Андижон машинасозлик институти

2. Ёнғинни ўчириш моддалари ва уларнинг хоссалари 
Ёнғинни ўчиришнинг кенг тарқалган моддалари: сув, сув буғи, 
углекислота, намланган материаллар кимёвий ва ҳаво-механик кўпик, 
порошокли таркиблар, бром этил бирикмалар, инерт газлар ва бошқалар 
ҳисобланади. 
Ёнғинни ўчирувчи моддалар қуйидагича классификацияланади: 
-ёнғинни 
тўхтатиш усули бўйича-совутувчи (сув ва қаттиқ 
углекислота); -электр ўтказувчанлиги бўйича-электр ўтказувчи (сув,
сув буғи ва кўпик), электр ўтказмайдиган (газлар ва порошоклар); 
-токсиклиги бўйича - токсик бўлмаган (сув, кўпик ва порошоклар), кам 
токсик (углекислота ва азот), токсик бўлган бромэтил, фреонлар; 
Ис гази ёки углерод икки оксиди рангсиз газ бўлиб ҳаводан 1,5 марта 
оғир. У ёниш зонасига кислородни киришини олдини олади яъни ёнғинни 
кислороддан изоляция қилади. Кимёвий кўпик ёниш зонасида кислород 
миқдорини 14 % гача камайтиради, ёнаётган материаллар юзини қоплайди, 
совутади ва ёнғинни тўхтатади. 
Кўпикнинг карралиги - кўпик ҳажмини у олинган бутун суюқлик 
ҳажмига нисбатидир 5 дан 100 карраликкача эга бўлган кўпиклар кам ва 
ўртача кўпик карралигига, 100 дан ортиқлари эса юқори карраликка киради. 
Инерт газлар (азот, аргон, гелий) газли пайвандлаш ишларида 
идишларни, балонларни тўлгазишда кўлланилади. 
3. Ёнғинга қарши сув таъминоти 
Ёнғинга қарши сув заҳираси йилнинг исталган вақтида керакли босимда 3 
соат ёнғинни ўчиришга етадиган бўлиши керак. Ишлаб чиқариш корхонасида 
ҳар бири 100 м
3
ва ундан ортиқ сиғимли сув ҳовзаси бўлиши керак. Битта сув 
ҳовзасининг хизмат кўрсатадиган радиуси ёнғин вақтида сув узатиш учун 
автонасос ва автоидишлардан фойдаланганда 200 м, узатма насослардан 
фойдаланганда 100 м, бир ўнли прицеп мотопомпаларидан фойдаланганда 150 м 
гатенг қабул қилинади. Битта идишда 100 м
3 
сиғимгача бўлган сув заҳираси 
даҳлсиз сақланади. Ташқи ва ички ёнғинларни ўчиришда сув сарфи (м
3
/соат) 
қуйидаги формула билан аниқланади. 
Q
ё
=3,6

g

Т
ё

n
ё ,
(3) 

---

бу ерда g-ташқи ва ички ёнғинларни ўчиришда солиштирма сув сарфи 
жадвалдан қабул қилинади; Т
ё
-ёнғин вақти (3 соат қабул қилинади ёки формула 
бўйича аниқланади). 
n
ё
-бир вақтдаги ёнғин сони (қурилиш майдони ва маҳаллий шароитга 
боғлиқ равишда 1...3 қабул қилинади). 
Ёнғин ҳовзасидаги дахлсиз сув заҳираси (м
3
) 
х
т
х
c
Q
Q
Q
W
5
,
0



, (4) 
формула бўйича аниқланади: 
Q
т
-технологик мақсаддаги сув сарфи, м
3
/соат; Q
х
-хўжалик мақсаддаги сув 
сарфи, м
3
/соат; 
Сув ҳовзасидан сувни олиш учун насосга сўрувчи 160...200 мм 
диаметрдаги қувур бириктирилади. Сувни ва сув-кўпикли суюқликни узатиш 
учун босимга ишлашга мўлжалланган қувурлар қўлланилади. 
Бутун оқими ёки пуркалган сувли кўпикли ва порошокли оқимни ҳосил 
бўлишига РС-50 ва РС-70 ёнғин стволларини, СВП ҳаволи-кўпикли стволини ёки 
олиб юриладиган (ПЛС-Н-20) босим қувурига бириктирилган лафет стволларини 
қўлланилиши билан эришиш мумкин. 
Ёнғин стволидан сувни оқими тезлиги қуйидаги формула билан 
аниқланади: 

с

gH
2
, (5) 
бу ерда Н-стволдаги сув босими, м; g=9,8 м/с
2
. 
Ҳавонинг қаршилиги ҳисобга олинганда сувли оқимни узатишнинг 
назарий узоқлиги 


sin
2
0
q
L

 , (6) 
тенгламадан аниқланади.
бу ерда а~30...35°-стволни қиялик бурчаги. Битта ствол орқали сарфланган сув 
миқдори қуйидагига аниқланади. 
Q
cn 
=
qH
S 2

, (7) 
бу ерда 

-пуркаш диаметрига боғлиқ сув сарфи коэффициенти (0,5...0,9); 
S-ствол тешигининг кесими майдони, м
2
.