Analitik kimyo va fizik-kimyoviy taxlil

O’yuvchi ishqorlar bilan o’tkaziladigan reaksiya. NaOH, KOH qo’rg’oshin Pb²⁺ ionlari bilan oq cho’kma qo’rg’oshin gidroksid hosil qiladi:

Pb(NO₃)₂ + 2NaOH Pb(OH)₂+2NaNO₃

Pb⁺² +2OH^- Pb(OH)₂

3. 
   Sulfat kislota va sulfatlar qo’rg’oshin Pb⁺² kationlari bilan sulfatning oq cho’kmasini hosil qiladi:
   

Pb(NO₃)₂ + H₂SO₄ PbSO₄+2HNO₃

Pb⁺²+ SO₄^-2PbSO₄

4. 
   Kaliy yodid (KJ) qo’rg’oshin Pb²⁺ ionlari bilan reaksiyaga kirishganda sariq cho’kmasini hosil qiladi:
   

Pb(NO₃)₂ + 2KJ PbJ₂+2KNO₃

Pb⁺²+2J=PbJ₂

5. 
   Kaliy xromat K₂CrO₄ - qo’rg’oshin Pb²⁺ ionlari bilan juda oz eriydigan (EK = 1,77) sariq tusli qo’rg’oshin xromat cho’kmasini hosil qiladi:
   

Pb(NO₃)₂ + K₂Cr₂O₄ PbCrO₄+2KNO₃

Pb²⁺+CrO₄^-2PbCrO₄

2Pb²⁺+CrO₄^-2+H₂O PbCrO₄+2H⁺

Hg₂⁺² kationlarining reaksiyalari

1. 
   Xlorid kislota va eruvchan Xlorid Hg₂⁺² tuzlarining eritmalariga ta’sir ettirilganida, oq rangli cho’kma – kalomel Hg₂Cl₂ni hosil qiladi.
   

Hg₂(NO₃)₂ + 2HCl Hg₂Cl₂+2HNO₃

Hg₂⁺² + Cl₂^-Hg₂Cl₂

Bu cho’kma ammiak bilan reaksiyaga kirishib, erkin holatdagi simobgacha qaytarilganida sababli cho’kmaning rangi qorayadi:

Hg₂Cl₂ +2NH₃ Hg(NH₂)Cl+ Hg+NH₄Cl

2.O’yuvchi ishqorlar NaOH va KOH - Hg₂⁺² tuzlarining eritmalariga ta’sir ettirilganida, kislotalarda eriydigan qora cho’kma simob (I) oksid hosil bo’ladi:

Hg₂(NO₃)₂ + 2NaOH Hg₂O+H₂O+2NaNO₃

Hg₂⁺²+2OH^- Hg₂O+ H₂O

3. 
   Mis metali Hg₂⁺² ionini metal holidagi simobgacha qaytaradi:
   

Hg₂Cl₂+2Cu2CuCl₂2Hg

3. 
   Kaliy xromat K₂CrO₄ -Hg₂⁺² tuzlari eritmalari bilan simob xromatning qizil – qo’ng’ir rangli cho’kmasini hosil qiladi:
   

Hg₂Cl₂+ K₂Cr₂O₄ Hg₂CrO₄+2KCl

Hg₂⁺² +CrO₄^-2 Hg₂CrO₄

3. 
   Kaliy yodid (KJ) - Hg₂⁺² tuzlarining eritmalari bilan reaksiyaga kirishib, simob (I) yodidning yashil cho’kmasini hosil qiladi:
   

Hg₂(NO₃)₂ +2KJ Hg₂J₂+2KNO₃

Hg₂⁺²+2J^-= Hg₂J₂
Ag⁺ kationlarining reaksiyalari

1. 
   Xlorid kislota- kumush ionlari bilan neytral va kislotali muhitda reaksiyaga kirishib, oq suzmasimon cho’kma kumush xloridni hosil qiladi:
   

