Arnawli bilimlentiriw ministrligi

1.1 Bankler, bank sisteması jáne onıń rawajlanıw basqıshları. 
Dáslepki bankler qashan hám qanday payda bolǵanlıǵın anıqlaw talay 
qıyınshılıq tuwdıradı. Gáp sonda, házirgi dáwirde bankler iskerligi ózgeshelikinen 
kelip shıǵıp túrlishe bolǵan operatsiyalardı orınlawshı universal finanslıq 
shólkemlerdi ózinde kórinetuǵın etedi. Mısalı, birinshi dárejeli taypaǵa kiretuǵın 
sırt el bankleri óz klientlerine 300 den artıq hár qıylı xızmetlerdi kórsetediler. Bul 
operatsiyalardıń hám xızmetlerdiń barlıǵı bir waqıt hám bir orında payda 
bolmaǵanlıǵı sebepli de bank jumısınıń “baslanǵısh” noqatın anıqlaw anıq 
izertlewler 
aparıwdı 
hám 
olar 
tiykarında 
málim 
bir 
pikirlerdi 
sáwlelengenlashtirishni talap etedi. Banklerdiń payda bolıwı tariyxı boyınsha 
birpara pikirler tuwrısında siz túsinikke ıyesiz. 
Bankler iskerliginiń eń “áyyemgi” operatsiyaları bolıp, pullardı saqlap beriw 
boyınsha operatsiyalar esaplanadı. Ekenin aytıw kerek, eń áyyemgi mámleketlerde 
de amanatlardı qabıllaw operatsiyaları ámeldegi bolǵan. Dáslepki bar bunday 
jumıs menen málim abırayǵa hám isenimge iye bolǵan puldor shaxslar, Evropa 
mámleketlerinde shirkew mákemeleri shuǵıllanganlar. Mısalı, ataqlı grek haj 
saparına barǵanlardıń kiyimileri (mısalı, Delfiya, Efes haj saparına barǵanlardıń 
kiyimileri) bir waqıttıń ózinde ayriqsha bank mákemeleri bolıp xızmet etken. Jıllar 
ótiwi menen sol áyyemgi dáwirlerden baslap, ayırım jaǵdaylarda qoyılǵan pul 
yamasa múlk boyınsha procentler de esaplanǵan. Banklerdiń kelip shıǵıwına 
arnalǵan ámeldegi ádebiyatlardıń analizi sonı kórsetedi, banklerdiń payda 
bolıwınıń tiykarǵı yamasa baslanǵısh jayi birinshiden, pul qarjların saqlap beriw 
bolsa, ekinshiden, pul qarjların almastırıp beriwden ibarat ekenligin kóriwimiz 
múmkin. 
Pul ayrboshlash boyınsha mútajlik bólek payda bolǵan. Bunda Evropani jaqtı 
mısal etip kórsetiw múmkin. Orta ásirlerde teńgelerdiń birden-bir sisteması 
ámeldegi bolmaǵan. Sawda túrli mámleketler, qalalar, hátte bólek adamlardıń 
teńgeleri arqalı alıp barılǵan. Barlıq teńgeler túrli salmaq, forma hám nominalǵa 
iye edi. SHuning ushın teńgeler menen shuǵıllanatuǵın hám ayırbaslawdı alıp bara 
alatuǵın qánigeler óz ayırbaslaw stollari menen qızǵın sawda ketip atırǵan jaylarǵa 

