Andijon davlat univyersiteti

VI-BOB. ATMOSFERA HAVOSINING EKOLOGIK AHAMIYATI 
 
Tayanch so’zlar: atmosfera, fotosintez, karbonat angidrid, metabolizm, 
mezofit, kserofit
6.1. Atmosfera muhit sifatida 
O’simliklardagi termik muvozanat atmosferadagi kimyoviy tarkib va fizik 
transport jarayonlariga chambarchas bog’liqdir, qaysiki meteorologiyaning bir 
bo’lagi sifatida qaraladi (textbooks: Lutgens and Tarbuck 2000; Wallace and 
Hobbs 1977). Quyosh energiyasidagi variatsion holat muvozanati yer va atmosfera 
o’rtasidagi chegara bilan qiyoslanadi. Gregor Kraus (1911) ohaktosh maydonlarida 
Germaniyaning Wurzburg yaqinida bu hodisani miqdoriy jihatdan tasvirlab bergan 
birinchi olim sanaladi, Shunday qilib, mikrometeorologiyaning yangi tarmog’i 
vujudga keldi (Textbook: Jones 1994). 
Suv bug’i, C0
2
va O
2
o’simlik uchun muhim bo’lgan gazlar hisoblanadi, ozon, 
azot oksidi, ammoniy, metan va boshqa gazlardan mustaqil hisoblanadi va o’simlik 
uchun zarurdir. Bu yerda biz energiya muvozanatini suv bug’i va atmosferadagi 
C0
2
birligida muhokama qilamiz. Har ikkala gazlar o’simlik mavjudligi va o’sishi 
uchun muhimdir.
6.2. Uglerodning aylanishi 
Uglerod aylanishi (Fig. 5.2.5; Schlesingyer 1997) suv almashinuvidek okean 
va katta suv havzalarida sodir bo’ladi. Atmosferadagi korbanat angdirid faqat 
o’simliklar biomassasidagi uglerodlar biomassasidan biroz ko’proq, okeanda esa 
2% ni tashkil qiladi. Atmosferadagi karbanat angdirid molekulalarining asosiy 

---

100 
almashuv vaqti 3 yil. Chunki, karbonat angidirid kontsentratsiyasi faqatgina qayta 
o’zlashtiruvda aniqlanmaydi, balki tirik organizmlar nafas olishida ham paydo 
bo’ladi. C0
2
ni yangidan miqdorini oshishi uchun 750 yil sarflanadi, hattoki uning 
hozirgi emissiyasi to’xtab qolganda ham hozirgi paytda C0
2
atmosferada yiliga
5% oshmoqda va u 3 x109 t uglerodni tashkil qiladi.
Yernst-Detlef Schulze, Yerwin Bech, Klaus Mullyer Hohenstein. Plant 
ecology. Springyer Byerlin-Heidelbyerg, Gyermany, 2005. P.635.