AgNO₃ + HCl AgCl+HNO₃

Ag⁺Cl^-AgCl

2. 
   Kaliy yodid (KJ) – kumush tuzining (masalanAgNO₃) eritmalari bilan sariq AgJ cho’kmasini hosil qiladi:
   

AgNO₃ +KJAgJ+KNO₃

Ag⁺+J^-AgJ

EK _AgJ 1,6
3.O’yuvchi ishqorlar NaOH va KOH - Ag⁺ ionlari bilan dastlab kumush gidroksid AgOH hosil qiladi va u beqaror birikma bo’lgani uchun tezda parchalanib, Ag2O ning qo’ng’ir cho’kmasini hosil qiladi:

AgNO₃ +KOHAgOH+ KNO₃

Ag⁺+OH^-AgOH

3AgOH Ag₂O+2H₂O

3. 
   Kaliy xromat K₂CrO₄ – kumush v ionlari bilan qizil qo’ng’ir rangli cho’kma Ag₂CrO₄ ni hosil qiladi:
   

AgNO₃ + K₂CrO₄ Ag₂CrO₄+2K NO₃

2Ag⁺ +CrO₄^-2 Ag₂CrO₄

III-analitik guruhkationlari.

Ba⁺² kationlarining reaksiyalari

1. 
   Suyultirilgan Sulfat kislota va uning eruvchan tuzlari.
   

Ba⁺² kationlari bilan juda Suyultirilgan eritmalarda ham kislota va ishqorda erimaydigan oq cho’kma BaSO₄ ni hosil qiladi:

BaCl₂ + H₂SO₄BaSO₄+2HCl

Ba⁺²+SO₄^-2BaSO₄

2. 
   Ammoniy karbanat (NH₄)₂CO₃ va boshqa eruvchan karbonatlar - Ba⁺² kationlari bilan reaksiyaga kirishib suvda erimaydigan oq cho’kma BaCO3 hosil qiladi:
   

BaCl₂ +(NH₄)₂CO₃BaCO₃+2(NH₄)₂Cl

Ba⁺² +CO₃^-2BaCO₃

3. 
   Kaliy xromat K₂CrO₄ - Ba⁺² kationlari bilan neytral yoki sirka kislotali eritmalarida sariq rangli cho’kma bariy xromatni hosil qiladi:
   

BaCl₂ + K₂CrO₄BaCrO₄+2KCl

Ba⁺² + CrO4^-2BaCrO₄

4. 
   Ammoniy oksalat (NH₄)₂C₂O₄ bariy tuzlari eritmalariga ta’sir ettirilganda oq cho’kma bariy oksalat hosil bo’ladi:
   

BaCl₂ +(NH₄)₂C₂O₄ BaC₂O₄+2(NH₄)₂Cl

Ba⁺² +C₂O₄^-2 BaC₂O₄

Ca⁺² kationlarining reaksiyalari

1. 
   Suyultirilgan Sulfat kislota va uning eruvchan tuzlari. Ca⁺² ionlari bilan CaSO4 2H₂O tarkibli ignasimon kristallarini hosil qiladi.
   

CaCl₂ + H₂SO₄CaSO₄+2HCl

Ca⁺²+2SO₄^-2CaSO₄

2. 
   Ammoniy karbanat (NH₄)₂CO₃ va boshqa eruvchan karbonatlar - Ca⁺² ionlari bilan oq rangli cho’kma kaltsiy karbanatni hosil qiladi:
   

CaCl₂ +(NH₄)₂CO₃CaCO₃+2NH₄Cl

Ca⁺² +2CO₃^-2CaCO₃

3. 
   Ammoniy oksalat (NH₄)₂C₂O₄ – sovuqda kaltsiy ionlari bilan mineral kislotalarda eriydigan, ammo sirka kislotalarda erimaydigan oq kristall cho’kma – kaltsiy oksalatni hosil qiladi:
   

CaCl₂ +(NH₄)₂C₂O₄ CaC₂O₄+2NH₄Cl

Ca⁺² +C₂O₄^-2 CaC₂O₄

4. 
   Kaliy geksatsianoferrat K₄[Fe(CN)₆] ammoniyli bufer aralashma (NH4OH+NH4Cl) ishtirokida ya’ni pH=9 bo’lganda Ca+2 ionlari bilan qo’shaloq tuz kaltsiy ammoniy geksatsianoferratning oq cho’kmasini hosil qiladi:
   

