Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Bildiriler

Kaynakça 
BAYKARA,  Tuncer  (1985),  Türkiye  Selçukluları  Devrinde  Konya, 
Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi. 
 

22
 
 
ÇAKIR,  Vedat  (2005),  “Konya’nın  Geleneksel  Eğlence  Kültürü”, 
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17, s.355-382. 
HALICI, Mehdi (1985), Konya Sazı ve Türküleri, İstanbul. 
ÖZÖNDER,  Hasan  (1998),  Sille  (Tarih-Kültür-Sanat),  Konya: 
Merhaba Basımevi. 
PİRGON,  Yüksel,    DEMİRKAYA,  Ezgi  (2012),  “Konya  Kaşık 
Havalarının  Usul,  Makam  ve  Ayak  Yönünden  İncelenmesi”,  Selçuk 
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 32, s.385-407. 
SAKMAN,  M.  Tahir  (2001),  Dünden  Bugüne  Konya  Oturakları, 
İstanbul: Milenyum Yayınları. 
TAN,  Nail  (1987),  “Konya  Oturak  Âleminin  Folklorik  ve  Turistik 
Değerlendirilmesi”, Türk Folklor Araştırmaları, 614. 

23
 
 
SOHBET GELENEĞİNDE “MUHAMMEDİYE”NİN YERİ 
 
İbrahim AKYOL

 
 
Öz 
Halk  kültürünün  gelişmesinde,  zenginleşmesindeki  en  önemli 
metotlardan  birisi  de  sohbet  geleneğidir.  Sohbet  ile  milletin  fertleri  belirli  bir 
eğitim ve ahlak terbiyesi alırlar. Geleneksel sohbet mekânlarımız sadece yâran 
ile  sınırlı  olmayıp  köy  odaları,  mahalle  odaları,  dergâhlar,  tekkeler,  cemevleri, 
camiler,  kıraathaneler  vb.  insanların  çeşitli  sebeplerle  bir  araya  geldikleri 
mekânlardır. Bu mekânlarda dinî, tasavvufî, irfanî edebî ve kültürel hayatımıza 
etki  eden  birçok  eser  okunmuş  ve  bunlarla  toplum  kendi  iç  kültürel  ve  inanç 
dinamiklerini  oluşturup  geliştirmişlerdir.  Bu  eserlerden  birisi  de  15.  yüzyılda 
yaşamış  Gelibolulu  Yazıcızâde  Mehmed  Efendi’nin  kaleme  aldığı 
“Muhammediye” adlı manzum mesnevisidir. 
Yazıcıoğlu  Mehmed’in  Hz.  Peygamber’i  rüyasında  görmesi  üzerine 
yazdığı Muhammediye, halk arasında Siyer-i Nebî olarak da bilinir. Genel olarak 
3 bölüm olup toplamda 9 bin beyitten fazladır. Eser tarih boyunca çeşitli sohbet 
mekânlarında  okunmuş  ve  zaman  zaman  günümüzde  de  okunmaktadır.  Eser, 
Anadolu  ve  Rumeli’nin  yanı  sıra  Kırım’da,  Kazan’da  ve  Başkurt  Türkleri 
arasında da tanınmıştır. Muhammediye’nin aruzun kolay kalıpları ile yazılması, 
sade ve samimi ifadesi, akıcı üslûbu ve halk dilinden tabirleriyle asırlardan beri 
geniş  halk  kitleleri  üzerinde  etkili  olmuştur.  Geleneksel  sohbet  mekânlarında 
çok sık okunması sebebiyle, Süleyman Çelebî’nin Vesiletü’n-Necât’ından sonra 
yaygın din eğitiminin dayandığı en mühim eserdir.
 
 
Giriş 
İnsanoğlunun sosyal bir varlık olması, tek başına hayatını devam 
ettirmenin  zorlukları  fertleri  bir  araya  getirmiş  ve  toplumlar 
oluşmuştur.  Bir  arada  yaşama  kültürünün  gereği  olarak  insanlar 
arasındaki iletişim artmış ve bunun neticesinde yeni kültürler oluşmaya 
başlamıştır.  Bu  durum  toplumun  kendi  iç  dinamiklerini,  sosyal  ve 
kültürel  hayatın  oluşumunu,  ardından  da  bunları  düzenlemeyi  gerekli 
kılmıştır. 
Halk kültürünün oluşumunda,  gelişiminde, zenginleşmesindeki en 
önemli  vasıtalardan  birisi  de  sohbet  geleneğidir.  Sohbet  ile  milletin 
                                                           

 Yrd. Doç. Dr., Çankırı Karatekin Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 
Bölümü. 

