
, 
sferi
 da 
kerZosferi
. komentaris am pasaJs erTvis sqolio:
rameTu `yoveli sofeli~ raJams Tqua, yovlisave xilu-
lisaT¢s ity¢s cisa da queyanisa da maT Soris ra¡ca ars 
zRua¡ da £meli, romeli-ese ars sofeli xiluli. xolo 
uxilavi sofeli ars, ra¡ca ra¡me ars zena kerZo cisa 
amis, Cuen mier xilulisa, da queSe kerZo £melisa da zR¢sa. 
amas Tana uwyode, viTarmed s f e r uwodian berZulad 
eseviTarsa qmnulebasa gumbadisa da  k a m a r i s a s a , romel 
yovliT kerZo mrguali iyos, gumbadis saxe da  k a r v i s 
s a x e   ara xolo zeda¡T, aramed – queSeTca. 
da eseviTarsa 
ity¢an saxesa cisasa, viTarmed simrgule ese, romel ars 
zena kerZo zR¢sa da £melisa, ca¡ ese, romelsa vxedavT, 
eseviTarive Cahvlis gareSemcveli zR¢sa da £melisa¡ da 
iqmnebis queSe kerZo maTsa simrgule eseviTarive, romelsa 
gareSeni uvarskulaod cad uwoden. 
da amas yovelsa, 
zenasa da quenasa erTsimrgulesa, sfer uwoden. xolo 
martod zenasa amas casa – i m i s f e r o n saxel-sdeben, 
ese igi ars n a x e v a r s f e r i, rameTu s r u l i s f e r i 
ars yovliTkerZo swori simrgule cisa¡.
  ra¡Ra ars zena 
kerZo zR¢sa da £melisa da ra¡ ars queSe kerZo maTsa? 
yovliTurT Semcveli maTi. 
xolo me, vina¡Tgan ZueliTgani 
saxeli qarTulad vera¡ vpoe visgan, igive b e r Z u l i 
s f e r i davdev. 
amis s f e r i s a simrgulesa Sina, zedasa 
da  queSesa,  viTarca  w e r t i l i   r a ¡ m e   k a r a k i n i T a 
momrgulebulsa Sina Sua oden ars queyana¡
181
 (ix. sur. 5, 
gv. 209).
amgvarad, sqolioSi erTmaneTs enacvleba leqsikologiuri da 
kosmologiuri xasiaTis msjeloba: 
yoveli sofeli
 aris xiluli 
da uxilavi soflis erTianoba. xiluli sofeli aris yvelaferi, 
rac ki ram xilulia – ca, qveyana (anu dedamiwa), zRva da xmeleTi. 
180
 Oratio 43, Iber. p. 272; wJ~ ajp j a[krwn ta; a[kra ijsotivmw~ katafwtivzein (PG 36, col. 584 
C 4-5). 
181
 Cods. A-109, 61r; Jer. 15, 66v; Jer. 43, 65v (TiTqmis ar ikiTxeba); Jer. 13, 319r. 

209
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
sur. 5. cod. A-109, 61r. 
(1) sqolio samyaros geocentrulobis Sesaxeb (marjvena da qveda aSiaze);
(2) marginaluri niSnebi – SBsw da SnBri – svetebs Soris.

210
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
xolo uxilavi sofelia is, rac aris, erTi mxriv, xiluli cis 
zemoT da, meore mxriv, xmeleTsa da zRvis qvemoT. amis Semdeg 
sqolioSi warmodgenilia berZnuli leqsikuri erTeulis, sfai`ra-s 
ganmarteba.  sfai`ra aris 
gumbaTi
, 
kamara
, romelic yoveli mxridan 
mrgvalia; gumbaTs da karavs hgavs ara marto misi zeda, aramed 
qveda nawilic. Semdeg sqolioSi kvlav grZeldeba saubari samyaros 
agebulebis Sesaxeb: xiluli ca mrgvalia da zRvisa da xmeleTis 
zeviTaa. is Semouvlis zRvasa da xmeleTs, moicavs maT da zRvisa 
da xmeleTis qvemoTac qmnis simrgvales. am cas 
gareSeni
 uwodeben
 