---

5 
jaylasıwǵan. SHu sebepli, “bank” sózi italyancha “banco” - basma-bas 
almasıwlovchining aldındaǵı stol degen mánisti ańlatıwshı sózden kelip shıqqan. 
Buǵan uqsas operatsiyalar bunnan talay aldınǵı dáwirlerde áyyemgi Gretsiya, Rim, 
SHarqda ámelge asırilar edi. 
Pulni saqlaw hám ayırbaslaw boyınsha operatsiyalar menen shuǵıllanatuǵın 
shaxslar jıynalǵan baylıqlar - pullar nátiyjesiz, háreketsiz jatqanın túsiniwar hám 
eger ámeldegi aqshalardıń hesh bolmaǵanda bir bólegin sonda da waqtınshalıq 
paydalanıwǵa berilsa, sezilerli payda alıw múmkinligin biliwar edi. SHunday etip, 
girew tiykarında pullardı málim múddetke qaytarıw hám procent tólew shártleri 
menen beriwip atırǵan ssuda (kredit) operatsiyaları payda bolǵan. Bunda girew 
retinde úyler, kemeler, qımbat bahalı buyımlar, sharba buyımları, qullar qabıl 
etilgen. 
Bir bank, anıqrog'i pulni saqlap beretuǵın xızmetlerinen bir-biri menen óz-ara 
esap -kitaplar menen baylanısqan bir neshe shaxslar paydalanıw múmkin bolǵanı 
ushın, az-azdan klientlerge esap -kitap xızmetin kórsetiw operatsiyalarına mútajlik 
payda bóle basladı. Barinen burın olar tómendegishe ámelge asırilar edi. Hár bir 
amanatshı pulni saqlap beretuǵında onıń atı jazılǵan keste formasındaǵı óz esap 
betasiga iye bolǵan. Bul kestede pullardıń háreketi (tabıs yamasa shıǵın) 
sáwlelendirilar edi. Pútkil operatsiyanı pulni saqlap beretuǵın -bankir amanatshınıń 
awızsha yamasa jazba buyrıǵı menen ámelge asırar edi. Bunda uyqas ózgerisler óz-
ara esap - kitaplarda qatnasıw etiwshi shaxslar kestelerine kiritilar edi. Bul eń 
ápiwayı xızmetler naq pulsiz esap -kitaplardıń dáslepki formaların 
shólkemlestirgen. 
Barlıq joqarıdaǵı operatsiyalar daslep bólek ámeldegi bolǵan hám keyinirek 
olar biz bank dep atawǵa ádetlengen birdey shólkemler shegaralarında birleskenler. 
Batıs Evropada ápiwayı ayırbaslaw keńselerinen bank úylerine ótiw procesi XvI-
XvII ásirlerde júz berdi. 
Kópshilik ekonomistler bank mánisin ssuda (kredit) operatsiyalarında 
kóriwge beyimdirlar. 
Soni esapqa alıw kerek, hár bir mámlekette bank iskerliginiń nızamlı 
tariflarining ayriqsha qásiyetleri bar. SHunday etip, bank jumısınıń ásirlik 
dástúrlerinege iye Angliyada 1979 jılda bankler tuwrısında jańa nızam qabıllandı. 
Ol jaǵdayda “bank” termininiń tariypiga bólek itibar berilgen. Britaniyalıq nızam 
shıǵarıwshılar bank tariypini talay ápiwayılashtirganlar, yaǵnıy olar bank degende 
Angliya Mámleket Banki bank dep tán alǵan hár qanday kompaniya tushunilishi 
múmkinligin belgilegenler. Tuwrı, óz gezeginde Angliya Banki Jáhán tájiriybesi 