CaCl₂ + K₄[Fe(CN)₆] +2NH₄ClCa(NH₄)₂[Fe(CN)₆]+4KCl

Ca⁺² + [Fe(CN)₆]^-4 +2NH₄⁺Ca(NH₄)₂[Fe(CN)₆]

5. 
   Natriy gidrofasfat Na₂HPO₄ Ca⁺² ioni bilan kislotalarda shu jumladan, sirka kislotada ham eriydigan oq cho’kma CaHPO₄ hosil qiladi.
   

CaCl₂ + Na₂HPO₄ CaHPO₄+2NaCl

Ca⁺²+HPO₄^-2 CaHPO₄

Sr⁺² kationlarining reaksiyalari

1. 
   Sulfat kislota va uni eriydigan sulfatlari Sr⁺² ioni bilan amalda kislotalarda erimaydigan oq cho’kma SrSO₄ ni hosil qiladi.
   

SrCl₂ + H₂SO₄SrSO₄+2HCl

Sr⁺²+2SO₄^-2SrSO₄

2. 
   Natriy gidrofasfat Na₂HPO₄ Sr⁺² ioni bilan kislotalar (masalan: HCl, HNO₃ CH₃COOH) da eriydigan oq cho’kma SrHPO₄ hosil qiladi:
   

SrCl₂ + Na₂HPO₄ SrHPO₄+2NaCl

Sr⁺²+HPO₄^-2 SrHPO₄

3. 
   Ammoniy oksalat (NH₄)₂C₂O₄ Sr⁺² ionini mineral kislotalar, qizdirilganda esa konsentrlangan sirka kislotada ham eriydigan oq cho’kma SrC₂O₄ holida cho’ktiradi.
   

Sr⁺² +C₂O₄^-2 SrC₂O₄
Mustaqil echish uchun mashq va masalalar

1. 
   NH₄⁺ ni topish
   

Eritmada ammoniy ionlarining bo’lishi K⁺ va Na⁺ ionlarini toppish halaqit beradi, shuning uchun analizni ammoniy ionlarini topishdan boshlash kerak. Qolgan ionlarni Na⁺ ionini topishdan boshlash kerak.
a)NH₄⁺ ni aniqlash uchun tekshirilayotgan eritmadan va unga NaOH ning 2n eritmasidan hamda namlangan fenolftalein qog’ozi yoki universal indicator qog’ozi ishtirokida reaksiyani yozing. Fenolftalein qog’ozining qizarishi yoki universal indikator qog’ozining ko’karishi ammoniy ioni borligini bildiradi.
b) NH₄⁺ ionini topishda boshqa usuldan foydalanish ham mumkin, ya’ni tekshirilayotgan eritmaga Nessler reaktivini ta’sir ettirish bilan ham aniqlash mumkin, bunda qizil – qo’ng’ir cho’kmaning hosil bo’lishi Na⁺ ioni borligini ko’rsatadi.

2. 
   NH₄⁺ ni yo’qotish
   

Agar eritmada Na⁺ ioni bo’lsa, u Na⁺ va K⁺ ni topishga halaqit bermasligi uchun, uni eritmadan yo’qotish zarur. Buning uchun tekshirilayotgan eritmaga konsentrlangan HCl yoki HNO₃ qo’shib bug’latiladi.

Qoldiq esa oq “ tutun “ ajralib chiqishi batamom tugaguncha qizdiriladi. Sovugandan so’ng shisha tayoqcha yordamida quruq qoldiq zarrachasidan olib, distillangan suvda eritiladi va Nessler reaktivi bilan tekshiriladi. Agar ammoniy ioni bo’lsa kislota bilan ishlov berilib, yana qizdiriladi va Na⁺ bor yo’qligini tekshirish takrorlanadi. Ammoniyning yo’qligiga ishonch hosil qilgach quruq qoldiq distillangan suvda eritiladi. Loyqa bo’lsa, uni sentrifugalab tiniq eritmadan K⁺ va Na⁺ topiladi.

3.