uvarskvlavo cas
. amis Semdeg sqolios avtori isev ubrundeba 
leqsikuri erTeulis, sfai`ra-s ganmartebas da masTan erTad 
ganmartavs hJmisfai`ra-sac: mTel simrgvales, zedas da qvedas, sfero 
ewodeba, xolo hemisferoa cis zeda sfero; Semdeg isev meordeba 
sferos ganmarteba – es aris mrgvali ca mTlianad. msjeloba 
grZeldeba kiTxva-migebis formiT: maS, ra aris xmeleTisa da 
zRvis zemoT da qvemoT? is, rac moicavs maT (igulisxmeba ca). da 
kvlav leqsikologiuri xasiaTis SeniSvna – qarTveli mwignobari 
ganmartavs mis mier berZnuli leqsikuri erTeulis berZnulidan 
uTargmnelad, transliteraciiT gadmotanis mizezs – sqolios 
avtors berZnuli leqsikuri erTeulisTvis sfai`ra qarTul enaSi 
ver upovia Sesatyvisi da amitom es sityva berZnulidan pirdapir 
gadmoutania. komentars asrulebs isev kosmologiuri xasiaTis 
msjeloba, amjerad ukve mxatvrul aspeqtSi gaazrebuli: rogorc 
wertili fargliT Semoxazul wreSi, isea qveyana (dedamiwa) 
moqceuli sferos centrSi. 
amgvarad, sqolioSi, erTi mxriv, mocemulia berZnuli leq-
sikuri erTeulebis ganmarteba, meore mxriv, Tanamimdevrulad, 
mwyobrad aris Camoyalibebuli warmodgena samyaros agebulebaze, 
kerZod, kosmologiuri koncefcia samyaros sferulobisa da misi 
geocentrulobis Sesaxeb.
qarTul TargmanSi berZnuli leqsikuri erTeulis transli-
teraciiT gadmotana da misi ganmarteba elinofiluri mTargmne-
lobiTi tradiciis, gansakuTrebiT efrem mciris mTargmnelobiTi 

211
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
meTodisaTvis damaxasiaTebeli movlenaa da es sakiTxi efremis 
mier mis sxva SeniSvnebic aris ganxiluli.
182
 
rac Seexeba sqolioSi warmodgenil samyaros geocentrul 
xedvas: rogorc cnobilia, kosmologiuri koncefcia samyaros 
sferulobisa da geocentrulobis Sesaxeb saTaves antikurobaSi 
iRebs. piTagora da misi mimdevrebi, samyaros harmoniuli xedvidan 
gamomdinare, miiCnevdnen, rom dedamiwa da planetebi sferulia; 
samyaros sferulobis Sesaxeb miniSnebas vxvdebiT platonis `res-
publikaSi~; TxzulebaSi `cis Sesaxeb~ aristotele gamokveTilad 
saubrobs cisa da, sazogadod, samyaros sferulobis Sesaxeb. sa-
bolood samyaros geocentruli modeli kosmologiuri sistemis 
saxiT Camoayaliba elinisturi epoqis astronomma, ptolemaiosma. 
mecnierebaSi samyaros geocentruli xedva ptolemaiosis, zogjer 
ki aristoteluri modelis saxelwodebiTaa cnobili. 
rogorc cnobilia, bizantiurma azrovnebam imemkvidra anti-
kuri mecnierebis (rogorc humanitaruli, ise sabunebismetyvelo) 
ZiriTadi mimarTulebebi da disciplinebi, maT Soris – antiku-
ri epoqis warmodgenebi samyaros agebulebis Sesaxeb.
183
 bizanti-
ur epoqaSi samyaros xedvis iseTi modelis gverdiT, rogoricaa 
wylebSi motivtive oTxkuTxedi formis dedamiwa (kosma indi-
kopleustesis  Cristianikh; topografiva, VI s.), arsebobda  geocen-
truli modelic, romelic savsebiT misaRebi iyo bizantiis inte-
leqtualTa wreebisaTvis; samyaros sferulobis Sesaxeb saubrobs 
ioane damaskeli `gardamocemaSi~, antikur filosofosTa naazrev-
sa da maT komentarebze dafuZnebul naSromSi. interesi antikuri 
samecniero memkvidreobis mimarT Tavs iCens IX saukuneSic – das-
turdeba am periodSi gadawerili ptolemaiosis, evklidesa da sxva 
antikuri avtorebis araerTi xelnaweri, rac maT popularobaze 
mianiSnebs; sabunebismetyvelo disciplinebSi SeiniSneba interesi 
damoukidebeli kvleva-Ziebebis mimarTac. ganmanaTlebluri ten-
denciebiT, azrovnebis mecnieruli stiliT, antikuri kulturu-
li memkvidreobis mimarT interesiT gamoirCeva X-XII saukuneebi, 
makedonuri da komnenuri renesansis epoqa. gansakuTrebiT aRsa-
182
 ix.  aqve,  gv. 62.
183
 Старостин, Византийская наука в контексте средневековой культуры, c. 386. 