---

6 
kózqarasınan umum tán alınǵan bank qásiyetlerine iye bolǵan kriteryalardı 
ornatǵan. Atap aytqanda, bank mártebeine dawa etiwshi kompaniya amanatlar 
qabıl etip atırǵanı, kreditler berip atırǵanı, kirip-import finans operatsiyaların 
ámelge asırıp atırǵanlıǵı, valyuta basma-bas almasıwlıp atırǵanlıǵı, investitsion 
xızmet kórsetip atırǵanlıǵı hám finans menen baylanıslı máseleler boyınsha 
máslahátlar berip atırǵanlıǵın tastıyıq etiwleri de kerek. 
Uzaq jıllar dawamında jámiettiiń rawajlanıwı hám oǵan uyqas tavar -pul 
munasábetleriniń ósip, rawajlanıwlasıp barıwı banklerdiń operatsiyaları hám 
kórsetetuǵın xızmetlerin kóleminiń keńeyip barıwına, jámiyet aǵzalarınıń aqshaǵa 
bolǵan talabınıń asıp barıwına alıp kelgen. Mámleket, fizikalıq hám yuridikalıq 
adamlardıń mápin muwapıqlıqta aparıw, mámleket hám jámiyet aǵzalarınıń pul 
qarjlarına bolǵan talapların qandirgan halda mámlekettiń ekonomikalıq tárepten 
ósiwi hám turaqlılıǵındı támiyinlew maqsetinde bankler ortasında atqarılatuǵın 
funksiya hám operatsiyalar kólemi bólistirila barǵan, yaǵnıy mámleket atınan, 
mámleket máplerin qorǵaw etken halda iskerlik kórsetiwshi bankler hám bólek 
jámiyet aǵzaları menen isleytuǵın bankler yamasa joqarıdaǵı eki jónelisti de ózinde 
sáwlelengenlestirgen bankler (aqırıǵısına Burınǵı Sovetlar dáwirindegi Mámleket 
bankin kirgiziw múmkin) qáliplese barǵan. 
Házirgi zamande jáhánda umum qabıl etilgen sistema bolıp eki teksheli bank 
sisteması xızmet etedi hám ol mámleket Oraylıq banki hám kommerciya bankleri 
tarmaǵın óz ishine aladı. 
Oraylıq Bank banklerdiń banki retinde bank hám finans mákemeleri 
iskerliginiń turaqlılıǵındı támiyinleydi. Birinshi náwbette, ol kópshilik finans 
institutları, banklerdiń iskerliginde finanslıq tárepten máseleler júzege kelgeninde, 
bankler amanatshılar aldındaǵı óz minnetlemelerin atqara almay qalǵan halda 
finanslıq albıraǵan payda bolıwınıń aldın alıwı kerek. Bul máseleni sheshiw ushın 
Oraylıq bank, áwele, tártipke salıw hám baqlaw funksiyaların ekinshi tekshe - 
kommerciya bankleri sistemasına salıstırǵanda atqaradı. Oraylıq bank 
minnetlemeine kommerciya bankleriniń hár kúnlik iskerligine aralasıw kirmaydi. 
Oraylıq bank kommerciya banklerdiń normativ basqarilishi, olardıń tólewge 
qábiletliligi hám likvidliligini támiyinleniwin gúzetip barıwı hám amanatshılar 
máplerin qorǵawı kerek. Bulardıń barlıǵı qadaǵalaw normaları sisteması 
járdeminde ámelge asırılıp kommerciya bankleri tekshesine etkaziladi. 
Oraylıq bank pul siyasatın ótkeriw jolı menen aylanbadaǵı pul massası 
ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı hám inflyasiya, jumıssızlıqtıń tómen dárejesin 
támiyinlew hám ekonomikalıq ósiw ushın shárt-shárayatlar jaratılıwması kerek. 

---

7 
Bunda Oraylıq bank emission bank wazıypasın atqaradı, yaǵnıy mámilege pul 
belgilerin shıǵarıw hám olardı mámileden alıw huqıqına iye boladı. 
Oraylıq bank taǵı kommerciya bankleri ortasındaǵı esap -kitaplardı aparıwǵa 
múmkinshilik jaratadı. 
Bank sistemasınıń ekinshi tekshesi - bul xalıq xojalıǵı hám xalıqqa xizmet 
kórsetiwde bas buwın bolǵan ǵárezsiz kommerciya banklerdiń tarmaǵı bolıp 
tabıladı. Olar yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa shártnama tiykarında túrli esap -
kitap hám kredit operatsiyaların ámelge asırıw hám xızmetler kórsetiw hám de taǵı 
basqa túrli bank xızmetlerin kórsetiw menen baylanıslı operatsiyalardı ámelge 
asıradılar. 
Hár bir mámlekette kommerciya bankleriniń sanı túrlishe bolıwı múmkin. 
Mısalı, SHvetsiyada Mámleket banki 40 ǵa jaqın kommerciya banki iskerligin 
qadaǵalaw etedi, tek, AQSH de 13 mıńǵa jaqın kommerciya bankleri ámeldegi, 
SHveysariyada bolsa hár 10 mıń xalıqqa birden finans shólkemi tuwrı keledi. 
Rossiyada 1995 jıl basına kelip, Rossiya Oraylıq banki tárepinen bank 
operatsiyaların ámelge asırıw litsenziyasına iye bolǵan 2486 kommerciya banki 
belgilengen. 
Bank sistemasınıń rawajlanıw tariyxına tereń pát bermesten, Ózbekstan 
Respublikası ǵárezsizlikke eriskeninen keyin tashkil etilgen hám rawajlanıwlasıp 
baratırǵan bank sisteması tuwrısında toqtalsak maqsetke muwapıq bo'lar edi. 
1991 jıldıń 1 sentyabrinde Respublikamız ǵárezsizliginiń daǵaza etiliwi 
dúnya mámleketleri tárepinen tán alınǵan bazar ekonomikası sırısların biziń 
respublikamızǵa da kirip keliwine jay jarattı. SHuning ushın da respublikamızdaǵı 
bazar ekonomikası talaplarına uyqas keliwshi zamanagóy bank sistemasın jaratıw 
zárúrshiligi payda bolıwdı. 
Ǵárezsizlikke eriwilgunga shekem Ózbekstan bank mákemeleri Burınǵı 
Birlespe bank sisteması strukturalıq bólegine kirar edi. SHu menen birge bul 
bankler Burınǵı Birlespe bank sisteması sheńberinden sırtda iskerlik kórsete 
almasdilar. Bank sisteması 3 túrdegi banklerdi: SSSR Mámleket banki, SSSR 
qurılıs banki hám SSSR Sırtqı sawda bankin hám Mámleket Miynet amanat -fond 
kassaların óz ishine alardı. Burınǵı Birlespe bank sistemasında Mámleket banki 
monopol poziciyaǵa iye bolıp, ol bir waqtıniń ózinde emissiya institutı, qısqa 
múddetli kreditlashtirish, xojalıqlarǵa esap -kitap operatsiyaları boyınsha xızmet 
kórsetiwshi oray esaplanardi. Da emissiya funksiyaların, da esap -kitaplar hám 
kreditler boyınsha klientlerge xizmet kórsetiw funksiyaların orınlawǵa 

