Analitik kimyo fanidan

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  1.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004  
2.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  2.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004 
3.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2008.  1 - jild (lotinda) 
4.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2013.  2 - jild (lotinda)   
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi  asr avlodi, 2006. 
6.  Mirkomilova M. «Analitik  kimyo». O„zbekiston, Toshkent.   2001.  
7.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. I qism. 2010 
8.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. II qism. 2016 
 
13-Amaliy mashg„ulot: II -III guruh anionlari  Cl
-
,  Br
-
,  J
-
, S
2-
, NO
-
3
, NO
-
2
, 
CH
3
COO
- 
analitik reaktsiyalari 
    Ishdan  maqsad    II  va  III  gurux anionlarining   sifat reaksiyalarini bajarishda, 
amaliy  ko„nikmalarni  ishlab  chiqish  va  ularni  nazariy    bilim  bilan  birgalikda 
amaliy masalalarni xal etishda qo„llashni bilish kerak. 

201 
 
Masalaning qo„yilishi Dorivor preparatlar chinligini aniqlash (kaliy bromid, 
natriy yodid, kaliy yodid) Dorivor  preparatlar tarkibidagi xloridlar va nitratlarni 
aniqlash  
Kimyo-toksikologik  izlanishlarda  ba‟zi  bir  anionlarni  aniqlash 
(nitratlar,  yodidlar  va  bromidlar)Tuzlar  tarkibiga    kiruvchi  II  va    III    gurux 
anionlari  ko„p  dorivor  preparatlar  tarkibiga  kirib,  tabobatda  keng  qo„llaniladi. 
Ko„pchilik  II  va  III gurux anionlarini  Cl
-
,  Br
-
,  J
-
,  NO
2
-
,  NO
3
-
,  CH
3
COO
-
  ochish 
reaksiyalari  Davlat  farmakopeyasiga  kiritilgan.  Bu  anionlar  dorivor  preparatlar: 
kaliy  yoki natriy xlorid, bromid,  yodid, natriy nitrit, kumush nitrat, kaliy  atsetat 
va boshqalar tarkibida bo„ladi. 
Ishni  bajarish  uchun  namuna        II  va      III  gurux  anionlarini  analitik 
reaksiyalarini bajarish; 
  I  gurux  oltingugurt  saqlagan  va  II  gurux  galogenlaridan  iborat,  xamda  III 
gurux azot saqlagan anionlar xossalarini taqqoslash 
1. Anionlarning xossalari bo„yicha tasnifi: 
a) cho„kma xosil qilish usuli bo„yicha 
b) oksidlanish-qaytarilish xossasi bo„yicha 
v) uchuvchan kislotalar bo„yicha  
2. II gurux anionlarining  umumiy tavsifi va ularga gurux reagentining  ta‟siri 
3. II-III  gurux anionlarining analitik  reaksiyalari 
1. Eritmalar:  kaliy  yoki  natriy  xlorid  tuzlari,  ammoniy  yoki  kaliy  tiotsionat, 
nitrat, nitrit,  atsetat, kaliy permanganat 
2. 2 n kislota va ishqor eritmalari: kaliy yoki natriy gidroksidi, ammiak, sulfat, 
xlorid, nitrat va sirka kislotalar 
3. Konsentrlangan eritmalar: sulfat, xlorid,  nitrat kislotalar va ishqorlar. 
4. Maxsus reaktivlar:defenilamin, kaliy  yoddagi yod, antipirin eritmasi, natriy  
nitroprussid eritmasi, indikator qog„ozi. 
5. Yangi tayyorlangan reaktivlar:  xlorli suv, vodorod sulfidli suv, natrit  yoki 
ammoniy sulfid, 0,5%li kraxmal eritmasi 
Nazorat savollari 
1.  Nitrit  va  permanganat  ionlarining  kislotali  sharoitda  o„zaro 
ta‟sirlashuv reaksiyasi tenglamasini yozing. 
2.  Quyidagi  ionlar  orasidagi  reaksiya  tenglamalarini  yozing:  J
-
  va 
MnO
4
-
  kislotali sharoitda, S
2-
 va Cr
2
O
7
2-
 kislotali sharoit,  SO
3
2-
 va J
2
; J
2
   va Cl
2
  
