Ҳасан абулқосимов иқтисодий хавфсизлик
Ўзбскистонда иқтисодий хавфсизликни
Download 6.73 Mb. Pdf ko'rish
|
Iqtisodiy xavfsizlik (H.Abulqosimov) 2006
|
4.3 Ўзбскистонда иқтисодий хавфсизликни
таъминлашнинг устувор йўналишлари Бозор муносабатларига ўтишдаги иқтисодий исло- ҳотлар шароитида давлат хўж алик субъектлари фао- лиятининг иқтисодий хавфсизлигини таъминлашга .,а фуқароларга зиён келтирилишига йўл қўймаслиги ке- рак. Ушбу мақсадларда давлат, энг аввало, тадбиркор- лик муҳитини яхшилаш, кичик ва ўрта бизнеснинг мамлакат иқтисодиётидаги улушини кўпайтириш, иқти- содиётни монополиядан чиқариш ва рақобатбардош- лигини ривожлантириш, фонд бозорини, ер ва кўчмас мулк бозорларини шакллантириш бўйича чора-тадбир- ларни ишлаб чиқиши керак. Бундан ташқари, ҳокими- ятнинг барча бўғинларида қонун лойиҳаларининг сифа- ти ва асосланганлик даражасини ошириш ҳамда қонуъ- га барчани, ҳатто давлат ҳокимияти органларининг ҳам қатъий риоя этишлари бўйича тадбирлар амалга оши- рилиши зарур бўлади. Иқтисодий хавфсизликни таъминлаш учун давлат қуйидагиларни кўзда тутиши лозим: - ижтимоий институтлар стратегияларини бир-бир- ларига яқинлаштириш, уларнинг фаолиятларини ко- ординациялаштиришга имкон берадиган ютституционал ўзгариш ларни амалга ошириш; 79 www.ziyouz.com kutubxonasi - х ў ж а л и к ж а р а ё н л а р и н и н г барча и ш т и р о к ч и л а р и уч ун лоббизм ни к он уни й ч е к л а ш , қон унчи ликн и м а к - сим ал у н и ф и к ац и я л аш (яъ н и и м ти ёзл ар и ва т у р л и п р е- ф ер е н ц л а р н и қ и с қ а р т и р и ш в а йўқотиш ) уч ун и қ ти со - д.*й ва и ж ти м о и й х а т т и -ҳ а р а к а т л а р н и н г ум у м и й там о - й и л л ар и н и и ш лаб ч и к и ш ва қ аб у л кйлиш , - иқтисодиёт с у б ъ ек тл ар и ва д авл ат бош қарув орган- л а р и томонидан қо н у н л ар га, тар ти б -қ о и д а л ар г а р и о я қи ли н и ш и ни н а зо р а т қи ли ш ; - и қ ти с о д и й м у н о с а б а т л а р с о х ас и д а в у ж у д г а к е - л ад и ган м у н о з а р а ва з и д д и я т л а р н и ҳ а л қ и л и ш м е х а - н и зм и н и я р а т и ш ; - к а д р л а р н и к о р х о н ал а р х ў ж а л и к ф ао л и я ти н и т а х - л и л қи ли ш ва и н в ести ц и я л о й и ҳ ал ар и н и баҳолаш н и н г зам о н ави й у с у л л а р и билан тан и ш ти р и ш ; - ж а м и я т д а и қтисоди й б ар қар о р л и к н и о ш и р и ш ва иж ти м ои й к еск и н л и к н и н г ўсиш и га й ўл қ ў й м асл и к ; - м а м л а к а т и қтиеодий м а н ф аатл ар и н и ҳисобга олган х олда яқи н ва у з о к х о р и ж и й м а м л а к а т л а р билан и қ ти - содий, сиёсий м у н о саб атл ар н и ҳ а р том онлам а р и в о ж - лантириш . Ш унга м у в о ф и қ , р а в и ш д а собик т о т а л и т а р т и з и м - дан бозор и кти со д и ёти га ў та ёт ган м а м л а к а т л а р я қ и н истиқболда қуй ид аги в а зи ф а л а р н и ам алга о ш и р и ш л ар и лозим бўлади: 1) С ам ар ал и ва р ақ о б