24
 
 
fertleri belirli bir eğitim, öğretim ve ahlak terbiyesi alırlar, böylece yeni 
yetişen  nesillere  tevarüs  ettikleri  gelenekleri,  kültürleri  ve  değerleri 
aktarmış  olurlar.  Onların  ruh  ve  gönül  dünyalarına  da  hitap  ederek 
eğitilmelerini sağlarlar. 
Geleneksel  sohbet  mekânlarımız  çok  çeşitlidir.  Bunlar  sadece 
yâran  evleri  ile  sınırlı  olmayıp  köy  odaları,  mahalle  odaları,  dergâhlar, 
tekkeler,  cemevleri,  camiler,  kıraathaneler  vb.  insanların  çeşitli 
sebeplerle  bir  araya  geldikleri  mekânlardır.    Bu  mekânlarda  dinî, 
tasavvufî,  irfanî,  edebî  ve  kültürel  hayatımıza  etki  eden  birçok  eser 
okunmuş,    bunlarla  toplum  kendi  iç  kültürel  ve  inanç  dinamiklerini 
oluşturup geliştirmişlerdir. Bu eserlerden birisi de 15. yüzyılda yaşamış 
Gelibolulu Yazıcızâde Mehmed Efendi’nin kaleme aldığı “Muhammediye” 
adlı manzum mesnevisidir. 
Yazıcıoğlu  Mehmed  (Muhammed),  kardeşi  Ahmed-i  Bîcan’ın 
teşvikiyle Arapça olarak “Megâribü’z-zamân li-ġurûbi’l-eşyâ fi’l-‘ayn ve’l-
‘ıyân”  adlı  eserini  kaleme  almıştır.    Yazıcıoğlu  Mehmed,  bu  eserini 
Ahmed-i  Bîcân’ın  Türkçeye  çevirmesini  istemiş,  Ahmed-i  Bîcan  da  bu 
eseri  “Envârü’l-âşıkîn”  adıyla  tercüme  etmiştir.  Daha  sonra  Yazıcıoğlu 
Mehmed  kendisi,  Megâribü’z-zamân’ın  özellikle  Hz.  Peygamber  ve 
ashabıyla  ilgili  kısımlarını  manzum  bir  şekilde  Türkçe  olarak  yeniden 
yazmış  ve  eserine  “Kitâbu  Muhammediyye  fî  na‘ti  seyyidi’l-âlemîn 
habîbillâhi’l-a‘zam 
Ebi’l-Kâsım 
Muhammedeni’l-Mustafâ” 
adını 
vermiştir. Halk arasında Siyer-i Nebî olarak da bilinir.  Ahmed-i Bîcân bu 
durumu  “Envârü’l-âşıkîn”de  şöyle  anlatır:  “Benim  bir  karındaşum  var 
idi… Ben miskin ve derviş Ahmed-i Bîcân aydurdum ki dünyanın bekâsı 
yok  ve  rüzgârın  vefâsı  yok,  bir  yâdigâr  düzün  ki  ‘âlemlerde  okınsun. 
Benüm sözüm ile ol dahı Megâribü’z-zamân adlu bir kitâb düzdi… Sonra 
bana  ayıtdı:  Îy  Ahmed-i  Bîcân,  işte  bu  senün  sözün  ile  cemî‘  ‘âlemün 
serâyi‘ın ve hakâyıkın bir yire cem‘ eyledüm imdi sen dahı gel bu kitâbı 
ki  Megâribü’z-zamân’dur  bunı  Türkî  diline  döndergil…  İmdi  benüm 
Envârü’l-‘âşıkîn’um  ve  karındaşum  ki  Muhammediyye  adlu  bir  kitâb 
nazm  itdi,  ikisi  dahı  Megârib’den  çıkmışdur.  Sanki  bir  muhit  taşup  iki 
yüzden akdı. Ne denlü cevâhir var ise zâhir oldı.”  
Bu durum Muhammediye’de şöyle ifade edilir: 
Didüm Bîcân’a imdi ben dahi gel 
Çü düzdüm bu kitabı sen dahi gel 
 