212
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
niSnavia XI saukunis II naxevris cnobili bizantieli moazrovnis, 
miqael fselosisa da misive drois antioqieli mwignobris, kon-
stantinopolis samefo karis swavlulis, simeon seTis Sexedu-
lebebi samyaros agebulebis Sesaxeb.
184
 orive berZen naturfilo-
sofosTa mimdevria, maTi kosmologiuri Sexedulebebi mTlianad 
ptolemaiosis geocentrul models efuZneba.
185
 orive avtori 
samyaros agebulebaze saubrisas xSirad mimarTavs ptolemaiosis 
perifrazs, axsenebs aristarqes da sxva antikur avtorebs. sazo-
gadod, miqael fselosi XI saukunis bizantiis inteleqtualuri 
cxovrebis umniSvnelovanes figurad da saazrovno procesebis 
ganmsazRvrelad aris miCneuli.
186
 amdenad, mis TxzulebebSi kos-
mologiuri Tematikis gamoCena am sakiTxis mimarT gansakuTrebul 
interessa da, zogadadac, bizantiuri samecniero azris ganviTa-
rebaze miuTiTebs XI saukunis II naxevarSi.
187
 
amgvarad, Sua saukuneebis azrovnebam, romelic gardamaval 
safexurad aris miCneuli antikurobasa da aRorZinebas Soris, 
Semoinaxa samyaros geocentruli modelis idea da, Tavis mxriv, 
garkveulwilad xeli Seuwyo XVI saukuneSi samyaros axali xedvis 
– kopernikis heliocentruli modelis SemuSavebas. 
vfiqrobT, qarTuli sqolio samyaros geocentruli agebule-
bis Sesaxeb swored am konteqstSi gaazrebas da Seswavlas saWiro-
184
 Гаврюшин, Византийская космология в XI веке, c. 327-338.
185
 miqeal fselosis kosmologiuri Sexedulebebi ZiriTadad Camoyali-
 fselosis kosmologiuri Sexedulebebi ZiriTadad Camoyali-
fselosis kosmologiuri Sexedulebebi ZiriTadad Camoyali-
 kosmologiuri Sexedulebebi ZiriTadad Camoyali-
kosmologiuri Sexedulebebi ZiriTadad Camoyali-
 Sexedulebebi ZiriTadad Camoyali-
Sexedulebebi ZiriTadad Camoyali-
 ZiriTadad Camoyali-
ZiriTadad Camoyali-
 Camoyali-
Camoyali-
bebulia  mis  TxzulebaSi  Didaskaliva  pantodaphv (PG  122,  col. 688-784); 
xolo  simeon  seTisa – Suvnoyi~  tw`n  fusikw`n. am Txzulebis nawili ga-
am Txzulebis nawili ga-
 Txzulebis nawili ga-
Txzulebis nawili ga-
 nawili ga-
nawili ga-
 ga-
ga-
moqveynebulia  miqael  fselosis  SromebSi  (PG  122,  col. 784-809); sruli 
gamocemisaTvis  ix.  Delatte,  Anecdota  Atheniensia  et  alia,  p. 1-89.  jer  kidev 
gamoucemeli da Seuswavlelia miqael fselosis sabunebismetyvelo xa-
 da Seuswavlelia miqael fselosis sabunebismetyvelo xa-
da Seuswavlelia miqael fselosis sabunebismetyvelo xa-
 Seuswavlelia miqael fselosis sabunebismetyvelo xa-
Seuswavlelia miqael fselosis sabunebismetyvelo xa-
 miqael fselosis sabunebismetyvelo xa-
miqael fselosis sabunebismetyvelo xa-
 fselosis sabunebismetyvelo xa-
fselosis sabunebismetyvelo xa-
 sabunebismetyvelo xa-
sabunebismetyvelo xa-
 xa-
xa-
siaTis  Txzulebebi,  romelTa  kvlevac  samomavlod  gaaRrmavebs  Cvens 
warmodgenas  bizantiuri  samecniero  azrovnebis  Sesaxeb,  Гаврюшин,  Ви-
зантийская  космология  в  XI  веке,  c.  336.
186
 Sarton, Introduction to the History of Science, p. 750.
187
 qarTuli mTargmnelobiTi tradiciisaTvis miqael fselosi naklebad 
aris cnobili, Tumca misi gavlenis Sesaxeb XI saukunis II naxevris qar-
Tumca misi gavlenis Sesaxeb XI saukunis II naxevris qar-
Tul azrovnebaze, kerZod, efrem mcireze, mainc SesaZlebelia sauba-
ri, bezaraSvili, 
ritorikisa da Targmanis Teoria da praqtika
,  gv. 156 
(sq. 212), 196-198.

