Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

 Diqqatning buzilishini 3 turga bo’linadi: 
I Tur Diqqatning tarqoqligi- boshqarib bo‘lmaydigan o‘zgaruvchan va 
kuchsiz diqqat-e‘tibor bilan xarakterlanadi. Ushbu tip maktabgacha bo‘lgan 
bolalarda hamda holsizlik va charchoqqa chalingan kattalarda ham uchraydi. 

---

140 
II tur E’tiborsizlik- boshqa fikrlarga diqqatning qaratilishi va intensivligi 
murakkablashgan o‘zgaruvchan diqqat bilan xarakterlanadi. Ushbu tipga miyasiga 
bir fikr o‘rnashib qolganShaxslar mansub. 
III Tur Parishonxotirlik- Diqqatning jamlanganligi va qiyinchilik bilan 
almashishi sezirarli darajada murakkabligi bilan tavsiflanadi. Ushbu tipga nerv 
tizimi kuchsiz va e‘tiborsizligi vaqti- vaqti bilan yoki doimiy nomoyon 
bo‘luvchilar kiradi. Bunday holat ma‘lum muddat holdan toygan va parishonxotir 
bhlib qolgan sog‘lom odamlarda ham to o‘z holati tiklanguniga qadar sodir bo‘lishi 
mumkin. Klinnik ko‘rinishi ko‘pincha keksa yoshdagi miya ateroskleroziga 
uchragan Shaxslarda miyada kislorodning kamayishi natijasida uchraydi. 
Diqqatsizlikni bunday turi «Keksalikka xos bo‘lgan diqqatsizlik» deb ham ataladi. 
Diqqatning buzilishini ham kasallikni allomati hisoblanadi. Kasallikka olib 
boruvchi turli psixik yoki somantik buzilishlar natijasida diqqatning buzilishini 
ham kasallikni allomati hisoblanadi. Ko‘pincha diqqatning buzilishi uch guruhdan 
biri sanaladi: 
Diqqatning buzilishi 
Diqqatningbuzilishi 
Gipoprozeksiya 
Diqqatning 
kuchsizlanishining turli- 
xilligi 
Paraprozeksiya 
Diqqatning bo‘linishi- 
allahlash, gallyustinatsiya 
Giperprozeksiya 
Diqqatning jadalligi bir 
tomonlama 
yo‘nalishning hisobiga 
tomonlama 
Gipoprozeksiya. Bu guruh o‘z ichiga turli variantdagi zaiflashuvlarni oladi: 
Aproseksiya diqqatni joyga jamlab va yuqori chalg‘ish fonida diqqat 
qobiliyati yo‘qligi hisoblanadi. Ko‘p hollarda, bir vaqtning mumkin chora- 
tadbirlar konsentratratsiyasini kamayishi va diqqatning chalg‘ish darajasi o‘sishga 
olib keladi. Ko‘pincha bu voqealar diqqatni kamayishiga sabab bo‘ladi. Diqqatning 
tarqoqligi e‘tiborni aniq bir narsa va fikrga uzoq muddat qaratib turishni 
susayishiga olib keladi. Diqqatning tarqoqligi bilan og‘rigan Shaxslar diqqatning 
almashinuvini boshqara olmaydilar va e‘tiborlarini alohida faoliyatga uzoq muddat 