Bunı Türkî diline dönder imdi 
Yayılsın ile şehre gönder imdi 

25
 
 
 
Bu söz ile onu kıldı tamâm ol 
Gelibolu’da kıldı ihtimâm ol 
 
Benim de bu kitâbım kim düzüldü 
Gelip dür gibi cem‘ oldu dizildi 
 
İkisi de Megârib’den çıkupdur 
Taşup deryâ iki yüzden akupdur 
 
Bihamdillah bu biz iki karındaş 
Ki bu iki kitabı eyledük fâş  
Gerek  Megâribüz-zamân’ın  gerek  Muhammediye’nin  asıl  yazılış 
sebebi Yazıcıoğlu Mehmed’in rüyasında Hazreti Peygamber’i görmesi ve 
Peygamber’in ona irşad, telkin ve işarette bulunmasıdır. 
Be-nâ-gâh düşüm olur bir gice ben 
Görürem kim Muhammed sırr-ı esrâ 
 
Oturmuş nûr olup ashâb içinde 
Tamâmet nûr olur şehr ü sahârâ 
 
Nikâb ile oturmuşlar tutup saf 
Gözükmekten kamu yüzler muarrâ 
 
Önünde çîni taslar dopdolu su 
İçilmekten velî sular müberrâ 
 
Dedim bir şahsa niçündür bu hâlet 
Beyân it niçin ederler teberrâ 
 
Dedi kim kime açılsınlar nikâbı 
Cemâlinden kim olurlar hayârâ 
 
Veyâhud kime versinler şarâbı 
Bu meclisde kim olurlar sükârâ 
 
Bu sözü işidicek aglayuben 
Yakamı eylemişem pâre pâre 
 
 