213
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
ebs. dReisaTvis uSualo wyaro, romelsac SeiZleba dayrdnoboda 
efremi Tavis sqolioSi samyaros geocentruli modelis Camoyali-
bebisas, ar iZebneba. Tumca SesaZlebeli aRmoCnda ramdenime teqs-
tis dadgena, romelTa gavlenac am sqolioze aSkarad SeiniSneba.
1. basili minimusis komentarebi
idea samyaros sferulobis Sesaxeb, upirveles yovlisa, ikve-
Teba basili minimusis im komentarSi, romelsac erTvis qarTuli 
sqolio. rogorc aRvniSneT, komentatori ganmartavs dedamiwis 
mziT ganaTebis meqanizms, rac, Tavis mxriv, bizantiis inteleqtu-
alTa wreebSi arsebul sabunebismetyvelo codnas unda efuZnebo-
des.
188
 basilis komentarSi vkiTxulobT: 
- yovlisa soflisa mimarT wertilis saxe damokidebuleba¡ 
aqus queyanasa, rameTu yovelsa queyanasa wertilis saxe damoki-
deba¡ aqus simaRlisa mimarT mzisa da garemo¡s missa momrguale-
bulisa sferisa.
189
komentaris mixedviT, dedamiwa (
queyana
) wertilad aRiqmeba 
rogorc mzis, ise mTeli samyaros (
yovlisa soflisa
) mimarT, 
romelic, Tavis mxriv, sferosebrad gars ertymis dedamiwas. es 
gansja aSkarad avlens kavSirs qarTul sqolioSi gatarebul 
azrTan samyaros sferulobis Sesaxeb da gansakuTrebiT sqolios 
bolo nawilTan, sadac dedamiwa warmodgenilia, rogorc wer-
tili fargliT Semovlebul sferoSi: 
amis sferisa simrgulesa 
Sina, zedasa da queSesa, viTarca wertili ra¡me karakiniTa mom-
rgulebulsa Sina Sua oden ars queyana¡.
 am frazaSi  mxatvruli 
xerxis, Sedarebis saSualebiT aris Camoyalibebuli azri samyaros 
geocentrulobis Sesaxeb. aRsaniSnavia, rom Tavad mxatvrul saxes 
– fargliT Semoxazuli wris centrSi moqceuli wertili – wya-
ro eZebneba isev basili minimusis komentarebSi. kerZod, grigol  
188
 basili minimusi grigol RvTismetyvelis Txzulebebis komentirebisas 
sxva SemTxvevebSic exeba am rigis sakiTxebs, rac, Tavis mxriv, dRei-
saTvis naklebad Seswavlil problemas – basili minimusis komentarTa 
wyaroebis kvlevas ukavSirdeba. es sakiTxi erTi homiliis komentaris 
magaliTze ganxiluli aqvs Tomas Smits, ix.  Basilii Minimi in Gregorii Na-
zianzeni orationem XXXVIII commentarii, p. 
XXIV-XXVIII.
189
 Com. 43, Iber. 188.

