Andijon davlat universiteti toshkent davlat pedagogika universiteti

Radiatsion genetika – ionlovchi nur chiqaradigan genetik effektlar, uning 
natijasida ro’y beradigan radiatsion mutatsiyalar, nasliy o’zgarishlar, asoratlarni 
o’rganuvchi fandir. Hujayra yadro apparatining nurga ta`sirchanligining yuqoriligi 
sababli radiatsiyaning genetik effektlari keng va chuqur o’rganilgan. Radiatsion 
genetika, jinsiy hujayra nurlanishining naslga ta`sir qonuniyatlarini o’rganish bilan 
cheklanmay, somatik hujayralarida nurlanish keltirib chiqargan saraton kasalligi 
(радиоционный рак), genetik o’zgarishlarni o’rganish va zararsiz nur miqdorining 
me`yoriy ko’rsatkichlari (допустимые уровни облучения)ni belgilash bilan 
shug’ullanadi. 
Fiziologik radiobiologiya – odam va hayvonlarning murakkab organizmida 
hujayralar, to’qimalar, organlar va ular tizimida ro’y beruvchi integratsiyalangan 
radiatsion nurlangan keyngi o’zgarishlarni o’rganadi. Masalan: umumiy 
nurlanishda markaziy asab tizimi tashqi va ichki retseptorlardan kelayotgan 
impulslarning katta oqimidan ta`sirlanadi. Natijada unda funktsional o’zgarishlar 
ro’y beradi, bu esa o’z navbatida boshqa organlar faoliyatining boshqarilishining 

---

18 
o’zgarishiga olib keladi; yoki nurga ta`sirchanligi yuqori bo’lgan qon ishlab 
chikarish tizimi, oshqozon-ichak yo’li, immunitetning radiatsiya ta`sirida 
zararlanishi butun organizmda ko’p tarmoqli o’zgarishlar chiqaradi. Umumiy 
radiobiologiya, shular kabi organlar tizimi yoki butun organizmda nur ta`sirida 
ro’y beradigan o’zgarishlarni o’rganish bilan shug’ullanadi. 
Radiatsion ekologiya – insoniyatni o’rab turuvchi muhitning radiaktivligi, 
uning o’zgarishlari, radioaktiv moddalar migratsiyasi va turli darajadagi 
radiaktivligining tabiiy biologik xamjamiyatlar – biogeotsenozlarga ta`sirini 
o’rganadi. Tabiiy radiatsion muhit, geologik va geografik muhitlarga bog’liq va u 
turli regionlarda turlicha. Bu muhit insoniyatning faoliyati tufayli tinimsiz o’zgarib 
turadi. Yadro sinovlari olib borilgan yillarda portlashlardan xosil bo’lgan 
radioaktiv moddalar butun planetaga tarqalib, o’simliklar, hayvon va odamlar 
organizmiga tushgan. Shunga o’xshash boshqa yadro xalokatlarida (M.Chernobil 
AES avariyasi) ro’y bergan radioaktiv ifloslanishlar odam va hayvonlar 
organizmining uzoq yillar davomida nurlanishiga sabab bo’ladi. Radioekologiya 
radioaktiv izotoplarning muhitda tarqalishi, ularning biosferaning turli qismlariga 
ko’chishi (masalan: tuproq-o’simliklar-hayvonot-odamzot; yoki dengiz suvi – 
dengiz maxluqlari – odamzot sistemasi bo’ylab ko’chishi) tabiatning radioaktiv 
muhitdan tozalanish imkoniyatlarini o’rganadi.