---

8 
monopollashuvi Mámleket bankin mámleket basqarıw hám qadaǵalaw organına 
aylantırǵan edi. 
Basqarıw buyrıqpazlıq dáwirinde kredit munasábetleri ekonomikanı 
basqarıwda formaan júzeki xarakterge iye edi. Kredit resursları hám pul resursları 
háreketin hám taǵı basqarıw, da baqlaw mámleket bankiniń monopol tásiri astında 
edi. Bular óz gezeginde Burınǵı Birlespe bank sistemasınıń tar sheńberde 
rawajlanıwına alıp keldi. Oraylastırılǵan bank basqarıwı tiykarında iskerlik 
kórsetken respublika bankleri tar sheńberde pul resursları háreketin basqarar, lekin 
onı basqarıwshılıǵın baqlaw Burınǵı Birlespe Mámleket banki qolında edi. 
Ekonomikanı basqarıwdıń oraylastırılǵan usılınan waz 
keshiw hám bazar ekonomikası tárep dáslepki qádemler qoyılıwı
menenoq oraylastırılǵan bank sistemasınıń qatar kemshilikleri 
ámelge asdı. Bul bolsa, bank sistemasında túpkilikli ózgerislerdi ámelge 
asırıwdı talap etardi. 
Bank sistemasın qaytaldan shólkemlestiriw 1987 jılda baslandı. Bul 
processda bank sistemasınıń shólkemlestirilgen strukturasın ózgertiw, banklerdiń 
rolin asırıw, ekonomikalıq sistemanıń rawajlanıwına olardıń tásirin kúsheytiw, 
kreditni háreketdegi ekonomikalıq sırıslarǵa aylandırıw názerde tutılǵandı. 
Qayta shólkemlestiriw procesiniń birinshi basqıshı mámleket bankiniń jańa 
strukturasın shólkemlestiriw menen baslandı. Qayta shólkemlestiriw modeli 
tómendegilerdi óz ishine aladı : 
- eki basqıshlı bank sistemasın payda etiw: Oraylıq emission bank hám 
tikkeley xojalıqlarǵa xızmet kórsetiwshi qánigelesken mámleket bankleri; 
- qánigelestirilgen banklerdi tolıqlıǵınsha xojalıq esabına hám óz-ózin 
finanslashga ótkeriw; 
- ekonomikalıq sistema sheńberinde yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar menen 
bolatuǵın kredit munasábetleri, usılları hám formaların jetilistiriw hám basqalar. 
Bank sistemasın jetilistiriw procesi dawamında mámleket banki óziniń 
kredit sistemasındaǵı oraylıq ornın saqlap qalǵan halda kárxana hám shólkemlerge 
kredit beriw hám olar menen esap -kitaplardı aparıw funksiyasın arnawlı 
qánigelesken banklerge tapsırdı. YA'ni banktiń emission iskerligin kreditlash 
iskerligi menen birge aparıw funksiyasına shek qóyıladı. Mámleket banki 