214
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
RvTismetyvelis 42-e homiliaSi naxsenebia samefo qalaqi kons-
tantinopoli – qristianuli sarwmunoebis centri, romlis Sesaxe-
bac basili komentarSi wers:
- rameTu esreT ars igi yovlisa soflisaT¢s, viTarca w e r -
t i l i ,   r o m l i s a g a n   m o i m r g u l e b i s   s i m r g u l e   k a -
r a k i n i T a , rameTu misgan ganvlen da kualad missa Semovlen 
yovelni kideni.
190
 
amgvarad, vfiqrobT, efremis sqolios mxatvruli saxe momdi-
nareobs basili minimusis komentaridan (
konstantinopoli – samya-
ros centri = wertili fargliT Semoxazul wreSi
), oRond am Sem-
TxvevaSi masSi gansxvavebuli, axali Sinaarsia Cadebuli (
dedamiwa 
– sferosebri samyaros centri = wertili fargliT Semoxazul 
wreSi
). 
saTargmni teqstidan aRebuli mxatvruli saxeebis gansxvave-
buli SinaarsiT gansxvavebul konteqstSi gamoyeneba efrem mciris 
mwignobruli muSaobisaTvis damaxasiaTebeli xerxia. rogorc ukve 
aRvniSneT, Tavis kolofonebSi efremi xSirad sargeblobs grigol 
RvTismetyvelis mxatvruli eniT da misi leqsikisa Tu frazeolo-
giis gamoyenebiT qmnis mxatvrul saxeebs, romlebic mis teqstebSi 
ukve gansxvavebul Sinaarssa da datvirTvas atareben. 
2. ioane damaskelis `gardamocema~.
qarTuli sqolio kavSirs avlens aseve ioane damaskelis `gar-
damocemasTan~, kerZod,  am Txzulebis meoce TavTan `cis Sesax-
eb~. es Txzuleba qarTulad orjer aris naTargmni – Tavad efrem 
mciris mier da efremis mimdevris, elinofili mTargmnelis, arsen 
iyalToelis mier. damaskelis Txzulebis me-20 TavSi vkiTxulobT: 
- yovelsave soflis Sesaqmesa Sina cisa dabadeba¡ g¢swavies, 
romelsa-igi gareSeni brZenni uvarskulaod simrguled [sferad, 
arseni
] uwoden miparviTa mosesmierisa Sjulisdebisa¡Ta... kua-
lad ukue vieTme hgonies, viTarmed yovlisave garemo¡s ca¡ ars, 
viTarca iyo igi m r g u a l   s a x e d   k a m a r i s a  [sferis saxeoba¡ 
misi, 
arseni
] ... aw ukue romelni-igi ity¢an casa k a m a r i s   s a x e d 
momrgulebulsa [sferissaxeoba¡ Tques cisa¡, 
arseni
], amas gamoaCe-
190
 Com. 42, Iber. 63.

