Andijon davlat tibbiyot instituti farmatsevtik fanlar kafedrasi

36 Ma‘ruza
MAVZU 36. Dori shaklllarini tayyorlashdagi nomutanosibliklar, ro’y beradigan qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish usullari.
Ma‘ruza maqsadi: Dori shaklllarini tayyorlashdagi nomutanosibliklar, ro’y beradigan qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish usullariga oid nazariy ma‘lumotlarni berish Tayanch atama va iboralar: nomutanosiblik, qiyinchilik tugdiradigan dorixatlar Reja.

1. 
   Dorishakllaridauchraydigannomutanosibliklar
   
2. 
   Bir-biriga qo‘shib bo‘lmaydigan dorilar aralashmalari
   
3. 
   Qiyinchilik tug‘diradigan dorixatlar
   
4. 
   Bir-biriga qo‘shib
   
5. 
   bo‘lmaydigan dori aralashmalari
   
6. 
   Qiyinchiliklarnii bartaraf etish usullari
   

Ayrim shifokorlar dorixatdagi yozilgan dori turini tayyorlab berishni farmatsevtlarning ishi deb xisoblaydi. Bu noto‘gri, albatta, lekin shifokorlar murakkab dorixatlarga kiradigan xamma dorilarning fizik va kimyoviy xususiyatlarini bilmay, ba‘zan xato kilib ko‘yishlari mumkin. Bunday xatolarning oldini olish farmatsevtlarning muxim vazifasidir. SHifokor tomonidan yo‘l ko‘yilgan xatoga beparvolik yoki moddalar xossalarini bilmaslik natijasida xatoni sezmay tayyorlab berilgan dorilar uchun shifokor bilan birga farmatsevt xam javobgardir. Xozirgi zamon farmatsiyasining tibbiyot, kimyo va boshka fanlar bilan chambarchas boglanganligi xamda ularning kundan-kunga rivojlanishi dorivor moddalarning xilma-xilligiga ta‘sir ko‘rsatmokda. Dorivor modda sifatida fizik va kimyoviy xossalari xar xil xamda turlicha fiziologik ta‘sir ko‘rsatadigan moddalar ko‘llanilishi va ularning kundan-kunga ko‘payib borishi dorixat tarkibining xar xil, ayrim xollarda esa murakkab bo‘lishiga olib keladi.
1. Kiyinchilik tugdiradigan dorixatlar.
Ayrim dorixat birinchi karashda chalkash bo‘lib ko‘rinsa xam, sinchiklab o‘rganish natijasida ular bilim va tajribasi yukori bo‘lgan farmatsevtlar tayyorlay oladigan dorixatlar bo‘lib chikadi. Bunday dorixatlar kiyinchilik yaratadigan dorixatlar deb yuritiladi. Farmatsevt ularni tayyorlashda o‘ziga xos usullar va ularning xususiyatlaridan foydalanadi.
Ba‘zan kiyinchilik tugdiradigan dorixatlarni ayrim ko‘shimcha moddalar kiritish yo‘li bilan xam tayyorlash mumkin. Bu xolat, birinchidan, farmatsevtning rolini, ikkinchidan, unga talabchanlik va javobgarlikni oshiradi.
Dorixatlar tarkibiga ko‘shimcha modda kiritilishi natijasida ingredientlar mikdori o‘zgaradigan bo‘lsa, albatta shifokor bilan maslaxatlashish kerak, chunki dorixat o‘zgartirilishi natijasida ba‘zan shifokor xisobga olmagan kimyoviy jarayonlar yuz berishi mumkin.
Kiyinchilik yaratadigan xar bir dorixatni aloxida-aloxida xal kilish farmatsevtning asosiy vazifasi bo‘lish bilan birga, bemorga beriladigan dorining sifatli chikishini xam ta‘minlaydi. Biz kuyida kiyin retseptlarga oid bir necha misollar keltiramiz.
Rp: Decocti foliorum Uvae ursi ex 20,0-200,0
Hexamethylentetramini 4,0
M. D. S. Kuniga 4-5 marta bir osh koshikdan ichilsin.
Bu dorixatda ko‘rsatilgan geksametilentetramin ayikkulok yaprogi tarkibidagi burishtiruvchi moddalar bilan tannatlar xolida cho‘kma xosil kiladi. CHo‘kma Zaharli bo‘lmagani uchun doriga "Ishlatishdan oldin chaykatilsin" deb yozilgan yorlik yopishtiriladi.
Oling: Glyukoza eritmasi 40% — 200,0 ml
Natriy brom 4,0
Askorbinkislotasi 5,0
Kofein benzoat natriy 1,5
Aralashtiring. Bering. Belgilang.
Tayyorlangan mikstura uzokturibkolsa, benzoy kislotasi ajralib chikishi natijasida loykalanadi. CHo‘kma xosil bo‘lmasligi uchun shifokor bilan kelishib, 1,5 g kofein benzoat natriy o‘rniga0,57 gtoza kofein olish yoki askorbin kislotasini aloxida dozalarga bo‘lib berish mumkin.
Oling: Kalsiy xlorid eritmasi 4% — 200 ml Kodein fosfat — 0,15 A. B. B.
Mikstura umumiy qoida bo‘yicha tayyorlansa, cho‘kma xosil bo‘ladi. Shuning uchun kodein fosfat o‘rniga kerakli miqdorda toza kodein olish yoki ikki moddaning eritmalarini aloxida-aloxida tayyorlab, so‘ngra bir-biriga ko‘shib berish mumkin.
Oling: Valeriana nastoykasi 10,0
Marvaridgul nastoykasi 10,0
Kaliy bromid 2,0 A. B. B.
Miksturada kaliy bromid cho‘kmagatushmasligiuchunaralashmaga 15-20 tomchi suv qo‘shish kifoya.
Oling: Mentol 0,1
Glitserin 10,0 A. B. B.
Mentol glitserinda yomon eriydi (1:500). Shuning uchun mentolni 0,25 ml spirtda eritib olib, so‘ngra glitserin ko‘shiladi.