Andijon davlat universiteti a. Zaparov materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

 
Issiqlik balansi. 
Kesish vaqtida ajralib chiqadigan issiqlik qirindi, kesuvchi asbob, detal va 
atrof muxit o’rtasida taqsimlanadi. Issiqlik balansi tenglamasini quyidagicha 
yozish mumkin:
Q = Q
def
 + Q
o
 + Q
k
 = Q
qir
 + Q
det
 + Q
asb
 + Q
atr 
,
 
bu erda: 
Q - kesishda hosil bo’luvchi umumiy issiqlik miqdori;
Q
def
- kesilayotgan qatlamning qirindiga aylanishdagi deformatsiyalanish 
ishidan ajralib chiquvchi issiqlik miqdori;
Q
o 
- kesuvchi asbobning oldingi yuzasidagi ishqalanish kuchining ishidan
ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori;
Q
k 
- kesuvchi asbobning ketingi yuzasidagi ishqalanish kuchining ishidan 
ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori;
Q
qir
- qirindi bilan chiqib ketgan issiqlik miqdori;
Q
det
- detalga o’tib ketuvchi issiqlik miqdori;
Q
asb
- kesuvchi asbobga o’tib ketuvchi issiqlik miqdori;
Q
atr
- atrof muxitga chiqib ketuvchi issiqlik miqdori.
Kesish haroratini aniqlash usullari. 
Keskich yuzalaridagi haroratni o’lchash uchun 1912 yili YA.G.Usachev

---

46 
tomonidan birinchi bo’lib su’niy termopara qo’llaniladi. Keskichni ishchi 
yuzasidan 0,2-0,4 mm masofada tugallanuvchi, diametri 1-3 mm bo’lgan teshikka 
shisha trubalar bilan izolyasiyalangan mis-konstantan termoporasi joylashtiriladi. 
Termoparada paydo bo’lgan va milli voltmetr qayd etgan termoelektr yurituvchi
kuchlar qiymatlari, kesish haroratiga proporsional bo’ladi.
Usachev termoparasining ikkinchi varianti(yarim su’niy termopara) 
quyidagicha: diametri 1 mmbo’lgan teshik 0,3 mm ketingi yoki oldingi yuzadan 
masofada 0,4 mm gacha toraytiriladi. Teshikning tor qismiga teshikning keng 
qismidan shisha truba bilan izolyasiyalangan konstant sim kiritilib qisib ko’yiladi. 
Simning bir uchi keskich qirrasining oldingi yoki keyingi yuzasiga 
mahkamlanadi, ikinchi uchi esa keskich o’rtasiga kavsharlanadi.
Metallarni kesishda issiqlik xodisalarini tekshirish uchun tabiiy
termopara keng qo’llaniladi. Kontaktda bo’lgan keskich va detal bir-birlari bilan
termoparani hosil etishadi. Keskichni buyum va qirindi bilan kontakt maydoni 
termoparaning issiq kavsharlangan joyi hisoblanadi. Tabiiy termopara, keskichning 
buyum va qirrindi bilan, kontakt zonasida harorat miqdorini o’rtalashtirilgan 
qiymatlarini beradi. Bunda o’rtalashtirish darajasi nomalumligicha qoladi
13
.
13-rasm. Usachev termoparasi. 
Tovlanish tuslari bo’yicha kirrindi haroratini aniqlash xech qanday 
moslamalarni talab qilmaydi. Qizigan qirrindida yupqa oksid qatlam hosil bo’ladi. 
Ularning tuslari qizish haroratiga bog’liq bo’ladi. 12-jadvalda uglerodli po’latlar 
13
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 453 pg 

---

47 
uchun tovlanish tuslari va ularga muvofiq bo’lgan haroratlar keltirilgan.
12-jadval. 
Tovlanish tuslari
Harorat S
Sarg’imtir
200
Och sariq
220
To’q sariq
240
Purpur
270
To’q ko’k
290
Och ko’k
320
Ko’qish kulrang
350
Oq kulrang
400
Optik pirometr qirindining o’rtacha haroratini (560-600
O
S dan yuqori)
aniqlash uchun qo’llaniladi. O’lchash qorong’i binoda o’tkazilishi kerak. Pirometr
yordamida aniqlangan qirindining o’rtacha harorati kalorimetr usulida
aniqlangan haroratga nisbatan 6-7% miqdorida yuqori bo’ladi.
Struktura usulida kesish jarayonida hosil bo’ladigan issiqlik natijasida asbob 
sirtqi qatlami mikrostrukturasini va qatlamining o’zgarishiga asoslangan. 
Qatlamning mikroqattiqligi hamda mikrotuzilishini o’lchash va taqqoslash yo’li
bilan uning qizish harorati aniqlanishi mumkin
14
.