Analitik: 7-tema. Fermentler bioximiyası moodle samvminf uz/mod/page/view php?id=8697

5

arginaza 9,6-9,8

9

ximozin    6,0-6,4

2

tripsin  7,0-7,7

6

katalaza 7,0

10 ureaza   7,2-7,9

3

saxaroza 6,0-6,2

7

amilaza 6,7-7,2

111 peroksidaza   4,5

4

lipaza  6,0

8

maltaza 6,1

112 siltili fosfataza 9,5

 

Fermentlerdiń optimal aktivlikke iye bolǵan pH mánisiniń ózgeriwi menen, ferment aktivliginiń tómendegishe táriyplew múmkin. Fermenttiń substrat

(zat) penen reakciyaǵa kirisetuǵın funkcional toparı usı tiyisli pH mánislerde ǵana málim bir zaryadqa iye boladı. Reakciya ortalıǵınıń ózgeriwi bolsa,

ferment funkcional toparlarınıń zaryadı ózgeriwine alıp keledi. Bul bolsa óz náwbetinde fermentlerdiń tiyisli substrat penen reakciyaǵa kirisiw qábiletin

pásettiredi.

 

Fermentlerdiń aktivligine ortalıqtaǵı ximiyalıq birikpelerdiń tásiri

 



---

28.11.2020

Analitik: 7-tema. Fermentler bioximiyası

moodle.samvminf.uz/mod/page/view.php?id=8697

6/9

Fermentlerdiń aktivligine joqarıda táriyplep ótilgenindey, temperatura hámde  pH tan tısqarı, fermentative processler ótetuǵın ortalıqta bar bolǵan

túrli ximiyaliq birikpeler tásir etedi.

Usı ximiyalıq birikpelerdiń bazıları fermentlerdiń aktivligine keri tásir etip, olardıń aktivligin páseyttiredi. Bunday ximiyalıq ximiyalıq birikpelerdi

paralizatorlar (ingibatorlar) deb aytiladi. Ortalıqtaǵı basqa bir qıylı ximiyalıq birikpeler bolsa, fermentlerge unamlı tásir etip, olardıń aktivligin óshiredi.

Bunday ximiyalıq birikpelerdi aktivatorlar dep ataladı.

Fermentlerdiń paralizatorlari qatarına hár túrli awır metall ionların (sınap, altin, gúmis, qorǵasin, mis, cink) kórsetiw múmkin. Bular fermentler menen

duz sıyaqlı birikpeler payda qılıw nátiyjesinde, olardıń aktivligine keri tásir kórsetedi. Máselen, sınap duzları sulfigidril toparlar menen tezlik penen

birigiw qásiyetine iye. Sonıń ushın da olar H-toparın dúziwshi fermentlerdiń aktivligin páseyttiriwshi tásir kórsetedi. Cianidler (cinil kislota duzları) dem

alıw protsesin dem alıw protsesin stimullaytuǵın fermentlerdiń aktivligin páseyttiredi. Yod, monoyod, monobrom, sirke kislotaları bolsa, sút kislotalı

ashıw protsesinde qatnasatuǵın fermentlerdiń aktivligin páseyttiredi.

Tiri organizmde bir neshe fermentlerdiń tásirin toqtatıp turatuǵın yáki keshiktiretuǵın zatlar bar ekenligi de anıqlanǵan. Bunday zatlar anti-fermentler

dep ataladı. Belok zatlarǵa tásir etetuǵın, asqazan shiresi quramında ushiraytuǵın pepsin, tripsin sıyaqlı fermentler asqazan-ishek diywallarına tásir

etpeydi. Asqazan-ishek diywalları antifermentler (antipepsin) islep shıǵarip turadı. Ishektegi ayırım parazitlerdiń hazm etiw shireleri quramındaǵı

fermentler tárepinen tarqalıp, sińip ketpewiniń sebebi de antipepsin, antiximozin hám antitripsin sıyaqlı antifermentlerdiń islep shiǵiliwinan derek

beredi.

Fermentatıv reaksiyalardıń payda qılǵan aqırg’ı ónimleri de usı fermentlerdiń aktivligine keri tásir kórsetip, hátteki reaksiyalardi toqtatıp qoyadı. Aqırg’ı

waqıtta payda bolǵan ónim ajıratıp alınǵannan keyin bolsa, fermentativ reaksiya qayta tiklenedi. Máselen, saxaroza fermenti qatnasında saxarozaniń

tarqalıwı nátiyjesinde payda bolatuǵın ónimler (yaǵnıy glyukoza hám fruktozadan) ásirese fruktoza, saxaraza fermentidiń aktivligin páseyttiredi.

Organizmde awqat sińiriw bezleri tárepinen islep shıǵarilatuǵın kópshilik fermentler passiv halatta ekenligin birinshi bolıp rus alımı I.P.Pavlov (1908)

óziniń ilimiy izleniwlerine tiykarlanıp bergen. Bunday fermentlerdi profermentler dep ataydi. Bunday fermentler organizmdagi ayırım ximiyalıq

birikpeler, yaǵnıy aktivatorlar tásirida aktiv halatqa ótedi. Máselen, asqazan astı bezi profermenti tripsinogen (passiv) halatta sintezlenip, ol ishek

shiresi quramında ushiraytuǵın enterokinaza fermenti tásirinde aktiv tripsinge aylanadı.

Bul protses tripsinogen molekulasında bir neshe aminokislota qaldıǵınan ibarat bolǵan bir bólek shınjırniń úzilip shıǵıwı nátiyjesinde ámelge asiwi

anıqlanǵan. Usı bólektiń ajıralıwı passiv ferment molekulasında “aktiv oray” payda bolıwın támiynleydi. Tripsin bolsa óz náwbetinde passiv halattaǵı

ximotripsinogendi aktiv tripsinge aylandiradi. Silekey quramında bolıp, kraxmaldı qantqa aylandiratuǵın amilaza fermentiniń aktivligi natriy xlorid

duziniń tásirinde kúsheyttiredi. Xlorid kislota bolsa pepsin (asqazan shiresi fermenti) niń tásirin aktivlestiredi. Lipaza (maylardı tarqatıwshı ferment) ót

suyıqlıǵı quramına kiretuǵın ót kislotalarınıń tásiri menen aktivlesedi.

Fermentlerdiń disulfid baylanıslarınıń qaytarılıp, HS – toparları payda bolıwı, yaǵnıy olardıń katalitik aktiv ótiwinde cistein hám glyutationlardıń róli

úlken esaplanadı. Bul birikpeler de fermentler ushın aktivatorlar esaplanadı.

Fermentlerdiń aktivligi páseygende onı tiklew ushın ayrım metallar yáki siltiler zárúr ekenligi tekseriwler nátiyjesinde anıqlanǵan. máselen, peptidaza

fermentleri aktiv bolganlıǵı ushın Mn  , Zn , Сa , Co  sıyaqlı eki valentli kationlarına, yaǵnıy aktivatorlarǵa mútáj esaplanadı.