Aqsh, Rossiya va yuksak rivojlangan mamlakatlarda inson genomining to’la nukleotid qatorini o’rganishni maqsad qilib qo’ygan "Inson genomi" nomli uzoq muddatli loyihasi ishlab chiqildi

AQSH, Rossiya va yuksak rivojlangan mamlakatlarda inson genomining to’la nukleotid qatorini o’rganishni maqsad qilib qo’ygan “Inson genomi” nomli uzoq muddatli loyihasi ishlab chiqildi. Bu loyiha o’z oldiga hujayradagi har bir genning tuzilishi, funksiyasi, xromosomadafi aniq joylashgan o’rni, ularga bog’liq belgilar, xossalar, buzilishlarni aniqlash asosida nasliy kasalliklarni (genom kasalliklarni- nunan sindromi, marfan sindromi, mukovistsidoz, fenilketonuriya, Elars-Danlo sindromi va boshqalar) oldini olish va davolash, turli oqsillar, fermentlar, gormonlar, vaksinalar yaratish, mikroorganizmlarning yangi turlarini yaratish, o’simlik va hayvon genomiga odamlar uchun foydali hususiyat beradigan genlarni kiritish va boshqa muammolarni muvaffaqiyatli hal qilishni maqsad qilib qo’ygan.

Bu xalqaro dasturining muvaffaqiyatli amalga oshirilishi natijasida inson tomonidan jismoniy sifatlarning shakllanishi, rivojlanishi va yuzaga chiqishi bilan uzviy bogʼliq boʼlgan genetik markerlar yoki moslik genlarini aniqlash imkoniyati vujudga keldi. Insonning jismoniy sifatlari shakllanishi va yuzaga chiqishi genetik faktorlar va koʼp yillik sport tayyorgarligi jarayonida mashgʼulot taʼsirlari, musobaqa zoʼriqishlari va turli kerakli tiklanish vositalarni qamrab oladigan atrof-muhit taʼsirining murakkab oʼzaro aloqalar zanjiriga boʼysunadi. Bunday oʼzaro taʼsir natijasida irsiy belgilar toʼliq yoki qisman yuzaga chiqishi mumkin. Shu bilan birga taʼkidlash keraki, buning obʼektiv isbotlari hali yetarlicha emas, sababi jismoniy sifatlar darajasi. Bizningcha, rivojlanishi turli biosotsial sharoitlarga bogʼliq boʼlgan, insonning turli jismoniy sifatlarining shakllanishiga taʼsir etuvchi maʼlum genetik moslikning nasldan – naslga oʼtishi haqida gapirish mumkin.

Аbsolyut genetik markerlar guruhiga qon guruxlari, dermatoglifika, odontoklifika belgilari, HLA status, bioximik markerlardan – fenotip atsetillash tizimi, shuningdek soʼnggi paytda keng miqyosda qoʼllanilayotgan boshqa genetik tizimlar kiritilgan.

Dermatoglifika belgilari yuqori darajada irsiyligi bilan ajralib turadi va absolyut markerlar guruxiga kiradi. Populyatsion va tibbiyot genetikasida ular qarindoshlik muammolarni hal etish, kasalliklarni aniqlash va bashorat qilishda qoʼllaniladi. Bu belgilarning genetik marker sifatidagi qimmatini belgilab beruvchi patologiya bilan korrelyatsiyasining aniq tekshirilgan maʼlumotlari olingan. Oʼrganiladigan morfometrik koʼrsatkichlar bilan bir qatorda turli darajada dermatoglifik koʼrsatkichlarning organizmning boshqa belgilari bilan bir qatordagi oʼzgaruvchanligini koʼrib chiqish maqsadida dermatoglifik tadqiqotlar oʼtkazilgan.

Insonning jismoniy ishchanligi bilan bogʼliq genlar turkumi mavjud boʼlib, bularga, ACE, AGT genotipi boʼyicha MM, AGT2R1 genotipi boʼyicha AA, NOS geni boʼyicha 5/5, shuningdek, mutant genlar AGT, AGT2R1, ACTN3 va AMPD1 larni kiritish mumkin. Tezlik-kuch sifatlarini yuzaga chiqarish boʼyicha va rivojlantirishga yoʼnaltirilgan anaerob metabolik yoʼnalishdagi jismoniy mashqlarni bajarishda ACE geni boʼyicha NOS, AGT geni boʼyicha TT, ACTN3 geni boʼyicha RR, AMPD1 geni boʼyicha CC, yeNOS genotiplari ancha maqsadga muvofiq hisoblanadi. Shu bilan birga mutant genotipiga ega sportchilarning uzoq muddatli jismoniy zoʼriqishlari kelajakda sportchining yurak qon-tomir tizimining turlicha darajadagi shikastlanishlariga olib boradigan yuqori darajada koʼrinadigan miokard gipertrofiyasini keltirib chiqarishi mumkin. Bir xil taʼsirga ega turlicha genotiplarni jamlash fenotiplar yuzaga chiqishini taʼminlaydi va bu narsa shaxsning jismoniy sifatlari shakllanishi, rivojlanishi va yuzaga chiqishi va umumiy ishchanligida namoyon bo’ladi.