215
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
nen, viTarmed sworad ganSorebul ars igi queyanisagan simaRled 
da sivrced da siRrmed... vina¡Tgan Semdgomisaebr sity¢sa yove-
live zena¡-kerZi yovliT-kerZo casa ganukuTnebies, rameTu saxed 
k a m a r i s a  [sferis saxed, 
arseni
] gare-Seicavs queyanasa da sima-
liTa miT moZraobisa misisa¡Ta Tana-iyvanebs mzesa da mTovaresa 
da varskulavTa ... xolo sxuaTa vieTme k e r Z o d k a m a r i s a 
eocna ca
Π (sferisnaxevroba¡  eocna cisa¡, 
arseni
), sity
Õsa misgan 
RmrTivswavlulisa daviTissa, viTarmed: `romelman gardaarTxna 
cani, viTarca k a r a v n i ~ [tyavi, 
arseni
] (Psal. 103, 2), da kualad 
sity¢saebr esaia
Îsa, viTarmed: `romelman daadgina ca¡, viTarca 
k a m a r a ¡ ~  (Isa.  40, 22).
191
ioane damaskelTan warmodgenilia samyaros orgvari xedva. 
erTia antikurobidan momdinare samyaros geocentruli modeli, 
romelic dedamiwas cis sferos cenrtSi moiazrebs, xolo meorea 
samyaros bibliuri xedva, romlis mixedviTac ca naxevarsferu-
lad, karvis saxiT gadaefareba dedamiwas. 
qarTuli sqolio ukavSirdeba damaskelis teqstSi warmod-
genil geocentrul models, magram Sinaarsobrivad ar aris misi 
identuri. magaliTad, 
uvarskvlavo ca
 damaskelTan da qarTul 
sqolioSi sxvadasxvagvarad aris ganmartebuli; qarTul sqolioSi 
aris 
yoveli soflis
, 
xiluli da uxilavi soflis
 ganmartebebi, 
romlebsac ver vxvdebiT damaskelTan; saerodac, qarTuli sqo-
lio ufro vrclad da detalurad aRwers samyaros geocentrul 
models, vidre damaskeli. 
191
 wm. ioane damaskeli, 
marTlmadidebluri sarwmunoebis zedmiwevniTi 
gadmocema
, gv. 81-84. mTeli qveynierebis dabadebis Jams Seiqmna ca, 
rasac uvarskvlavo sferod amboben moses dogmatebis mimTvisebeli 
gareSe brZenni. zogierTebis TvalsazrisiT, ca wriulad garemovlis 
yovelives, sferosebria ... vinc ambobs, rom ca sferosebria, igi mas 
miwisagan Tanabrad dacilebulad da daSorebulad warmoaCens zevida-
nac, gverdidanac da qvemodanac ... amboben, agreTve, rom ca sferosebr 
wres uvlis dedamiwas da misi uswrafesi moZraobisas, masTan erTad 
wres Semoivlis mze, mTvare da varskvlavebi... sxvebma naxevarsferulad 
warmoidgines ca, Tanaxmad RvTismetyveli daviTisa, romelic ambobs, 
vinc ganavrco ca, viTarca tyavi 
(Psal
. 
103, 2),
 
rac karavs cxadyofs... 
netari esaia ambobs: 
vinc daafuZna ca, rogorc kamara
  (Isa. 40, 22) – 
ediSer WeliZis Targmani, gv. 347-348. 

216
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
am or teqsts Soris SeiniSneba Semdegi msgavseba: samyaros 
sferulobaze saubrisas efremi xazgasmiT miuTiTebs, rom cis 
simrgulis
 Sesaxeb sxvebi 
ity¢an
, uvarskvlavo cis raobas 
gareSeni
 
ganmartaven. damaskelTanac 
gareSeni brZenni
 saubroben uvarskv-
lavo cis Sesaxeb, cis sferulobis Sesaxebac sxvebi – 
romelni-igi 
ity¢an
.
 