атб ар д о ш иш лаб ч и қ ар и ш н и қу л л аб - қ у в в а т л а ш ва и стиқболи йўқ, эски р ган и ш л аб ч и қ ар и ш д ан воз кечи ш ; 2) т а р к и б и й ў з г а р и ш л а р н и а м а л г а о ш и р и ш у ч у н з а р у р б ў л га н и қ т и с о д и ё т и н ф р а т у з и л м а л а р и н и р и - в о ж л а н т и р и ш ; 3) иқтисодий р е с у р с л а р д а н сам ар ал и ф о й д ал ан и ш н и т а ъ м и н л а ш ; 80 www.ziyouz.com kutubxonasi 4) мавжуд илмий техника салоҳиятининг энг илғор томонларини сақлаш; 5) иқтисодиёт таркибининг деформациялаш увига бархам беришда чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, ишлаб чиқариш таркибини тўловга кодир талаб билан уйғунлаштириш; 6) корхоналарнинг бозор шароитларига мослашуви- ни тезлаш тириш , 7) экспорт салоҳиятини диверсификациялаш; 8) экологик хавфсизликни ошириш. Ушбу вазифаларни бажариш миллий иқтисодиётнинг кўпчилик тармоқларининг рақобатбардош эмаслигини бартараф этишга имкон яратади. Бундан келиб чиққан ҳолда, таркибий сиёсат микро ва макро иқтисодиет да- ражаларида уч асосий йўналишда амалга оширилиши керак, деган хулоса келиб чикади. Давлат ҳокимият органлари мамлакат иқтисодий хавфсизлигини таъмин- лаш учун маълум тармоқ ва соҳаларни селектив қўллаб- қувватлаши даркор бўлади. Макроиқтисодиёт дараж асида таркибий сиёсатни амалга ошириш жараёнларида қуйидаги ваэифалар ҳал қилиниши зарур: - жами талабни ошириш; - жамғариш нормасини ўстириш ва уни инвестицияга айланишини таъминлаш; - ривожланишдан тўхтаб қолган секторлардаги бар- ча турдаги ресурсларни ривожланаётган секторларга ўтишини рағбатлантириш; - ялпи инвестицияларни кўпайтириш; - экспортни рағбатлантириш; - умумқабул қилинган тартиб-қоидалар доирасида миллий ишлаб чиқарувчиларни ҳимоя қилиш мақсади- да импортни тартибга солиш. 81 www.ziyouz.com kutubxonasi Микроиқтисодиёт даражасида таркибий сиёсатни амалга ошириш жараёнларида қуйидаги вазиф аларни бажариш зарур бўлади: - иқтисодий нуқтаи назардан самарали корхона ва ишлаб чиқаришларнинг ривожланишини рағбатланти- риш ва қўллаб-қувватлаш; - самарасиз ишлаб чиқаришларни, корхоналарни тугатиш ёки реорганизация, яъни қайта ташкил этиш; - янги монополистик тузилмаларнинг пайдо бўли- шига йўл қўймаслик; - тармоқлараро капитал оқувчанлигини таъминлаш мақсадида фонд бозорининг ривожланишини тартибга солиш ва рағбатлантириш; - нарх ўсишини тўхтатиш чора-тадбирларини кўриш; - иқтисодий субъектлар хатти-ҳаракатининг бозорга хос нормаларини жорий қилишни рағбатлантириш. Иқтисодий хавфсизлик нуқтаи назаридан энг муҳим тармоқлар қаторига - ёқилғи-энергетика, озиқ-овқат са- ноати, транспорт ва алоқа соҳалари киради. Ушбу стра- тегик аҳамиятга эга бўлган тармоқларни ривожланти- риш орқали биринчидан, энергетик ва озиқ-овқат мус- тақиллигига эришилади, иккинчидан, жаҳон бозорла- рига, ресурсларнинг халқаро манбаларига чиқиш учун транспорт йўлларига эга бўлинади. Илмий техника салоҳиятини