suvli eritmada. 
3.  a) qaytaruvchi S
2-
, SO
3
2-
, J
-
, Br
-
 anionlarining, b) oksidlovchi BrO
3
-
, 
MnO
4
-
,  Cr
2
O
7
2-
  -  anionlarining;  v)  oksidlovchi-qaytaruvchi  NO
2
-
 
,  SO
3
2- 
anionlarining  oksidlovchi-qaytaruvchi xossalarini asoslab bering. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  1.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004  
2.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  2.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004 
3.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2008.  1 - jild (lotinda) 

202 
 
4.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2013.  2 - jild (lotinda)   
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi  asr avlodi, 2006. 
6.  Mirkomilova M. «Analitik  kimyo». O„zbekiston, Toshkent.   2001.  
7.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. I qism. 2010 
8.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. II qism. 2016 
 
14-Amaliy mashg„ulot: Amal mash. I –III guruh anionlari aralashmasining 
tahlili. Kompleks birikmalarga doir masalalar echish. /I - mashg„ulot. 
Ishdan  maqsad    II  va  III  gurux  anionlarining    sifat  reaksiyalarini  bajarishda, 
amaliy  ko„nikmalarni  ishlab  chiqish  va  ularni  nazariy    bilim  bilan  birgalikda 
amaliy masalalarni xal etishda qo„llashni bilish kerak. 
Masalaning qo„yilishi Aylanma krossvord I,II,III gurux anionlari 
1. Oksidlovchi va qaytaruvchi xossaga ega bo`lgan anion (******) 
2.  Oksalat  ioni  bilan  ta'sirlashib  rangsizlanuvchi  rеagеnt-oksidlovchi 
(***********) 
3. Ionlarni maxsus xaraktеrli rеagеntlar bilan tartibsiz aniqlash  
    usuli (******) 
4. Bariy tuzlari bilan minеral kislotalarda (kontsеntrik H
2
SO
4
 dan  
    tashqari)  erimaydigan  cho`kma  xosil  qiluvchi  birinchi  gurux  anioni 
(******) 
5. Sulfut ionini parchalab, SO
2
 gazi xosil qiluvchi rеagеn (*******) 
6. Kislotali muhitda qaytaruvchilarni kaliy pеrmanganat bilan oksidlash  
    rеaktsiyasining tashvi samarasi (*************) 
7. Uchuvchan kislota anionlari xosil qilgan SO
2
 va СО
2
 gazlarini aniq- 
    lovchi rеagеnt (**********) 
8.  Oksidlovchi-qaytaruvchi xossalari asosida anionlar tasnifiga ko`ra  
     birinchi gurux anionlari (**************) 
9.  Tiosulfat ionini kumush kationi bilan oq cho`kma - Ag
2
S
2
O
3
 xosil  
      qilish rеaktsiyasi (***********) 
10. II gurux anionlarining gurux rеagеnti (kumush nitrat ******) 
11. Sulfat-ion farmakopеya rеaktsiyasining rеagеnti (***********) 
12. Sulfut-ionini kaliy pеrmanganat bilan oksidlash natijasida xosil  
      bo`luvchi birinchi gurux ioni (******) 
13.  Kislotali  muhitda  oltingugurt  xosil  qiluvchi  parchalanuvchi  anion 
(*********) 
14. Uchuvchan kislota anionlari uchun gurux rеagеnti (*******) 
15. Oksidlanish-qaytarilish xossalariga ko`ra tasnifi bo`yicha III gurux  
      anionlarining nomlanishi (***********) 
16. Kislotali muxitda borat-ioni bilan pushti yoki to`q qizil rangli  
      komplеks xosil qiluvchi sariq rangli bo`yoq (********) 

