Қарши филиали ахборот технологиялар факультети

Компьютер – узатувчи (К-У)
Протоколга мос холда келган К-У куйидагиларни бажаради: 
-
маълумотларни катта бўлмаган блокларга бўлади, яъни пакет деб 
номланади, бу билан протокол ишлаб билади. 
-
пакетларга адрес информацияларни етказиб беради, чунки к-к.к.узига 
керакли маълумотларни аниклаб олиш учун. 
-
маълумотларни тармоқли адаптердан утказиш учун маълумотларни 
тайёрлайди ва тармоқга юборилади. 
 
Компьютер-кабул килувчи (к-к.к.) 
Протоколга мос холда келган компютер қабул қилувчи юкоридаги харакатнинг 
аксинчасини бажаради: 

тармоқдан маълумотлар келган компютер қабул қилувчи харакатнинг 
аксинчасини бажаради. 

тармоқдан маълумотлар пакети қабул қилади.

тармоқ адаптирини пекет кампьютерга юборилади. 

---

60 

Пакетдан хамма вазифа (хизмат) информацияларини олиб ташлайди. 
 
Куп даражали архитектурада протоколлар 
Тармоқда бир вактда бир неча протоколлардан ишлаши куйида маълумотли 
операцияга эга булади: 
-
тайёргарлик 
-
маълумот утказиш 
-
маълумот кабул килиш 
-
кетма- кет харакатлар (боскичлар) 
Хар бир протоколларнинг ишлашини шундай жойлаштириш керакки,улар бир –
бири билан тукнашмасин операция тугалланмасин.Буларга даражаларга булиш 
натижасида эришиши мумкин. 
Протоколлар стеки
Протоколлар стеки (protocol Stack)-бу протоколлар комбинацияси. Алоҳида 
функцияларни бошкариш учун хар бир даража хар хил протоколларни аниқлайди. 
Хар бир даражанинг узидаги қоидалар тўплами бўлади ва шу тўплам асосида 
ишлайди. 
OSI модели. OSI модели сатхлари 
Компютерлар тармоққа уланганда кўп операциялар бажарилади, компютердан 
компютердга маълумотларни узатишни таъминлайди. Фойдаланувчига, қандайдир 
илова билан ишлаётганга, қандай жараёнлар учун бошқа иловага ёки тармоқдаги 
бошқа компютерда жайлашгани ҳақиқатда эса узатиладиган барча информация 
ишланишни кўп босқичларини ўтади. 
Олинган блоклар пакетли тармоқлар кўринишида таёрланади. Пакетлар 
кодлаштиради, танланган кириш усуллари бўйича тармоққа электрик ёки ёруғлик 
сигналлар ёрдамида узатилади. Кейин қабул қилинган пакетлардан улар ичидаги 
маълумотлар блоки яна тикланади, блоклар маълумотларга ёқилади ва улар бошқа 
иловага эришишга имкон беради. Бу, албатта, бўлаётган жараёнларнинг жуда 
соддалаштирилган баёни. Кўрсатилган процедураларнинг бир қисми фақат 
дастурли амалга оширилади, иккинчиси – аппаратли. Барча бажарадиган 
процедураларнинг тартибга солиш, уларнинг даражаларга ва даража қисимларига 
бўлиб, бир бирига таъсирини кўрсатиш учун тармоқ моделларини вазифасидир. 
Улар тўғри таъсир этишни ташкиллаштиришни бир тармоқ ичидаги абонентларга 
ҳам, ва ҳар хил даражадаги хилма хил тармоқларга ҳам имкон яратади. Бугунги 
кунда OSI (Open System Interhange) очиқ системанинг информатсия олмашув 
еталон модели деб аталадигани енг кўп тарқалганган. Бунда “очиқ система” деб 
номланадиган атама узига берк бўлмаган система деб тушунилади, у қандайдир 
Бошқа системаларга таъсир етиш имконияти бор (ёпиқ системага қараганда).
1984 йили OSI модели халқаро ISO стандартлари ташкилоти томонидан 
(International Standarts Organira
tioh) таклиф етилган. Ўша вақтдан буён уни ҳамма 
тармоқли махсулот чиқарувчилари қўллайди. Модел OSI ҳар қандай унверсал 
моделга ўхшаб, қўпол, оғир ва унчалик ихчам емас, Шунинг учун ҳар хил фирмалар 
торманидан таклиф қилинадиган реал тармоқли воситалар қабул қилинган 
функциялар бўлинишини мажбурий ушлаб турмайди. Бироқ OSI модели билан 
яқинроқ танишиш тармоқда нималар бўлишини яхши тушиниш мумкин. 
Моделдаги барча тармоқли функциялар етти даражага бўлинган (расм 6). Бунда 
йуқорида турган даражалар анча мураккаб, глобал вазифаларни бажаради, бунинг 
учун ўзининг мақсадларида пастки даражаларни ишланади ва уларни бошқаради.

---

61 
7. Aмалий даража 
6. 
Тақдим этиш даража 
5. 
Сеансли даража 
4. 
Транспортли даража 
3. 
Тармоқли даража 
2. 
каналли даража 
1. 
Физик даража 
Пастдаги даражани мақсади – юқорида турган даражаларга хизмат кўрсатиш 
бўлиб, бу хизматларни бажаришда деталлари мухим эмас. Пастдаги даражалар 
оддий, аниқ функсияларни бажаради. Идеал қараганда ҳар бир даража фақат 
ёнида бўлган билан мулоқатда бўлади. Юқоридаги даража шу вақтда ишлаб турган 
иловани амалий вазифасига тўғри келади, пастки еса – алоқа каналлари бўйича 
бевосита узатишга тўғри келади. 
Кўрсатилган даражага кирадиган функсиялар тармоқни ҳар бир абоненти 
томонидан амалга оширилади.