---

141 
qarata olmaydilar. 
Diqqat charchoq vaqt muayyan davrda uning muhim sog‘lig‘ini o‘ylash 
uchun ob‘ekt boshlang‘ich yuksak diqqat qaratib harakatlar jadalligini o‘zgartirish 
belgilanadi. Diqqat tugash oqibatlari ish faoliyati samaradorligini va chuqur 
yutilish jarayoni imkoniyati yo‘qotilishi kamaytirish hisoblanadi. 
Diqqatingiz ko‘lamini toraytirish, uning tarqatish zaiflik sabab markazida 
patologiyasiga o‘zini namoyon qiladi. Yodda uning uchun faqat eng muhim tajriba 
o‘tkazish qodir diqqat hajmining qisqarganligiga chalingan bemor. Barcha diqqat 
individual Shaxsiy yoki vaziyatlar sabab - muhim ob‘ektlar faqat qaratilgan 
bo‘lishi mumkin. 
Gipoprozektsiya darajasini o‘zgarishi bilan birlashganda astenik sindromi 
turli hollardakuzatilgan. Bosh suyagi va boshqa organik miya kasalligi jarohat 
diqqat izchil toliqishga olib kelishi mumkin. CHalkashliklar va mani sindromlar 
neytral va tasodifiy ogohlantirishlarga nazoratsiz yo‘riq diqqat bilan birga 
distraktibilite darajasiga, o‘sishiga olib kelishi mumkin. 
Ong ayrim xastaliklarni bir qator diqqat distraktibilite yuqori darajada 
o‘xshash alomatlar qiyofasini qo‘zg‘atadi. Bu simptom bilan bemorlar, doimiy 
doimiy vizual dala, qo‘llari va harakatda ob‘ektlarni tegib o‘z kuzatuvlarini 
tasdiqlovchi ob‘ektlar atrofidagi fazoda shakli va joyidan o‘zgarishlarni kuzatib. 
2. Giperprozeksiya 
Ko‘p hollarda, uning kontsetratsiyasi uchun haddan tashqari diqqat bilan 
xarakterlanadi xastaliklarni bu guruh, uning bir tomonlama orientatsiyasi bilan 
bog‘liq. Misol uchun, ipoxondrik sindrom bilan kasallanganlar, ularning 
salomatligi bilan bog‘liq o‘z alamli tuyg‘ular, fikrlar va narsalarga diqqat bir 
haddan tashqari yuqori konsentratsiyasi ko‘rsatadi. 
Tutqanoq va ruhiy tushkunlik bilan uchragan bemor diqqatning buzilishi bilan
xarakterlanadi - qarama-qarshi alomat buzilishi hisoblanadi. Bu, shuningdek, bosh 
miya po‘stlog‘ida asosiy asab jarayonlari kamaydi faoliyati bilan birga, boshqa bir 
fikr, narsalardan diqqat kommutatsiya qobiliyatini zaiflashtiradi . 
Ba‘zi hollarda, konsentratsiyasi ortishi individual g‘oyalar yoki fikrlar bir 

---

142 
majburlov sifatida paydo bo‘ladi. Bu hodisa perseveratsiyani ifodalanishi mumkin, 
taalluqli bir xil so‘zlar g‘oyalar va fikrlar anglash uchun "amal" bir nutqida tez-tez 
foydalanish, ya‘ni Patologik holatlarda, keng tarqalgan g‘oyalar ko‘rinishi 
ko‘pincha ba‘zi fikrlari diqqatini faqat bayon etiladi. Bundan tashqari, bu bemorlar 
ularning ongida dominant g‘oyalar makon adolatli ko‘p beriladi. 
3. Paraprozeksiya 
Diqqat kasalliklar-bu guruh asosan patologik turi bo‘lib, ya‘ni, allanarsalar, 
xom 
fenomeniga 
diqqat-diqqatini 
qaratuvchanlik 
bilan 
xarakterlanadi.Paraprozeksiya natija o‘rnatish bilan diqqatning dastlabki 
ustanovkasida hosil bo‘ladi. Diqqatning bunday buzilish turi bilan aziyat 
chekayotganlar odamlar bir necha ob‘ekt ustida, diqqat buzilishi juda ko‘p zerikarli 
asab tizimi konsentratsiyasini vujudga keltirib, diqqat tizmi tomonidan qarshi 
ta‘sirni yuzaga keltiradi. Sog‘lom odamlar ham. Paraprozeksiyaga duchor bo‘lishi 
mumkin. Misol uchun, startda turgan yugurishga tayyor sportchilar to‘poncha 
ovozini eshitishga juda qattiq diqqatini jamlashi natijasida uni eshitmay qolishi 
ham mumkin.