---

9 
qánigelesken bankler iskerligin basqarıwshı, barlıq bankler ushın birdey pul- kredit 
siyasatın 
alıp 
baratuǵın 
shólkemge 
aylandı. 
Bank 
sistemasınıń 
rawajlanıwlashtirilishi nátiyjesinde payda bolǵan arnawlı qánigelesken bankler: 
Sanaat qurılıs banki, Kommunal kurilish hám Sotsial rawajlanıw banki, 
Agrosanoat banki, Sırtqı ekonomikalıq iskerlik banki, Fond banki tashkil etilip 
xojalıqlar menen bankler ortasındaǵı baylanıslar barǵan sayın jaqınlasdı, 
Qánigelestirilgen mámleket bankleri ózlerinde málim dárejede basqarıwshılıq rolin 
saqlap qaldılar. Bank sistemasın jetilistiriw processinde júdá zárúrli nátiyjelerge 
erisildi, lekin tashkil etilgen bankler ekonomikalıq munasábetlerdiń qásiyetlerin 
tolıq ańlatpa qilolmasdi, sol sebepli de bank sistemasın jáne de jetilistiriw ob'ektiv 
zárúriyatqa aylandı. 
1988 jıldan baslap, eki basqıshlı bank sisteması tashkil 
etila baslandı. Lekin bul dáwirde, oraylastırılǵan
joybarlawda Oraylıq banktiń roli ele da joqarı, 
tarawlardıń derlik hámme bólegi mámleket ıqtıyarında edi. 
Ózbekstan Respublikasında eki basqıshlı bank sistemasın shólkemlestiriwge 
real tiykar 1991 jıl 15 fevralda “Bankler hám bank 
iskerligi tuwrısında”gi Nızamı tiykarında júzege keldi. Bul nızamǵa 
tiykarınan mámleket basqarıw shólkemleri respublika Oraylıq banki iskerligine 
qospasliklari kerek edi. Ol tek Respublika Joqarı jıynalısına esabat beredi. Bul 
nızamdı ámelge nátiyjeni ámelde qollanıw etiw, tiykarınan, Respublikamız 
ǵárezsizlikti qolǵa kirgizgennen keyin baslandı. 
Ózbekstan bazar ekonomikasına ótiwdiń basqıshpa-basqısh jolin tańlaǵanlıǵı 
sebepli, 1-basqısh daǵı pul - kredit siyasatı salasındaǵı tiykarǵı wazıypalar 
tómendegilerden ibarat etip qoyıldı : 
-Oraylıq bank basshılıǵında keń tarmaqlı ǵárezsiz kommerciya hám jeke 
banklerdi ózinde sáwlelengenlestirgen eki basqıshlı bank sistemasın payda etiw, 
respublika aymaǵında iri sırt el bankleriniń bólimleri hám wákilxanaların ashıw 
ushın qolay sharayat jaratıw ; 
-turaqlı pul mámilesin támiyinlew; 
-kredit hám naq pul massasınıń negizsiz artıwın keskin sheklew; 