orive SemTxvevaSi 
sxvebsa
 da 
gareSeebSi
 antikuri epoqis 
filosofosebi igulisxmebian.
192
amgvarad, sqolioSi warmodgenili msjeloba ar misdevs damas-
kelis teqsts imdenad, rom `gardamocemis~ me-20 Tavi am sqolios 
uSualo wyarod miviCnioT. Tumca, vfiqrobT, aSkaraa, rom sqoli-
os Sedgenisas efrems unda esargebla im codniTa da gamocdile-
biT, romelic mas miRebuli hqonda damaskelis Targmnisas.
rac Seexeba enobriv mimarTebas am or teqsts Soris:
SeiniSneba garkveuli leqsikuri kavSiri `gardamocemis~ qar-
Tuli Targmansa da efremis sqolios Soris. marTalia, am or 
teqstSi efremis mier sakvanZo terminebis – sfai`ra da hJmisfai`ra – 
gadmotanis sxvadasxva wesia gamoyenebuli (damaskelis SemTxveva-
Si efremi mimarTavs aRweriT da etimologiur Targmanebs, xolo 
sqolioSi – transliteracias), magram is qarTuli leqsikuri er-
Teulebi, romlebiTac damaskelis efremiseul TargmanSi berZnu-
li terminebi sfai`ra da hJmisfai`ra aris gadmotanili (
kamara, ka-
ravi
), sqolioSi am terminTa transliteraciiT gadmotanili berZ-
nuli formebis ganmartebebSia gamoyenebuli (
karvis saxe
, 
yovliT 
kerZo mrguali kamara
). 
efremis or teqstSi erTi da imave berZnuli terminis sxva-
dasxva meTodiT gadmotanas Tavisi axsnac eZebneba. rogorc cno-
bilia, efrems `gardamocemis~ Targmani Sesrulebuli aqvs Tavisi 
mTargmnelobiTi moRvaweobis adreul etapze, rodesac sabolood 
jer kidev ar aris Camoyalibebuli misi elinofiluri mTargmnelo-
biTi koncefcia. am etapze is elinofili mwignobrisaTvis damaxa-
siaTebel gansakuTrebul sizustes ar iCens terminTa Targmnisas: 
192
 
gareSes
 ganmartebisaTvis Sua saukuneebis mwerlobaSi ix. siraZe, 
Zveli 
qarTuli Teoriul-literaturuli azrovnebis sakiTxebi
, gv. 217-218, 
234; bezaraSvili, `gareSe~ sibrZnisadmi damokidebulebisaTvis efrem 
mciris kolofonebSi, gv. 134-157.

217
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
sfai`ra-s gadmotanisas erTmaneTs anacvlebs or sityvas – 
kamara
 da 
simrgule
, iyenebs aseve sityvaTSeTanxmebas 
mrgual saxe kamarisa
, 
Tumca rTul sityvas hJmisfai`ra Targmnis Semadgeneli nawilebis 
mixedviT – hJmi-sfai`ra 
kerZod-kamara
, rac elinofiluri mTargmne-
lobiTi praqtikisaTvis damaxasiaTebeli movlenaa. grigol RvTis-
metyvelis liturgikuli sakiTxavebis krebulze muSaobisas ukve 
mTlianad aris Camoyalibebuli efremis, rogorc mTargmnelis, 
elinofiluri koncefcia. Sesabamisad, is ukve maqsimalur sizus-
tes icavs terminTa gadmotanisas.
193
 marTalia, basilis komenta-
ris Targmnisas efremi met-naklebad Tavisufal mTargmnelobiT 
meTods mimarTavs komentaruli Janris specifikidan gamomdinare, 
magram terminTa gadmotanisas is elinofiluri principebis mim-
devaria.
194
 basilis komentaris TargmanSi sfai`ra efrems berZnuli 
formiT, transliteraciiT gadmoaqvs, xolo sqolioSi iZleva am 
transliteraciiT gadmotanili formis etimologiur ganmatre-
bas.
195
 aRsaniSnavia, rom basili minimusis komentarebis efremisul 
TargmanSi terminebi sfai`ra da hJmisfai`ra sxva SemTxvevaSic berZ-
nuli formiT, transliteraciiT aris gadmotanili.
196
amgvarad, sqolio samyaros agebulebis Sesaxeb efremis mier 
Sedgenilia im codnaze dayrdnobiT, romelic am sakiTxis Sesaxeb 
arsebobda bizantiel inteleqtualTa wreebSi, da im gamocdile-
bis gamoyenebiT, romelic qarTvel mwignobars cnobili bizantie-
li avtorebis TxzulebaTa Targmnisas hqonda miRebuli.
calke yuradRebas imsaxurebs qarTuli sqolios stili. sqo-
lioSi azri cxadad, mkafiod aris formulirebuli, erTi da igive 
azri, misi gamokveTis mizniT, sxvadasxva formiT ramdenjermea ga-
moTqmuli; CarTulia leqsikuri erTeulebis ganmarteba da mxat-
vruli Sedareba, romelsac, Tavisi yofiTi Sinaarsidan gamomdi-
193
 Chelidze, The Two Georgian Translations of the Works of St. Gregory the Theologian, p. 
506-508.
194
 basili minimusis komentarTa qarTuli Targmanis leqsikis Sesaxeb  ix. 
aqve, gv. 69.
195
 berZnuli leqsikuri erTeulis transliteraciiT gadmotanisa da eti-
mologiuri xasiaTis ganmartebis darTvis Sesaxeb efrem mciresTan ix. 
aqve, gv. 58-70. 
196
 Com. 40, Iber. 18.

