Андижон машинасозлик институти

Ёнғинни аниқлаш ва ўчиришнинг автомат воситалари. Ёнғинни 
аниқлашни автомат воситалари (ЁААВ) ва ёнғинни ўчиришни автомат 
воситалари (ЁЎАВ), агар ёнғин ташкилотнинг барча ишларига таъсир этиши 
ҳамда катта моддий зарар келтириши мумкин бўлган ҳолларда 
қўлланилади. Бундай объектларга энергетик «қурилмалар, марказий газ 
станциялари, енгил алангаланувчи ва ёнувчи суюқликлар станциялари, хом-ашё 
омборлари ва ёқилғи материалларини солиштирма сарфи 100 кг/м
2
дан ортиқ 
бўлган бинолар киради. 
ЁЎАВ лари ёнғин жойини аниқлаш ва тревога сигналини бериш ҳамда 
ёнғинни ўчириш қурилмасини ишга тушириш мосламаларидан иборат бўлади. 
Бу қурилманинг ишлаш принципи қўриқланадиган объект муҳитидаги 
ўзгаришларни электрик сигналларга айлантириб беришга асосланган. Ёнғин 
содир бўлган тақдирда автомат ёнғин хабар берувчи қурилмасида электрик 
сигнал ҳосил бўлади ва бу сигнал сим орқали қабул қилиш станциясига 
узатилади. 
Ёнғинни автомат ўчириш қурилмалари фойдаланиладиган ўт ўчириш 
моддаларининг турига боғлиқ ҳолда сув билан ўчирувчи, сув-кўпикли, ҳаво-

---

кўпикли, газли) углерод икки оксиди, азот ва ёнмайдиган газлар), кукунли ва 
комбинациялашган турларга бўлинади.
Бу қурилмалар ҳаракатга келиш вақтига қараб эса қуйидагиларга бўлинади: 
ўта тез ҳаракатга келувчи (ҳаракатга келиш вақти 1 секунддан ортиқ эмас), 
тез ҳаракатга келувчи (ҳаракатга келиш вақти 30 секунд), ўрта инерцияли 
(ҳаракатга келиш вақти 31-50 секунд), инерцияли (ҳаракатга келиш вақти 60 
секунддан юқори). Уларнинг иш вақтини давомийлигига боғлиқ ҳолда қисқа ва
таъсир этувчи (15 минутгача), ўрта давомийликда (15-30 мин) ва узоқ вақт 
ишловчи (30 мин дан ортиқ) турларга бўлинади. 
 Ёнғин алоқаси ва сигнализацияси. Ёнғин алоқаси ва сигнализацияси 
ёнғинни ўз вақтида сезиш, аниқлаш ва у тўғрисида ёнғин ўчирувчиларга хабар 
бериш учун ишлатилади. Уларга теле ва радио алоқа, ёнғин сигнализацияси 
қурилмалари, электрик сигналлар, қўнғироқлар ва транспорт воситаларининг 
сигналлари киради. 
А, Б ва В категориясидаги ёнғинга хавфли объектларда ёнғин ҳақида хабар 
берувчи датчиклар ўрнатилади. Улар ёнғин бўлган тақдирда қабул қилиш 
аппаратига сигнал юборади. Бундай системалар ёнғин сигнализацияси деб 
аталади. Ёнғинни автоматик сигнализация қурилмаси (ЁАСК) тўгри ва 
айланасимон схемада ўрнатилади. Улар ишлатиладиган датчиклар турига боғлиқ 
ҳолда иссиқлик, тутундан муҳофазаловчи ва комбинациялашган турларга 
бўлинади. Бу қурилмалар ёнғин ва муҳофаза-ёнғин турларига бўлинади. 
Ёнғиндан муҳофаза системалари қимматбаҳо материаллар сақланадиган 
омборларда, турар жой кварталларида ишлатилади. Ёнғин ва унинг муҳофаза 
сигнализациясининг асосий элементларига ёнғин тўғрисида хабар берувчи 
қурилма қабул қилиш станцияси, алока тармоғи, кучланиш манбаи, товушли ёки 
ёруғликли сигнал қурилмаси киради. 
Ёнғин автоматик сигнализациясига АПСТ-1, сигнализацияли иссиқлик 
ёнғин қурилмасига-СТПУ-1 лар мисол бўла олади. Ушбу қурилмалардаги ёнғин 
тўғрисида автоматик хабар берувчи мосламалар муҳитдаги иссиқлик 
ўзгариши, тутун ва иссиқлик ўзгариши ҳамда ёруғлик энергиясининг 
ўзгаришини қайд этиш асосида ишлайди.