---

10 
-Ózbekstan Respublikasınıń milliy aqshasın mámilege kirgiziw ushın zárúr 
ekonomikalıq hám shólkemlestirilgen shárt-shárayatlar, hám de múmkinshiliklerin 
jaratıw hám basqalar. 
SHunday etip, Ózbekstanda ǵárezsiz bank sistemasın jaratıwdıń birinshi 
basqıshı, milliy valyutanı mámilege kirgiziw ushın tiykar jaratılǵan hám eki 
teksheli bank sistemasınıń tiykarı qurılǵan 1991 jıldan 1994 jılǵa shekem bolǵan 
dáwirdi óz ishine aladı. Bul dáwirde mámleketimizdiń ǵárezsiz bank sistemasın 
jaratıw boyınsha alıp barılatuǵın ilajlar 1991 jıl 15 fevralda qabıl etilgen Ózbekstan 
Respublikasınıń «Bankler hám bank iskerligi tuwrısındaǵı» Nızamı tiykarında 
ámelge asırıldı. Usı nızam bazar munasábetlerine ótiw dáwiri wazıypalarına uyqas 
keliwshi bank mákemeleri qáliplesiwin huqıqıy tiykarların belgilep berdi. 
Bul nızamǵa muwapıq, Burınǵı SSSR Mámleket bankiniń respublika 
shólkemi tiykarında Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tuzildi hám oǵan 
respublikada pul mámilesin tártipke salıw, kommerciya bankleri sistemasın payda 
etiw hám tólew sistemasın shólkemlestiriw wazıypaları júkletildi. Xalıq xojalıǵınıń 
túrli tarawların kreditlash hám olardı investitsiyalaw funksiyaları tazadan tashkil 
etilgen qánigelestirilgen kommerciya banklerine berildi. 
Ǵárezsiz pul hám bank sistemasın jaratıwdıń ekinshi basqıshı milliy valyuta 
mámilege kiritilgen hám eki teksheli bank sistemasınıń huqıqıy tiykarları jaratılǵan 
1994-1996 jıllardı óz ishine aladı. 1994 jılda Milliy valyuta swmning mámilege 
kiritiliwi mámleketimizde ǵárezsiz pul hám bank sisteması qáliplesiwiniń sap 
basqıshı esaplanıp, bul basqıshda bankler aldında turǵan wazıypalarǵa jáne de 
anıqlıq kirgizildi. Bul dáwirde Oraylıq bank tiykarǵı itibarın makroekonomikalıq 
turaqlılıqtı támiyinlewge hám sol tiykarda ekonomikalıq ósiw ushın qolay 
sharayatlar jaratılıwma qaratdı, mámlekette sapa tárepinen pútkilley jańa tólew 
sistemasın jaratıw boyınsha ilajlar belgilendi. 
Qánigelesken kommerciya bankleri iskerligin rawajlandırıwda ministrler 
Mákemesiniń «Bank sistemasın jetilistiriw hám pul-kredit munasábetlerin 
turaqlılastırıw boyınsha ilajları tuwrısında» gi 1994 jıl 18 mart daǵı sheshimi 
zárúrli áhmiyetke iye bolıp, ol jaǵdayda banklerdiń informaciya infratuzilmasini 
jaratıw hám xalıq aralıq bank ámeliyatınıń aldıńǵı usılların respublika bank 
ámeliyatına qóllaw arqalı bank sistemasın rawajlanıwlashtira barıw boyınsha jol-
jobalar belgilep berildi. 1994 jıldan baslap jańa buxgalteriya esabı sistemasın islep 
shıǵıw hám olardı banklerge nátiyjeni ámelde qollanıw qılıw procesi baslandı. 
1996 jılda Respublika Prezidentiniń «Bank auditi sistemasın rawajlandırıw 
boyınsha ilajları tuwrısında»gi pármanına tiykarınan bank sistemasında 

---

11 
buxgalteriya esabınıń xalıq aralıq ulgilerin engiziw procesi jáne de jetilistirildi hám 
jáhándıń abıraylı auditorlik kompaniyalarınan «Artur Andersen», «Deloyt end 
tush», «Key Pi Em Ji-(KRMG) », «Ernest end YAng», «Kupers end Laybrand» 
sıyaqlılar etakchi kommerciya bankleri iskerligin audit etiwge usınıs etildi. Bank 
sistemasın rawajlandırıwdıń taǵı bir ózgeshelikli tárepi sonda, bank sistemasınıń 
huqıqıy tiykarların bekkemlew hám zaman talaplarına maslastırıw maqsetinde 
«Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısında»gi hám «Bankler hám bank 
iskerligi tuwrısında»gi nızamlardıń jańa joybarı islep shıǵıldı. 
1995 jıl 21 dekabrde bank iskerliginiń huqıqıy hám normativ tártipke salıw 
qaǵıydaların belgileytuǵın «Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısında» 
hám 1996 jıl 25 aprelde «Bankler hám bank iskerligi tuwrısında»gi nızamlardıń 
qabıl etiliwi bank sistemasın jáhán ulgilerine jaqınlastırıw salasında bekkem 
nızamlı tiykar jarattı. 
Bank sistemasın qáliplestiriwdiń úshinshi basqıshı 1997-2000 jıllardı óz 
ishine alıp, ol jaǵdayda banklerdi jekelestiriw hám aksiyadorlik - kommerciya 
banklerde basqarıwdıń sapasın asırıw, bankler iskerliginde qadaǵalawdı kúsheytiw 
názerde tutıladı. 
Bul process Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 1997 jıl 24 apreldegi 
«Jeke kommerciya bankleri shólkemlestiriwdi xoshametlew ilajları tuwrısında»gi 
Pármandiń qabıl etiliwi menen jáne de aktivlesedi. Usı Pármange kóre, qaǵıyda 
fondında fizikalıq adamlardıń úlesi 50 procentten kem bolmaǵan halda 
kommerciya banklerin ashıw ushın bir qatar jeńillikler belgilengen edi. Nátiyjede 
sońǵı jıllar ishinde jeke banklerdiń sanı keskin kóbeyip, bank operatsiyaların 
ámelge asırıw ushın dáslepki ruxsat berilgenleri menen qosıp esaplaǵanda 20 taga 
etdi. Házirgi waqıtta respublikada iskerlik kórsetip atırǵan kommerciya bankleriniń 
derlik yarımı jeke bankler esaplanadı. 
Bank sistemasına jeke kapitaldı qosıw menen birge, banklerdi korporativ 
basqarıw sistemasın jáne de bekkemlewge tiyisli ilajlar da ámelge asırıldı. Atap 
aytqanda buǵan baylanıslı Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Aksiyadorlik 
kommerciya banklerin iskerligin jetilistiriw ilajları tuwrısında”gi 1998 jıl 2 oktyabr 
degi Pármanınıń qabıl etiliwi zárúrli áhmiyetke iye boldı. Usı párman kommerciya 
banklerin basqarıwda aksiyadorlarning hám bank sovetiniń rolin asırıwǵa tiyisli 
ilajlar kompleksin belgilep berdi. 
Bul 
párman tiykarında ámelge asırılǵan reformalar nátiyjesinde 
mámleketimizde hár tárepleme bekkem bank sisteması, xalıq aralıq ulgilerge uyqas 