218
Tavi III 
 
__________________________________________________________________
nare, eqspoziciuri daniSnuleba ufro aqvs, vidre ornamentuli; 
gamoyenebulia kiTxva-migebis (erotes-apokrisisis) xerxi – Sua 
saukuneebSi damkvidrebuli swavlebis tradiciuli forma (kiTxva: 
ra¡Ra ars zena kerZo zR¢sa da £melisa da ra¡ ars queSe kerZo 
maTsa
? migeba: 
yovliTurT Semcveli maTi
).  
rogorc Tavisi SinaarsiT, ise formiT, grigol RvTismety-
velis TxzulebaTa efremiseul xelnawerebSi daculi qarTuli 
sqolio samyaros agebulebis Sesaxeb exmaureba XI saukunis bizan-
tiaSi mimdinare saazrovno procesebs, xolo misi avtori, efrem 
mcire, Tavisi mecnieruli stiliT, antikurobisadmi interesiT, 
samyaros racionalisturi xedviT, naturfilosofiuri ideebiT, 
Tavisi ganmanaTlebluri mizandasaxulobiT imave suliskveTe-
biT Cans gamsWvaluli, romliTac gansakuTrebiT gamoirCevian am 
epoqis inteleqtualebi.
197
 
* * *
ra daniSnuleba aqvs marginalur SeniSvnebs grigol RvTismet-
yvelis sakiTxavTa efremiseul krebulebSi?
rogorc ukve aRvniSneT, efremis mixedviT, mTargmneliseuli 
sqolio teqsts erTvis `ganmacxadebelad Zalisa~, anu misi funqcia 
aris ganmarteba. efremis Targmanebze darTul SeniSvnaTa umete-
sobas, magaliTad, `filoTeon istoriis,~ `dialeqtikis~ da sxv. 
sqolioebs, marTlac, ZiriTadad, eqspoziciuri daniSnuleba aqvs, 
Tumca grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa qarTuli krebulebis 
marginaluri SeniSvnebis Seswavlam gamokveTa efremis sqolioTa 
kidev erTi, ufro konkretuli – praqtikuli daniSnuleba, rac 
uSualo kavSirSia SeniSvnaTa adresatis sakiTxTan. sazogadad, 
xelnaweris yvela saxis atributuli masala (sqolioebTan erTad 
vgulisxmobT miniaturebs, sxvadasxva saxis marginalur niSnebs 
197
 XI saukunis II naxevris bizantiaSi inteleqtualuri moZraobis humani-
stur-renesansuli xasiaTisa da am moZraobaSi konstantinopolis fi-
polis fi-
losofiuri skolis cnobili warmomadgenlis, miqael fselosis rolis 
Sesaxeb ix. mWedliZe, 
miqael fselosis filosofiuri pozicia
, gv. 16-
21.

219
_____________________________________  
`zepiriT dawerili~ SeniSvnebi
da sxv.), ZiriTadad, mkiTxvelzea orientirebuli da sxvadasxva 
saSualebebiT exmareba mas ZiriTadi teqstis gagebaSi; grigolis 
krebulebSi sqolioTaTvis kidev erTi adresati gamoikveTa. is 
pirdapir aris dasaxelebuli SeniSvnaSi 
arianZosa
 da 
anZianZos
 
Sesaxeb: 
amisT¢s nu ganhrev saxelTa, mweralo!