26
 
 
Ne katlansın ciğerler bu firâkâ 
Ne döysün uşbu derde seng-i hârâ 
 
Bu kez çün zârılığım gördü ol şâh 
Yüregim yarasına urdu yara 
 
Girü sırrımdan itdi bana irşâd 
Ki gönlün perdesini aç dilârâ 
 
Götür gönlün hicabından nikâbı 
Cemâlin nûrunu cânında ara 
 
İçür hikmet şarabın ümmetüme 
Sözümi söyle halka âşikârâ 
 
Tamâmet dolsun iller mu‘cizâtım 
Yetişsin sözlerim mülk ü diyârâ 
 
Şu resme eyle imdi beni takrîr 
İşitsin Mısr u Şâm Rûm u Buhârâ 
 
Yenile mevlidim çıksın cihânâ 
Egerçi söylenir dehren fe-dehrâ 
 
Ki düpdüz ‘âlemin halkı işitdi 
Benüm evsâfımı berren ve bahrâ 
 
Kemâlâtım yetişdir sen dahi pes 
İşitsin ümmetim şehren fe-şehrâ 
 
Bana ümmet olan şoldur ki dâyim 
Hak’a hamd eyleye sabren ve şükrâ 
 
Tuta buyrugın Allah’ın tamâmı 
Sımaya hükmünü farzan ve emrâ 
 
Kişi kimi severs’onunla kopar 
Severse taş dahi hasren ve neşrâ 
 
Beni seven benim ile kopısar 
Bulısar mertebe fazlan ve kadrâ 

27
 
 
Beni seven sözüm aydan işiden 
Yüzümü gözleyen ıyden ve kadrâ 
 
Çü dili kulağı ola sözümde 
Özü yüzü olan sadren ve bedrâ 
 
Çü buyurdı bana Sultân-ı kevneyn 
Sözini tutdum uş cebren ve kahrâ 
 
Sığındum Hakk’a sığandum elümi 
Ki yazam vasfını sırran ve cehrâ  
Demek  ki  Muhammediye’nin,  kaynağı  olması  bakımından  da 
Megâribü’z-zamân’ın yazılışı, Yazıcıoğlu’nun dostları ile kardeşi Ahmed-i 
Bîcân’ın  ısrarı  ve  bizzat  rüyasında  Hazreti  Peygamber’in  telkiniyle 
olmuş  oluyor.  Eser,  853  Cemâziyel-âhir/Ağustos  1449’da  Gelibolu’da 
tamamlanmıştır. 
Yazıcıoğlu,  aktardığı  eserinin  nazım  türünü  Hz.  Peygamber’in 
diliyle  belirlemiş,  (58.  beyit)  na‘t  diye  nitelendirdiği  eserinin  aynı 
zamanda  mevlid  (83.  beyit)  özelliği  taşıdığına  işaret  etmiştir. 
Mevlidlerde yer alan bütün bölümleri içeren ve dinî törenlerde mevlid 
gibi  okunduğu  bilinen  eser,  siyer-mevlid  arasına  girecek  dinî  -  destanî 
bir muhteva taşımaktadır. Eserin adından ve baştaki na‘t tabirinden de 
anlaşıldığı  gibi  bütün  tahkiyeli  taraflarına  rağmen  sanki  baştanbaşa 
Muhammediye bir na‘t ve münâcât gibidir. Adeta her satırda aşk-ı Resûl 
ve tevhîd-i ilahî kokusu yayılır. Tahkiye kısımlarının dışında tevhid, na‘t, 
münâcât,  medhiyyeler,  mi‘râciyye,  devriye  ve  şemail  kısımlarından 
başka bir nazım türü yoktur. Tabiatıyla bu, müellifin gayesi ve şahsiyeti 
bakımından da normaldir.  
Eserde  başta  hezec  olmak  üzere  aruzun  çeşitli  bahirleri 
kullanılmış,  uzun  kalıpların  ardından  kısa  kalıpların  seçilmesi  eserin 
daha başarılı ve etkileyici olmasını sağlamıştır. “Kasîde ilâhiyye” başlıklı 
manzume,  Türk  edebiyatında  daha  sonra  “ilâhi”  adıyla  gelişecek 
müstakil  bir  türün  başlangıcıdır.  Eserde  yirmi  dört  tercî-i  bend,  bir 
terkîb-i  bend,  birkaç  müstakil  kaside  (Vedâ  haccı)  ve  mesnevi 
(hâtimetü’l-kitâb), biri Arapça altı adet kıta bulunmakta, ayrıca Arapça – 
Farsça mülemma beyitler yer almaktadır.   
Değişik  konulardaki  manzumelerden  oluşan  Muhammediyye 
geniş olarak üç bölümde incelenmektedir: 

28
 
 
1.  bölüm:  Yaratılış:  (1-1413.  beyitler).  Mülemma  bir  tevhidin 
ardından  bir  na‘t  ile  başlayan  bu  bölüm  Hulefâ-yi  Râşidîn’in  övgüsü, 
sebeb-i te’lif ve içinde bir tevhidin yer aldığı “iftitâhu’l-kitâb” ile devam 
eder.  Devriyye-i  arşiyye  tarzında  kaleme  alınan  bu  kısım  önce  Hz. 
Muhammed’in  nurunun,  daha  sonra  kâinatın  onun  şanına  yaratılması 
anlayışı üzerine kurulmuştur. Cennetin, cehennemin,  yerlerin, göklerin, 
meleklerin,  cinlerin,  şeytanların,  diğer  mahlûkatın,  Âdem  ve  Havvâ’nın 
yaratılışı, bu ikisinin cennetten yeryüzüne inmesi, Arafat’ta buluşmaları 
da aynı bölümde işlenen başlıca konulardır.  
2.  bölüm:  Hz.  Peygamberin  doğumu,  hayatı,  savaşları,  mucizeleri 
ve  yakınları  (Siyer-mevlid  bölümü)  (1414-4756.  beyitler).  Burada  Hz. 
Âdem’den  itibaren  bütün  peygamberlerin  bazı  özellikleriyle 
tanıtılmasından  sonra  Hz.  Muhammed’in  doğumu,  hayatı,  savaşları, 
mûcizeleri, Ehl-i beyt’i ve halifeleri anlatılır. 285 beyitlik bir mi‘râciyyeyi 
de içeren bu kısımda ayrıca Kur’ân-ı Kerîm’in hususiyetleri, Fâtiha, İhlâs 
gibi  sûrelerin  tefsiri,  hadis  şerhleri,  Resûlullah’ın  nasihatleri,  salavat 
getirmenin  faziletleri,  ibadetlere,  cihada  teşvik  gibi  konular  yer 
almaktadır.  Muhammediyye’nin  halk  üzerinde  en  etkili  kısmı  olan 
“Vefât-ı  Muhammed”  bahsi  de  buradadır.  Bu  bölüm  Hz.  Fâtıma’nın, 
Hulefâ-yi  Râşidîn’in,  Hz.  Hasan  ve  Hz.  Hüseyin’in  vefatlarıyla  ilgili 
mersiyelerle  aşere-i  mübeşşere  ve  ashâb-ı  Suffe’nin  özelliklerinin 
ardından bir münâcâtla sona erer.  
3. bölüm: Kıyamet alametleri, ahiret hayatı ve hususiyetleri (Fasl fî 
eşrâti’s-sâ‘a) (4757-9008. beyitler). Burada kıyamet alâmetleri, deccâlin 
çıkışı,  nüzûl-i  Îsâ,  Ye’cûc  ve  Me’cûc,  dâbbetü’l-arz,  güneşin  batıdan 
doğuşu, tövbe gibi konular işlenmiştir. Kıyametin kopması, sûr-ı İsrâfîl, 
haşr, havz-ı kevser, livâü’l-hamd, şefaat, hesap ve kitap, sırat, cennet ve 
cehennem  hakkında  bilgilerin  ardından hâtime  kısmı  gelir.  Bu  kısımda 
müellif  ayrıca  eserin  telif  sebebini,  Hz.  Peygamber’i  ve  Hacı  Bayrâm-ı 
Velî’yi rüyasında görmesini anlatır. Mahmud Paşa, Ahmed-i Hâs, Derviş 
Bayezid, hocaları Zeyne’l-Arab ile Haydar-ı Hafî’ye dair mâlûmat verir.  
“Eğer Rûm’un revânında görürsem ben dilârâyı 
Revânına revân edem Semerkand u Buhârâ’yı 
matla‘lı  meşhur  na‘tın  ardından  Muhammediye  bir  dua  ve 
münâcâtla son bulur.  
Eser tarih boyunca çeşitli sohbet mekânlarında okunmuş ve hâlâ 
zaman  zaman  günümüzde  de  okunmaktadır.  Eser,  Anadolu  ve 