203 
 
17. Gidrofosfat-ion bilan oq kristal cho`kma xosil qiluvchi aralashma  
      (farmakopеya rеaktsiyasi) (*********) 
18. Kuchli kislotali muxitda S
2-
  bilan sariq amorf cho`kma xosil  
      qiluvchi I gurux anioni (*******) 
19. Fe (III)ning tiotsianatli komplеksini rangsizlantirib, [FeF
6
]
3- 
xosil  
      qiluvchi anion (******) 
20. Bromid ionlarining oksidlanish natijasida sariq-zarg`aldoq rangga  
      bo`yaluvchi, Br
2
 ning ekstragеnti (*********) 
21. Sulfid-ionga kuchli kislotalarining ta'siri natijasiga ajralib  
      chiquvchi gazsimon modda (*************) 
22. Kislotali muxitda iodid-ionlarini I
2
 gacha oksidlovchi rеagеnt  
      (farmakopеya rеaktsiyasi) (********) 
23. Rodanid-ion sinonimi (**********) 
24. III guruxdagi rеdoksamfotеr anion (******) 
25. III guruxdagi uchuvchan kislota anioni, Fe (III) bilan qizil rangli  
      komplеks xosil qiladi (*******) 
26. Kislotali muhitda rodanid-ion bilan qizil rangli, organik  
      erituvchilarda  ekstraktsiyalanuvchi  komplеks  xosil  qiluvchi  kation 
(*****) 
27. Izoamil spirti qatlamida Со
2+ 
ning tiotsionat ionlari bilan xosil  
      qilgan komplеks rangi (***) 
28. Br
-
 va I
-
 aralashmasidan ularni aniqlash rеaktsiyasi (*********) 
29. S
2-
 bilan ishqoriy yoki ammiakli sharoitda xosil bo`luvchi binafsha  
      rangli komplеksni nomi (natriy) (************) 
30.  Qanday  sharoitda  nitrit-ion  azot  (II)  va  (IV)  oksidlariga  parchalanadi 
(*********) 
31. Kuchsiz sulfat kislotali sharoitda NO
2
-
  bilan yashil rang xosil  
      qiluvchi organik rеagеnt (farmakopеya rеaktsiyasi) (***********) 
32.  KI  bilan  rеaktsiyada  NO
2
-
  ioni  qanday  xossani  namoyon  qiladi 
(***********) 
         33. Nitrit-ionini yashil rangga kirituvchi organik rеagеnt (*********) 
34.  NO
2
-
  ning  Griss-Iloshvaa  rеaktivi  bilan  aniqlash  rеaktsiyasida  eritma 
ranggi (*****) 
35.  NO
2
-
  ning    MnO
4
- 
  bilan    sulfat    kislotali    sharoitdagi    rеaktsiyasida  
nitrit-ioni  xos- 
       sasi   (***********)           
 

204 
 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  1.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004  
2.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  2.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004 
3.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2008.  1 - jild (lotinda) 
4.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2013.  2 - jild (lotinda)   
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi  asr avlodi, 2006. 
6.  Mirkomilova M. «Analitik  kimyo». O„zbekiston, Toshkent.   2001.  
7.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. I qism. 2010 
8.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. II qism. 2016 
15-Amaliy mashg„ulot: I - III guruh anionlari aralashmasining tahlili. /II- 
mashg„ulot. 
Ishdan maqsad    I ,II va III gurux anionlarining  sifat reaksiyalarini bajarishda, 
amaliy  ko„nikmalarni  ishlab  chiqish  va  ularni  nazariy    bilim  bilan  birgalikda 
amaliy masalalarni xal etishda qo„llashni bilish kerak 
.Masalaning qo„yilishi Aylanma kroccvordI,II,III gurux anionlar 
Cho„ktirish reaksiyalariga asoslangan anionlar tasnifi.. Oksidlanish-
qaytarilish xossalariga asoslangan anionlar tasnifi    
Ishni  bajarish  uchun  namuna      Anionlarni  cho„kma  xosil  qilish 
xossalari  bo„yicha  tasniflanganda  3  guruxga  bo„linadi.  I  va  II  guruxni  gurux 
reagenti  BaCl
2
 va AgNO
3
, III guruxning gurux reagenti yo„q.  
1 jadval 
Anionlarning cho„kma xosil qilishi bo„yicha tasnifi 
Analitik 
guruh 
Gurux tavsifi 
Gurux reagenti 
Anionlar 
1 guruh 
Bariy  tuzlari    bilan 
suvda 
erimaydigan 
cho„kmalarni 
xosil 
qiladi 
Bariy 
xlorid 
neytral 
yoki  kuchsiz  ishqoriy 
sharoitda qo„shiladi 
Sulfat ioni SO
4
2
  
