Қарақалпақстан республикасы жазыўшылары

101
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Қайыпбергенов
Төлепберген
1929-2010
Төлепберген Қайыпбергенов — ҳәзирги карақалпақ про- 
засынын ири ўәкиллеринин бири, үлкен романист, карақал- 
паклар тарийхынын жылнамашысы.
Т.Кдйыпбергенов 1929-жылы 7-майда Кегейли районын- 
да ҳәзирги Нөкис районынын аймағындағы Шортанбай 
аўылында туўылған. Ол Хожелидеги педучилищени питке- 
рип (1950), аўыллык мектепте муғаллим болып ислейди. Кара- 
калпак мәмлекетлик пединститутынын рус тили ҳәм әде- 
бияты факультетин тамамлап (1955), “Әмиўдәрья” журна- 
лында әдебий хызметкер, радио еситтириў комитетинде ре- 
дактор, Жазыўшылар аўкамында жуўаплы хаткер, “Жас Ле- 
нинши” газетасынын редакторы (1959-64), сонынан “Кара- 
калпақстан” баспасынын директоры, “Совет Каракалпакста- 
ны” газетасыньщ редакторы лаўазымларын атқарды. Буннан 
кейинги жыллары ол Каракалпакстан телевидениеси ҳәм ра- 
дио еситтириў Комитетинде редактор, Карақалпақстан баспа 
сөз Комитети баслығынын орынбасары (1967-80) хызмет- 
лерин атқарды. Т.Кайыпбергенов 1980-жылдан өмиринин 
ақырына шекем Каракалпакстан Жазыўшылар аўкамынын 
баслығы болып иследи.
Жазыўшы “ Каракалпак кызы” романы ушын Карақал- 
пақстан Республикасы Бердак атындағы мәмлекетлик сый- 
лығынын, “Муғаллимге раҳмет” повести ушын Өзбекстан Рес- 
публикасы Хамза атындағы мәмлектлик сыйлығынын, “Кдра- 
калпак дәстаны” трилогиясы ушын бурынғы аўкам мәмле- 
кетлик сыйлығынын лауреатлары болды, ол сонын менен 
бирге бурынғы аўкам Жазыўшыларынын, ВЦСПС, “ Правда” 
газетасы,“Крестьянка” журналы, “Кдракалпакнама” роман-эс- 
сеси ушын Махмуд Кашкарий атындағы Халыкаралык сый-
102
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лык, “О дүньядағы атама хатлар” дөретпеси ушын М. Шоло- 
ховатындағы сыйлыктын лауреаты болды.
Жазыўшы бир неше мәртебе Каракалпакстан Республи- 
касы халықдепутаты болып сайланды. Т.Қайыпбергенов де- 
путат сыпатында Қаракалпакстан Республикасы Жокарғы 
Қенеси ПрезидиумыБаслығынын штаттан тыс орынбасары 
(1986-1990) болып иследи.
1 9 8 9
-
жылы
бурынғы аўкамнын халык депутаты болып сай- 
ланды. Ол Хүрмет белгиси ордени, Өзбекстан Республикасы- 
нын Дослык ордени (1994), Өзбекстан хәм Қаракалпакстан 
Республикасы Жоқарғы Қенеслеринин Хүрмет жарлықларын, 
айрым сырт еллердин де сыйлыкларын алды.
Т.Қайыпбергенов “Өзбекстан (1993) ҳәм Қарақалпакстан 
халык жазыўшысы” (1974), “Өзбекстан Қахарманы” (2003) 
деген ҳүрметли атакларға ийе.
Ол баска да бир катар жәмийетлик жумыслар менен бирге 
Қаракалпакстан Республикасы Бердақ атындағы мәмлекет- 
лик сыйлығы Комитетин басқарды.
Жазыўшынын шығармалары 50-жыллардын орталарынан 
баслап жәрияланған. Онын дөретпелери өзбек, казак, рус, эстон, 
молдаван, кырғыз. украин, татар, түркмен ҳәм баска да тиллерге 
аўдарылып басылған.
