Anatomiya 2014. indd
Download 4.54 Mb. Pdf ko'rish
|
True
- Bu sahifa navigatsiya:
- Oxirgi miya Oxirgi miya
|
To‘rsimon formatsiya. Miya so‘g‘oni va oraliq miyaning o‘zi-
ga xos o‘zaklari orasida ko‘p sonli kuchli tarmoqlangan o‘simta- lari quyuq to‘r hosil qilgan hujayralar to‘plami joylashgan bo‘lib, ular to‘rsimon formatsiya deb ataladi. Retseptorlardan bosh miya po‘stlog‘ining sezuvchi sohalariga, sezgining ayrim turlarini o‘tka- zuvchi yo‘llar miya so‘g‘onida to‘rsimon formatsiya hujayralari- da tugaydigan tarmoqlarni beradi. Periferiyadan ekstro, intero va propriore tseptirlardan kelayotgan impulslar oqimi to‘rsimon for- matsiya tarki bini doim tonik qo‘zg‘alish holatida ush lab turadi. Torsimon formatsiya neyronlaridan nospetsifik yo‘llar bosh- 440 lanadi. Ular yuqoriga po‘stloq osti o‘zaklari va bosh miya po‘st- log‘iga, pastga esa orqa miya neyronlariga yo‘naladi. To‘rsimon formatsiya ni ta’sirlash hara katlantiruvchi effekt chaqirmaydi, ammo bor fao liyat ga kuchaytiruv chi yoki tormozlovchi ta’sir ko‘rsatadi. Miya so‘g‘onini orqa qismlarini ta’sirlaganda tor- mozlanish paydo bo‘lsa, oldingi qismlarini ta’sirlaganda refleks- lar kuchayadi. To‘rsimon formatsiya bosh miya po‘stlog‘iga kuchli ta’sir kor‘sa- tib, uning faolligini tutib turadi. O‘z navbatida, bosh miya po‘stlog‘i to‘r formatsiya faolligini boshqaradi. Oxirgi miya Oxirgi miya (telencephalon), yoki katta miya (cerebrum) oxir- gi miya pufagining takomillashuvidan hosil bo‘lib, bosh miya- ning bo‘ylama tirqishi uni ikki yarimsharga ajratadi. Bosh miya yarim sharlari o‘zaro qadoq tana tolalari bilan birlashgan. Bosh miya yarim sharlari oq va kulrang moddadan tashkil topgan. Har bir yarim shar quyidagi qismlardan iborat: 1) po‘stloq (plashch); 2) hidlov miyasi; 3) yon qorinchalar; 4) bazal o‘zaklar. Bosh miya yarimsharlari tashqi tomondan 2–4 mm qalin- likdagi kul rang qatlam, miya po‘stlog‘i bilan qoplangan. Har bir yarimsharda uchta: qavariq ustki lateral yuza, yassi qo‘sh- ni yarimsharga qaragan medial va ostki yuza tafovut qilina- di. Miya yarimsharlarining yuzasi turli yo‘nalish dagi egatlar va ular o‘rtasida joylashgan pushtalar bo‘lgani uchun murakkab tu- zilishga ega. Egatlar va pushtalarning kattaligi va shakli indi- vidual bo‘ladi. Bosh miya yarimsharlarida bir nechta chuqur egatlar bo‘lib, ular homila taroqqiyoti jarayonida boshqalardan erta paydo bo‘ladi. Har bir yarimshar shunday egatlar yorda- mida beshta: peshona, tepa, ensa, chakka va orolcha bo‘lakla- riga bo‘linadi. Bosh miya yarimsharlarining ustki lateral yuza- sida (194-rasm) frontal sathda joylashgan markaziy (yoki Ro- land) egati peshona bo‘lagini tepa bo‘lagidan ajratib turadi. Te- pa bo‘lak ensa bo‘lakdan medial yuzada joylashgan tepa-ensa egatidan bosh lanib, pastga tomon yo‘nalgan shartli chiziq yor- damida ajraladi. Chakka bo‘lakni boshqa bo‘laklardan yon egat ajratib turadi. 441 Miya yarimsharlarining peshona bo‘lagining ustki lateral yuza- si da markaziy egatga parallel holda markaz oldi pushtasini ajra- tuvchi mar kaz oldi egati o‘tadi. Markaz oldi egatidan oldinga qa- rab, ustki va pastki peshona egatlari yo‘naladi. Bu egatlar pesho- na bo‘lagining ustki lateral yuzasini qolgan qismini ustki, o‘rta va pastki pe shona pushtalariga ajrata di. Tepa bo‘lakda markaziy egatga parallel joylashgan markaz orqasidagi egat bo‘lib, ular o‘rtasida markaz orqasidagi pushta yota di. Bu pushta yarimsharlarning medial yuzasiga davom eta- di va peshona bo‘lagining markaz oldi pushtasiga qo‘shilib mar- kaz yon bo‘lagini hosil qiladi. Markaz orqasidagi egatdan orqaga yo‘naluv chi tepa ichidagi egat tepa bo‘lagini ustki va pastki tepa bo‘lakchalariga bo‘ladi. Pastki tepa bo‘lakchasida yon egat ning uchini o‘ragan qirg‘oq usti pushtasi va ustki chakka egatining uchini o‘ragan burchakli pushta tafovut qilinadi. Chakka bo‘lagining ustki lateral yuzasida lateral egatga pa- rallel joylashgan ustki va pastki chakka egatlari bor. Bu egatlar chakka bo‘lagini ustki, o‘rta va pastki chakka pushtalariga ajra- tadi. Ensa bo‘lagi nisbatan kichik bo‘lib, uning egat va pushtalari juda o‘zga ruvchan bo‘ladi. Orolcha yon egatning tubida joylashgan bo‘lib, uni ko‘rish uchun peshona, tepa va chakka bo‘laklarining qopqoq qismini olib tashlash kerak bo‘ladi. Orolcha boshqa bo‘laklardan chu- qur orolchaning halqasimon egati vositasida ajralib turadi. Orol- Download 4.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|