Sulfit ioni SO
3
2-
  
Tiosulfat ioni S
2
O
3
2-
  
Xromat ioni CrO
4
2- 
Karbonat ioni CO
3
2- 
Borat ioni Br
4
O
7
2-
, (BO
2
-
) 
Oksalat  ioni С
2
O
4
2-
 
Fosfat ioni PO
4
3-
 
2 guruh 
Kumush  tuzlari  bilan 
suvda 
 
va 
nitrat 
kislotada 
erimaydigan 
cho„kmalar xosil qiladi 
Kumush  nitrat  eritmasi 
2 
n 
nitrat 
kislota 
ishtirokida  
Xlorid ioni Cl
- 
Yodid ioni J
-
  
Bromid *Br
-
  
Rodonid ioni SCN
- 
Sulfid ioni **S
2-
 
3 guruh 
Bariy  va kumush tuzlari 
bilan  cho„kma  xosil 
qilmaydi 
yo„q 
Nitrit ioni NO
2
- 
Nitrationi NO
3
-
  
Atsetat ioni CH
3
COO
-
 
* - kumush bromidi suyultirilgan HNO
3
da oson eriydi 

205 
 
** - kumush sulfidi isitilganda HNO
3
 da eriydi 
Nazorat savollari 
1.  Nitrit  va  permanganat  ionlarining  kislotali  sharoitda  o„zaro 
ta‟sirlashuv reaksiyasi tenglamasini yozing. 
2.  Quyidagi  ionlar  orasidagi  reaksiya  tenglamalarini  yozing:  J
-
  va 
MnO
4
-
  kislotali sharoitda, S
2-
 va Cr
2
O
7
2-
 kislotali sharoit,  SO
3
2-
 va J
2
; J
2
   va Cl
2
  
suvli eritmada. 
3.  a) qaytaruvchi S
2-
, SO
3
2-
, J
-
, Br
-
 anionlarining, b) oksidlovchi BrO
3
-
, 
MnO
4
-
,  Cr
2
O
7
2-
  -  anionlarining;  v)  oksidlovchi-qaytaruvchi  NO
2
-
 
,  SO
3
2- 
anionlarining  oksidlovchi-qaytaruvchi xossalarini asoslab bering. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  1.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004  
2.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  2.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004 
3.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2008.  1 - jild (lotinda) 
4.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2013.  2 - jild (lotinda)   
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi  asr avlodi, 2006. 
6.  Mirkomilova M. «Analitik  kimyo». O„zbekiston, Toshkent.   2001.  
7.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. I qism. 2010 
8.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. II qism. 2016 
 
16-Amaliy mashg„ulot: Test 3   TO`TI: Noma‟lum tarkibli quruq  tuzning tahlil. 
 Ishdan maqsad   III bo„lim bo„yicha  talabalar  bilimini baxolash  Bilish kerak: 
Noma‟lum tarkibli moddaning sifat taxlilining tartibi 
Masalaning  qo„yilishi    Quruq  tuz  aralashmasini  olgandan  keyin, uning  raqami 
laboratoriya  jurnaliga  yoziladi.  Tuzning  tashqi  ko„rinishi  va  rangiga  e‟tibor 
beriladi.  Agar  olingan  aralashma  ko„k  rangli  kristallardan  iborat  bo„lsa,  Сr
3+
 