---

12 
keliwshi zamanagóy bank qadaǵalawı hám bankler iskerligin tártipke salıwdıń 
nátiyjeli mexanizmi jaratıldı. 
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń “Bank sistemasın 
reformalaw ilajları tuwrısında”gi 1999 jıl 15 yanvar daǵı Sheshimine tiykarınan 
bank sistemasın turaqlılıǵındı jóneltiriw, ekonomikanı kredit menen támiyinlewde 
banklerdiń qatnasıwın keńeytiw, bank xızmetlerin salasında báseki ortalıǵın 
rawajlandırıw salasında wazıypalar belgilep berildi. 1991-2000 jıllar dawamında 
júzege keltirilgen bank sistemasın jáne de xalıq aralıq ulgilerge jaqınlastırıw 
maqsetinde bank sistemasın erkinlestiriw hám reformalaw ilajlarınıń baslanıwı 
bank sisteması rawajlanıwınıń tórtinshi basqıshın belgilep berdi. Bul basqısh 
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Bank sistemasın jáne de erkinlestiriw hám 
reformalaw boyınsha ilajları tuwrısında”gi 2000 jıl 21 mart daǵı Pármanı hám 
ministrler Mákemesinig «Bank sistemasın reformalawǵa tiyisli qosımsha ilajlar 
tuwrısında»gi 2000 jıl 24 mart daǵı sheshimi qabıl etiliwi menen baslandı. 
Bul hújjetlerge tiykarınan tómendegiler usı basqıshdıń tiykarǵı wazıypaları 
etip belgilendi: 
-bank sistemasın jáne de erkinlestiriw hám reformalaw, kommerciya bankleri 
ǵárezsizligin asırıw ; 
-bank sisteması jáne onıń buwınları rawajlanıwın xoshametlew; 
-bos turǵan aqshalardı bankke tartıw hám amanatchilarning máplerin 
qorǵawdı kúsheytiw; 
-banklerdiń ekonomikanı anıq sektorında islep atirǵan kárxanalardı, atap 
aytqanda dıyxan, fermer xojalıqların hám de kishi hám orta biznes sub'ektlerin 
kreditlash procesin keńeytiw; 
-banklerdi investitsiya processleriniń aktiv qatnasshılarına aylandırıw ; 
-banklerdiń klientler menen óz-ara mápli seriklik munasábetlerin 
qáliplestiriw; 
-xalıqtıń bank-finans sistemasına bolǵan isenimin asırıw ; 
-shet el bankler hám basqa finans institutları menen sheriklikti keńeytiw, 
valyuta munasábetlerin erkinlestiriw hám keńeytiw sıyaqlı wazıypalar belgilendi. 
Juwmaq etip aytqanda, házirgi kúnde mámleketimizde Ózbekstan 
Respublikası Oraylıq banki basshılıǵında 37 kommerciya banklerin (1-qosımshaǵa 

---

13 
qarang) óz ishine alıwshı bank sisteması joqarıda belgilengen wazıypalardı ámelge 
asırıp, bazar reformalarınıń aktiv urıs qatnasıwshısıları retinde iskerlik aparıp atır.