29
 
 
Rumeli’nin yanı sıra Kırım’da, Kazan’da ve Başkurt Türkleri arasında da 
tanınmıştır. 
Muhammediye’nin  aruzun  kolay  kalıpları  ile  yazılması,  sade  ve 
samimi ifadesi, akıcı üslûbu ve halk dilinden tabirleriyle asırlardan beri 
geniş  halk  kitleleri  üzerinde  etkili  olmuştur.  Müellifin  kafiye,  redif  ve 
diğer  âhenk  unsurlarına  dikkat  etmesi,  Muhammediyye’nin 
ezberlenmesini 
ve 
dinî 
toplantılarda 
okunup 
dinlenmesini 
kolaylaştırmıştır.  Ahmed-i  Bîcân  Envârü’l-âşıkîn  ile  Muhammediye’yi 
karşılaştırırken  bu  duruma  şöyle  işaret  eder:  “Ol  kitâb  nazımdur,  bu 
kitâb  nesirdür.  Anunçün  böyle  vaki‘  oldı  kim  ilmi  iki  dürlü  vech  ile 
yazmışlardur. Bir dürlüsini şi‘r ile nazm itmişlerdür, tatlu olmag içün…”  
Geleneksel  sohbet  mekânlarında  özellikle  köy  ve  mahalle 
odalarında,  tekkelerde,  dergâhlarda,  medreselerde,  camilerde  çok  sık 
okunması  sebebiyle,  Süleyman  Çelebî’nin  Vesiletü’n-Necât’ından  sonra 
yaygın  din  eğitiminin  dayandığı  en  mühim  eser  haline  gelmiştir. 
Muhammediye,  Osmanlı  toplumunda  itikadi  yapının  teşekkülünde, 
yaygın  din  eğitiminde,  Osmanlı  medeniyetinin  oluşumunda,  kadınların 
dini yönden eğitilmesinde, tasavvufi düşüncenin yaygın hale gelmesinde 
çok  önemli  vazifeler  görmüştür.  Ayrıca  Osmanlı  zihin  yapısının  arka 
planını oluşturmada önemli bir işleve sahiptir.   
Muhammediye’nin  muhtelif  cami  ve  tekkelerde  okunduğu, 
okuyanlarına “Muhammediye-hân” denildiği ve Muhammediyanlık’ın bir 
meslek  olarak  icra  edildiği  bilinmektedir.  Elde  bestesi  bulunmamasına 
rağmen  mûsiki  araştırmacıları  eserin  XV.  yüzyılda  bestelenmiş  olduğu 
kanaatine  sahiptirler.  XVII.  yüzyıldan  itibaren  bazı  sanatkârların 
“muhammediyehan” diye kayıtlara geçmesi eserin mevlid  gibi irticâlen 
ve  beste  ile  okunduğunu  göstermektedir.  Bu  hususta  Halvetî  Şeyhi 
Müstakim Efendi, Akbaba imamı bestekâr Şeyh Mehmed Zaîfî, İstanbullu 
Hâfız  Şühûdî  Mehmed  Efendi,  Hatip  Zakiri  Hasan  Efendi,  Bursalı 
Sarıcâzâde İbrahim Efendi, Sarı Mustafa Efendi, Erzurumlu Derviş İsmail 
Efendi,  Mustafa  Aşkî  Efendi  gibi  yaşadıkları  dönemin  üstatları 
bulunmaktadır. 
 