borligini    ko„rsatadi,  pushti  rangli  bo„lsa,  Сo
2+ 
yoki    Mn
2+
,  yashil  rangli  bo„lsa    
Fe
2+
,  Ni
2+
,  Сu
2+
,  sariq    bo„lsa    Fe
3+
  ionlari  bo„lishi  mumkin.  So„ngra  taxlil 
qilinayotgan tuz uch qismga bo„linadi. Birinchi qismi kationlarni, ikkinchi qismi 
anionlarni  aniqlash uchun ishlatiladi. Uchinchi qismi esa takroriy nazorat uchun 
olib  qo„yiladi.  Taxlil  kationlarni  aniqlanishdan  boshlanadi.  Tekshiriluvchi 
aralashma avval eritib olinishi kerak. 
Suvda eruvchan moddalarni eritmaga o„tkazish va taxlil qilish 
Probirkaga  bir  qism  aralashmadan  solib,  15-20  tomchi  distillangan  suv 
bilan eritib ko„riladi, aks  xolda suv  xammomida isitib eritiladi. Agar  aralashma 
to„liq  erimasa,  uning  qisman  eruvchanligi  buyum  oynachasida  tekshiriladi. 
Buning  uchun  2-3  tomchi  aralashmadan  olib,  buyum  oynachasiga  tomiziladi  va 

206 
 
parlatiladi.  Buyum  oynachasida  quyuq  quyqaning  xosil  bo„lishi,  aralashmaning 
qisman eruvchanligini ko„rsatadi. 
Galogеnid ionlarning tizimli taxlili 
“Blits” o`yin 
№ 
Bajariladigan ishlar 
 mohiyati 
Ish kеtma- 
kеtligi 
To`g`ri javob 
 
Xatolik 
 
 
1 
I-  aniqlangandan  so`ng  (xloroform 
qatlamidagi  I
2 
  malina  rangda) 
bromid 
ion-larini 
aniqlash 
maqsadida  mo`l  miqdorda  xlorli 
suvni  
qo`shish 
 
 
 
 
 
 
2 
Kumush 
yo`dida 
va 
bromidi 
cho`kmalariga 
natriy 
tiosulfat 
to`yingan  eritmasini  ta'sir  ettirish. 
Cho`kma eriguniga qadar isitish va  
aralashtirib turish 
 
 
 
 
 
 
 
 
3 
Ammiakli  sеntrifugatga    HNO
3
  
yoki    KI  ta'sir  ettirish  bilan   Cl
-
  ni 
aniqlash 
 
 
 
 
4 
Anonlar aralashmasini 
AgNO
3
  eritmasi  bilan  cho`k-tirish 
hamda  cho`kmaga 
ammiak ta'sir ettirish 
 
 
 
 
 
 
5 
Kumush  galogеnidli  cho`kmalarni 
tiosulfat  bilan  ishlangandan  so`ng  
I
-
ionini ta'sir ettirish 
 
 
 
 
 
 
 
Nazorat savollari 
1.  Kimyoviy  taxlilda  noma‟lum  modda  tarkibini  qanday  kuzatish  va  sinovlar 
bilan aniqlanadi? 
2.  Kasrli va tizimli taxlil usulining ma‟nosi? Xar bir usulning afzalligi nimada? 
3.  Kationlar taxlili uchun eritma qanday tayyorlanadi?  
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  1.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004  
2.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  2.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004 
3.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2008.  1 - jild (lotinda) 
4.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2013.  2 - jild (lotinda)   
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi  asr avlodi, 2006. 
6.  Mirkomilova M. «Analitik  kimyo». O„zbekiston, Toshkent.   2001.  
7.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. I qism. 2010 
8.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. II qism. 2016 
 