Т.Қайыпбергеновтын карақалпақ тилинде басылған ки- 
таплары: “Секретарь” (1956), “Муғаллимге рахмет” (1959), “Со- 
нғыҳүжим” (1960), “Блокнот сөйлейди” (1961), “Суўықтам- 
шы” (1964) “Уйкысыз түнлер” (1965), “ Қарақалпак кызы” 
(1960,1966), “Маманбий әпсанасы” (1968), “Бахытсызлар” (1971), 
“Түсиниксизлер” (1976), “Шығармаларынын бес томлығы” 
(1979,1980), “ Қарақалпақдәстаны” (1-т, 1979), “Қарақалпақ 
дәстаны” (2-т, 1979), “Қарақалпақдәстаны” (3-т, 1979), “Қара- 
қалпакқызы” (4-т, 1980), “Сонғы хүжим” (5-т, 1980), сонғы 
жыллары “ Қарақалпакнама” (1985), “ Көздин қарашығы” 
(1986), “Из юрты в мир” (1987), “Фамилия” (1988), “Сколько 
имен у бога” (1990), “Тәнҳә өзине мәлим сыр” (1992), “О 
Дүньядағы атама хатлар” (1992). “Қарақалпақпан, тәўекелши- 
мен” (2003), “Қәлбимнин камусы” (2008) китаплары басы- 
лып шықты.
Т. Кдйыпбергенов баска тиллерде “Секретарь” (өзбекше, 1959), 
“Уқитувчига раҳмат” (өзбекше, 1963), “ Повестьлер” (өзбек- 
ше,1978), “Сонғыҳүжим” (өзбекше, 1970), “Последний бой” (Т,
103
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1970), “Маманбий афсонаси” (өзбекше, 1973, 1982), “Түсиник- 
сизлер” (өзбекше, 1983, 1978), “Каракалпакнама” (өзбекше 1990), 
рус хәм баска тиллерде шыккан дөретпелери “Секретарь” (М, 
1975, 1985), “Муғаллимге рахмет”, (Таллин, 1965(эст), М., 1966, 
М., 1978 Т., 1979, Кишинев, 1981 (молд.), Алма ата, 1983), “Сонғы 
хүжим” (М, 1989), “Каракалпақкызы” (М, 1968, 1971,1989, Киев, 
1977 (укр.)), “Суўыктамшы” (1969, М, 1978; 1990, Ашхабат, 
1983 (турк)), “Маманбий әпсанасы” (М,1979, 1985,1989, Биш- 
кек, 1992), “Бахьггсызлар”(1982, 1985,1989), “Түсиниксизлер” (М, 
1983,1985,1989), “Каракалпакнама” (М, 1989,1991, Алма-Ата 
1988), “Көздинқарашығы” (Т, 1984, М., 1986,1989), “Бахытсыз- 
лар” (өзбекше, 1975), “Гумрохлар” (өзбекше, 1978), “Карақал- 
пақдәстаны” (өзбекше, 1-том, 1982, 2-том, 1982, 3-том, 1983), 
“Дочь каракалпака” (1977), “Дастан о каракалпаках” (1-3 том, 
1979, 1982) хәм тағы басқа китаплары басылды.
Жазыўшы 1990-жылы Меккеге сапар шегип, бириншилер 
катарында бурынғы аўқам жазыўшылары арасында хажы бо- 
лып кайтты.
Буннан тысқары ол мәмлекетлик делегация ағзасы сыпа- 
тында Америка, Япония, Туркия, Монголия, Вьетнам, Венгрия, 
Хиндстанға барды, Нью-Йорк, Токио, Стамбул, Дели, Москва 
хәм тағы баска қалаларда хәзирги Арал, елимиздин тәғдири 
туўралы бир неше рет халық аралык бас қоспаларда шығып 
сөйледи, дүньялык баспа сөзде материаллар жәриялады.
Сондай-ақ Сирия, Ҳиндстан мәмлеке глерине барғанда бу- 
рынғы аўкам жазыўшыларынын делегацияларына, Әрмения 
хәм Туркменстан Жазыўшыларынын сьездлерине, Өзбек- 
стан жазыўшыларынын делегациясына басшылык етти.
Т.Кдйыпбергенов 1957-жылдан Жазыўшылар аўқамынын 
ағзасы.