Aniq va tabiiy

Mavzuning dolzarbligi. Uzluksiz ta’lim tizimi bosqichlarida fizikani o’qitishdan maqsad, birinchidan, tabiatning fundamental qonunlarini ilmiy asosda tushuntirishi tinglovchilarning ilmiy dunyoqarashi va falsafiy mushohada yuritish qobilyatlarini rivojlantirish, texnikada va turmushda foydalanilayotgan uskuna va vositalarning ishlash prinspini tushuntiruvchi fizik jarayonlar haqidagi tasavvurlarni shakllantirish, shuningdek, fizik ta’lim olishning davom ettirish, olgan bilimlarini chuqurlashtirishi va ilmiy izlanuvchilar uchun mustahkam zamin yaratishdan iborat
Kurs ishining maqsadi. Oily ta’lim bakalavriat bosqichida fizika kursining “Atom yadro fizikasi” bo’limi strukturasi va mazmunini takomillashtirilish, Elementar zarrachlardagi saqlanish qonunlarini o’rganishdan iborat.
Tadqiqot obekti. Oily ta’lim bakalavriat bosqichida fizika kursining “Atom yadrosi va elementar zarralar fizikasi” bo’limini “Elementar zarrachlarning saqlanish qonunini” o’qitilish jarayoni.
Mavzuning predmeti. Kurs ishini bajarishda “elektrodinamika” bo’limining o’qitilishi, mazmuni, zamonaviy ahamiyati va pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanishdan iborat.
Tadqiqot metodi. Tadqiqot ishining bajarilishida muammoga oid ilmiy, ilmiy – uslubiy ishlar va adabiyotlarni taxlili, hamda tadqiqot natijalarini umumlashtirish va matematik – statistik ishlov berish metodlaridan foydalanildi.
Ishning ilmiy va amaliy ahamiyati. Oliy ta’lim bakalavriat bosqichida fizika kursining “Atom yadrosi” o’qitish jarayoni zamonaviy uslubda mashg’ulot o’tish ko’rsatiladi.


I-BOB 1.1. Yadro tuzulishi haqida tushuncha
Yadro fizikasi - atom yadrosining tuzilishi, xususiyatlari va yadro ichida
yuz bcradigan jarayonlarni o‘rganuvchi fandir.
XIX asr oxirlariga qadar atom tuzilishi haqida hech narsa ma’lum emas edi. 1928-yilda A.Bekkerel radioaktivlikni kashf etdi.
Radioaktiv nurlanishlarning Izotoplastinkaga ta’sir etishini va ionlashish xususiyatlarini Ikki yildan so‘ng R Kyuri va M . Skladovskaya Kyurilar uran ham radioaktivlik xususiyatiga ega ekanligini aniqladilar.
Radioaktivl ik yemirilish vaqtid^udns ( J3 ,y) nurlanish vujudgakelishi
vii nurlanish intensivligi tashqi ta’sirlarga (temperatura, elektromagnit
mnydon la’siri, deformatsiya) bog'liq emasligini aniqladilar.
1900-yili Kyuri, E.Rezerford, ESoddilar radioaktiv namunalardan
oqimi, y-csa qisqa elektromagnit to‘lqin ekanligini aniqladilar. Bu
radiouktivlik hodisalarini atom, molekulalarda bo‘ladigan jarayonlar deb
tushuntirib bo’maydi, balki yangi bir soha - yadroda deyishlikni taqozon qilinadi.
J.J.Tomson 1897-yil 29-aprelda elektronni kashf etdi. 1904-yilda esa
o'zining atom modelini tavsiya etdi. Unga ko‘ra, atom o‘lchami R = 10 8
4stn bo'lgan shar, bunda musbat zaryad va massasi tekis taqsimlangan,
•elektron ma’lum konfiguratsiya bilan joylashib, Kulon qonuni bo‘yicha
alohida bo'laklari bilan ta’sirteshib turadi. Elektron atomda ma’lum
muvozanat holatda bolib, agar u muvozanatdan siljisa, kvazielastikkuchlar
•elektronni muvozanat holat atrofida tebranishga majbur etadi va nurlanish
уuzaga kcladi.
Atomdagi musbat vamanfiyzaryadlamingtaqsimlanishxarakterini o‘rganish
makundida Iv.Rezerford va uning xodimlari a-zarrachalaming moddalarda
zichiligini o'rgandilar. Tajriba natijasida a-zarralar o‘zlarining dastlabki
yo'nalishini turli burchak ostida o‘zgartiigan. Ba’zilari juda katta ( deyarli 180° gacha) burchakka sochilgan. Olingan natijalarga asoslanib, Rezerford atom ichida
turlii kichik hajmga to‘plangan va katta massagategishli kuchli musbat elektr
maydon (yadro) mavjud bo‘lgandagina a-zarralar .shunday katta burehakka
burulishi mumkin, degan xulosaga keladi va 1911-yilda o‘zining sayyoraviy
3 modelini yaratdi. Bu modelga ko‘ra, elektronlar yadro atrofida joylashadi.
Elektronlar soni esa shundayki, ulaming yig‘indi manfiy zaiyadi yadroning
musbat zaryadini neytrallab turadi. Atomning bunday sayyoraviy modeliga ko‘ra,uning deyarli butun massasi kattaligi (o‘lchami) taxminan 10~12 sm ga teng bo‘lgan atomning markazi - yadrosida to‘plangan.
Rezerford sochilgan a -zarralar sonini aniqlashda atom yadrosi zaryadi