207 
 
торти
кул
m
m
кулнинг
100
0
0


 
17-Amaliy mashg„ulot: IV bo`lim. 2 – Oraliq baxolash  Tortma tahlil:  CuSO
4 
∙ 
5H
2
O tarkibidagi kristallizatsion suvni massa ulushini aniqlash. /I- mashg`ulot/  
Ishdan maqsad:  Gravimetrik tahlil tasnifi va mohiyati. 
Reaksiya maxsulotini xosil qilish uslubiga ko„ra gravimetrik usulni quyidagi 
turlari mavjud: Usulning nomi lotincha gravitas  – (markazga tortilish) iborasidan 
olingan  bo„lib,  aniqlanuvchi  moddaning  tortimidan  olingan  qoldiq  yoki 
cho„kmani massasi aniq tortiladi.  
Barcha analitik amallarni bajarish uchun namunadan, ± 0,0002g. Aniqlikda, 
tortib  olingan  kichik  massa  tortim  deyiladi.  Bajarilish  uslubiga  ko‘ra 
gravimetriya uch turga bo„linadi 
1. Ajratib  olish usulida – aniqlanuvchi modda (masalan o„simlikning kuli)  
tahlil  etiluvchi  (dorivor  o„simlik)  dan  miqdoran  ya‟ni  to„liq  ajratib    olib  aniq 
tortiladi.    Tortimning  qolgan  tarkibiy    qismlari  kuydirib,  cho„g„latib  xaydaladi. 
Natija quyidagicha xisoblanadi.  
2. Xaydash usuli                                                                  
                                                  
                         
 
3.  Bevosita  xaydash  usulida  namunadan  xaydalga  maxsulot  tutqiga 
yutdirilib,  tutqich  massasini  ortishiga  ko„ra  aniqlanuvchi  moddaning  miqdori 
xisoblanadi. Masalan uglevodorod tarkibidagi C va H miqdorini aniqlash uchun, 
namuna    yondiriladi  xosil  bo„lgan  H
2
O  bug„i  va  CO
2
  gazi  kalsiy  xlorid  va 
o„yuvchi natriy  to„ldirilgan tutqichlarga yuttdirib  tortiladi.    
Natija quyidagicha xisoblanadi. 
              
             m
(H2O)
 M
H
 · 100                                  m
CO2
M
C
 · 100 
% H = ------------------------               % C =  ---------------------        
                  M
H2O 
 ·  a                                              M
CO2
 ·  a 
 
              m
(H2O)
 = m
2 
– m
1
                                 m
CO2 
 = m
2 
– m
1 
 
a – tortimning massasi; m
1 
va  m
2 
tutqichning avvalgi  va keyingi  massasi. 
Nazorat savollari 
1.
 
Tortma tahlil turida ishlatiladigan idish va asboblarni ayting. 
2.
 
Bevosita va bilvosita haydash usulining farqi nimada. 
3.
 
Tortimni hisoblash qoidasi. 
4.
 
Preparat tarkibidagi namlikni aniqlash usulining mohiyati nimada. 
5.
 
Qanday haroratda namlik va qanday haroratda kristallik suv aniqlanadi. 
 Foydalanilgan adabiyotlar 
1.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  1.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004  
2.  Analiticheskaya  ximiya.  problemы  i  podxodы.  tom  2.  R.  Kelnera,  J.-M. 
Merme, M. Otto, G.M. Vidmer. - M. Mir, Izdatelstvo AST, 2004 
3.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2008.  1 - jild (lotinda) 

208 
 
4.  Xaritonov  Yu.Ya.,  Yunusxodjaev  A.N.,  Shabilalov  A.A.,      Nasirdinov  S.D. 
«Analitik kimyo.  Analitika». Fan. T.  2013.  2 - jild (lotinda)   
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi  asr avlodi, 2006. 
6.  Mirkomilova M. «Analitik  kimyo». O„zbekiston, Toshkent.   2001.  
7.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. I qism. 2010 
8.  Farmatsiya  fakulteti  2  kurs  talabalari  uchun  analitik  kimyodan  o`quv-uslubiy 
qo`llanma. II qism. 2016