Sonuç 
Toplumun  eğitilmesi,  irfânî  hayatın  zenginleştirilmesi  ve  halk 
kültürünün  zenginleştirilmesinde;  sohbete  dayalı  yaygın  eğitimin 
önemli bir yeri vardır. Geleneksel sohbet mekânlarımızda okunan dinî, 
tasavvufî, irfanî  edebî  ve kültürel hayatımıza  etki  eden  birçok  eser,  bu 

30
 
 
amaçlar doğrultusunda çok büyük katkılar sağlamışlardır. Bu eserlerden 
birisi de 15. yüzyılda yaşamış Gelibolulu Yazıcızâde Mehmed Efendi’nin 
kaleme aldığı “Muhammediye” adlı manzum mesnevisidir. 
Muhammediye,  asırlardır  başta  Anadolu  ve  Rumeli  olmak  üzere 
Kırım,  Kazan  ve  Başkurt  Türkleri  arasında  okunmuş  ve  yer  yer  hâlâ 
okunmaya  devam  etmektedir.  Muhammediye’nin  hem  içeriği  ve  nazım 
türleri hem de şekil, ahenk, sade ve samimi ifadesi, akıcı üslubu ve halk 
dilinde olan tabirleriyle etkisini sürdürmektedir.  
 
Kaynakça 
AKKUŞ,  Ahmet  (2010),  Yazıcıoğlu  Muhammed  ve  Muhammediye 
Adlı  Eserinin  Kültür  tarihimizdeki  Yeri,  Recep  Tayyip  Erdoğan 
Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, Rize. 
ÇELEBİOĞLU, Âmil (1996), Muhammediye, c. 1-2, İstanbul.       
UZUN,  Mustafa  (2013),  “Yazıcıoğlu  Mehmed  Efendi”,  DİA,  c.43, 
İstanbul. 
 

31
 
 
ÇANKIRI YÂRENLERİNİN SOSYAL HAYATTAKİ YERİ: MECLİS DIŞI 
ETKİNLİKLER 
 
Ahmet Serdar ARSLAN

 
 
Öz 
Yâran  kültürü,  geleneksel  bağlar  nedeniyle  günümüzde  Çankırı’da 
önemini  sürdürmekte,  barındırdığı  kültürel  unsurlarını  ve  ritüellerini 
koruyarak  çeşitli  dernek,  merkez  ve  topluluklar  tarafından  yaşatılmaktadır. 
Aynı zamanda kültürel bir eğitim kurumu  olan yâran meclisinin üyesi, günlük 
hayatında  da  “yâren”  kimliğinden  ötürü  bu  sorumluluğun  bilinciyle  hareket 
etmek  durumundadır.  Bu  yönüyle  yârenlik,  bir  yaşam  biçimi  olarak  da 
karşımıza  çıkar.  Bu  noktada  yâran  geleneğinin  üyesine;  kültürün  yaşatılması, 
geleneğin  sürdürülmesi  dışında  sosyal  hayatta  da  önemli  görevler  düşer.  Bir 
yâren  veya  yâren  meclisi,  meclis  dışında  da  çeşitli  ziyaretler,  hayır  işleri  ve 
toplumsal  hizmetler  vb.  etkinliklerle  kültürün  etkin  taşıyıcısından  etkin 
yaşatıcısına dönüşür. 
Bu  çalışma,  Çankırı  ilindeki  yâran  geleneğinin  bir  üyesi  olarak  yârenin 
sosyal  hayattaki  tutumu,  davranışları  ve  etkinliklerini  geleneğin  karşıladığı 
işlevler  dâhilinde  gözlem,  veri  toplama  ve  mülakat  yöntemlerini  kullanarak 
incelemeyi  amaç  edinmektedir.  Meclis  dışı  olarak  nitelendirilen  sosyal 
etkinliklerin  neler  olduğu  Çankırı  coğrafyası  dâhilinde  örneklerle  ortaya 
konulmuştur. 
 
Giriş: Sosyal Bir Kurum Olarak Yâran 
Dostluk,  kardeşlik,  arkadaşlık  anlamına  gelen  ve  bu  birlikteliği 
amaçlayan yâran geleneği, Anadolu’da var olan sohbet gelenekleri içinde 
en  kurallı,  düzenli  ve  sosyal  hayat  içinde  en  çok  role  sahip  gelenektir. 
Yâran geleneği, kendi içinde otokontrol, takip, muhakeme gibi kurumsal 
özellikler  barındırırken  aynı  zamanda  geleneği  taşıyan  coğrafyanın 
karakterini  de  bünyesine  katarak  ona  “özgünlük”  katmıştır.  Yâran, 
kökenleri  açısından  ele  alındığında  Türk  boylarından  günümüze  kadar 
taşınan  geleneksel  öğretilere  sahip  bir  eğitim  yuvasıdır.  24  yâren 
ağasının  her  birinin  bir  Oğuz  boyunu  temsil  ettiği  bugün  herkes 
tarafından  kabul  edilmiş  bir  gerçektir.  Ekim  (2008:  547-550),  Doğu 
Türkistan’dan  Makedonya’ya  kadar  çeşitli  Türk  topluluklarınca 
                                                           

  Arş.  Gör.,  Çankırı  Karatekin  Üniversitesi,  Edebiyat  Fakültesi,  Türk  Dili  ve  Edebiyatı 
Bölümü. 

32
 
 
gerçekleştirilen,  özellikle  kış  geceleri,  haftanın  belirli  günlerinde 
periyodik  olarak  sürdürülen  toplantılardan  bahsetmektedir.  Eski 
Türklerde ise 24 Oğuz beyinin katılımıyla gerçekleşen toy ve şölenlere 
değinerek herhangi bir beyin otağında gerçekleştirilen ziyafetten sonra 
güncel  konuların  yorumlandığını,  sorunların  çözülmesiyle  ilgili 
danışıklık  edilerek  toplantıdan  çıkan  kararların  bağlayıcılığı  olduğunu 
eklemektedir.  Bu  açılardan,  Çankırı  yâran  kültürüne  bu  temelde 
baktığımızda meclisin kurulduğu mekân, halk müziği, halk oyunları, orta 
oyunları,  hiyerarşik  yapısı  ve  ritüellerin  varlığı  Türk  kültür  ve 
geleneğiyle  paralellik  göstermektedir.  Dolayısıyla  Çankırı  yâranı,  millî 
sohbet kültürümüzün en önemli miraslarından birisidir. 
Anadolu  sohbet  gelenekleri  içinde  en  çok  kurumsal  özelliklere 
sahip  olan  Çankırı  yâran  kültürü,  bu  yönüyle  genellikle  Âhilikle 
bağdaştırılır. Yâranı, Âhîliğin uzantısı olarak gören araştırmalar olduğu 
gibi; Sadık Softa (2009: 118), Ahmet Absarlıoğlu (2009: 3) gibi gelenek 
içinden  temayüz  eden  kişiler,  yâran  kültürünü  Ahîliğin  bir  alt  kimliği 
olmadığını  öne  sürerler.  Ahîlik  bugün  yâran  teşkilatlarının  bünyesinde 
barındırılan ve yaşatılan bir kurumdur. Sadık Softa (2009: 118) konuyla 
ilgili şöyle söylemektedir: 
“Ahîlikte,  Bektaşilikte  ve  Mevlevîlikte  olduğu  gibi,  Yâren 
meclislerinde  de  belli  ve  farklı  bir  statü  vardır.  Bunların  hepsinde  de 
sosyal yaşantıyı saracak bir boyuta ulaşmış ve dini olduğu kadar sosyal 
yaşantıyı da içeren Türk gelenek, görenek, ananelerini içine alarak, bunu 
İslami  yaşayış  tarzı  içinde  sindirmiş  ve  kendi  statülerini 
oluşturmuşlardır.  Türk  kültürü  içinde  bu  kurumların  yeri  ve  etkileşim 
alanı ne ise Yâran Meclislerinin ki de odur.” 
Yâran geleneği, sohbet ve eğlence meclisi olarak ele alındığında ise 
ferfene,  sıra  gecesi  gibi  sohbet  gelenekleriyle  işlevsel  açıdan  birçok 
ortaklık  barındırmaktadır.  Ek  olarak,  söylendiği  gibi  kurumsallaşmış 
işlevlere de sahiptir. Bundan ötürü, bulunduğu kültür coğrafyası içinde 
hem  diğer  sohbet  geleneklerinden  farklıdır  hem  de  Anadolu  sohbet 
geleneklerini içinde barındıran bir bütünün parçasıdır. Örneğin coğrafî 
açıdan  kimi  yâran  meclislerinde  içki  serbestken  Çankırı  yâranında  bu 
suç olarak görülmektedir. Yine, Osmanlı’nın Cezayir’i kaybetmesinin bu 
topraklarda  yankı  uyandırmasına  ilişkin  yâran  meclisinin  kapanışında 
Cezayir havasının çalınıyor olması 19. yüzyılın ilk çeyreğinden sonra bu 
kültüre eklenen başka bir örnektir. İnsanın olduğu her yerde ekonomik, 
toplumsal ve kültürel faaliyetler vardır. Esnafların bir arada toplanması 
sadece  ahîliğe  veya  yârana  özgü  bir  doktrin  değildir.  Yârana  özgülük 
katan olgular, yerellik, kültürel farklılık ve bünyesindeki çeşitliliklerdir. 

33
 
 
Konuya  bu  açıdan  yaklaştığımızda  yâranı  özgün  kılan  şeyin  ne  olduğu 
sorusunu sorarak hem ortaklık hem de farklılıkları belirleyebiliriz. 
Yâranın  sosyal  bir  kurum  olarak  yaşadığı  Çankırı  ilinde 
başağalardan Recep Deneci (36), yâranın sadece oyundan ve eğlenceden 
ibaret  olmadığını  vurgulamaktadır.  Önceki  yıllarda  sosyal  etkinlikler 
biraz  boşlanmışsa  da  son  yıllarda  kurulan  meclislerde  sosyal  hayat 
üzerinde  çok  daha  fazla  durulmaktadır.  Dükkânını  geç  açan  veya  hileli 
mal  satan  esnaf,  görevini  layıkıyla  yapmayan  işçi  ve  memur  gibi 
birtakım  aksaklıklar  meydana  geldiğinde  verilen  cezalar  sosyal  fayda 
açısından iaşeye çevrilmektedir. Yağ, tereyağı, çay, makarna gibi gıdalar 
muhasıbına  bildirilir;  fakir  ve  fukara  aileler  tespit  edilerek  kapısına 
bırakılır veya elden teslim edilir. 
Yukarıda verilen örneklerden yola çıkarak yâranın yaptırım gücü 
olması açısından kurumsal özellikler gösterdiği ve yârene bu yönüyle bir 
kimlik atfettiği açıktır. Çankırı’da yaşayan halkın, kendi coğrafyasına çok 
uzak  bir  yerde  olmasına  rağmen  devletin  kaybını  kendi  kaybı  olarak 
görüp  onunla  hüzünlenebiliyor  olması;  bu  geleneğin,  sosyal  hayatı 
içinde  barındırdığını  ortaya  koyan  en  önemli  delildir.  Toparlayacak 
olursak,  yâran  geleneği,  insanları  kötü  alışkanlıklardan  uzak  tutan, 
yardımlaşmayı, eğlenceyi, halk hukuk ihtiyacını denetleyerek toplumun 
düzenini sağlamayı ve sosyal hayatı daha etkin yaşamayı ön plana alan 
çok fonksiyonel sosyal bir kurumdur.