сақлаш , қўллаб-қув- ватлаш, ривожлантириш ва ундан самарали фойдала- ниш мамлакатнинг иқтисодий, ҳарбий хавфсизлигини таъминлашнинг муҳим стратегик йўналиши ҳисобла- нади. Шу боис, мамлакатни илмий-техникавий ривож- лантиришнинг узоқ муддатга м ўлж алланган давлат концепциясини ишлаб чиқиш муҳим аҳамият касб эта- ди. Бу борада, энг аввало, яқин истиқболли давр учун давлат ф ан-техника сиёсатининг устуворликларини 82 www.ziyouz.com kutubxonasi аниқлаш лозим бўлади. Фанни мамлакатнинг энг му- ҳим стратегик устуворлиги деб тан олиб, уни қўллаб- қувватлаш ва молиялаштириш, олимларни моддий таъ- минлаш ва рағбатлантириш бўйича тегишли сиёсатни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. М амлакат иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш да ижтимоий зиддиятларнинг олдини олишга, ижтимоий- сиёсий барқарорликни таъминлашга қаратилган дав- латнинг ижтимоий сиёсати муҳим аҳамиятга моликдир. Ижтимоий сиёсат аҳолининг турмуш даражаеини оши- риш, фуқароларнинг иқтисодий аҳволини яхш илаш учун шароитлар яратиш, аҳолининг пул даромадлари- ни кўпайтиришга ҳам йўналтирилади. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида аҳолининг турли табақаларга - бой ва камбағал қатламларга ажра- лиши кучаяди. Бу жараённинг тез ва кескин юз бериши беқарорлик омилига, ижтимоий зиддият ва кескинлик- ларни туғдирувчи тахдидга айланади. Аҳолининг энг бой ва энг камбағал қатламлари ўртасидаги фарқнинг ниҳо- ятда катталаш иб кетиши ўрта табақа амалда мавжуд бўлмаган шароитда иқтисодий таҳдидни вужудга кел- тиради. Ўтиш даврида давлат кам таъминланган аҳоли қат- ламларини кучли ижтимоий ҳимоя қилиш, даромад- ларни адолатли қайта тақсимлаш орқали жамиятнинг кескин қарама-қарш и қутбларга ажралиб кетишига йўл қўймасликка ҳаракат қилади. Шуни айтиб ўтиш жоизки, банкротлик тўғрисидаги қонунчилик амал қилаётган шароитда оммавий ишсиз- ликнинг пайдо бўлишига йўл қуймаслик, банкротга учра- ган корхоналарнинг ишчи-ходимларини ижтимоий жи- ҳатдан қўллаб-қувватлаш, ижтимоий қийинчиликларни юмшатиш, иш жойидан бўшаётган ходимларни қайта 83 www.ziyouz.com kutubxonasi ўқитишни ташкил этиш, янги ипгчи ўринларини яратиш, нафақалар тўлаш, жамоат ишларига жалб қилиш чора- тадбирларини амалга ошириш мақсадга мувофиқ бўлади. Буларнинг барчаси ижтимоий таҳдидларнинг салбий таъ- сирини юмшатишда муҳим урин тутади. Маълумки, ҳар бир мамлакатда баъзи ҳудудлар бош- қаларига нисбатан ривожланган бўлади. Ҳудуднинг иж - тимоий-иқтисодий ривожланиш даражаларидаги фарқ- лар, улардаги ишлаб чиқарувчи кучларнинг номутано- сиб жойлашуви оқибатида вужудга келади. Бу ф арк- лар оқибатида аҳоли даромади ва турмуш даражасида ҳам ҳудудий фарқлар вужудга келади. Натижада, аҳоли ўртасида мамлакат ички миграцияси юз беради. И жти- моий-иқтисодий таҳдиднинг келиб чиқишининг олдини о.лиШ мақсадида аҳолининг ички миграциясини, яъни иқтисодий ночор ҳудудлардан аҳолининг аҳволи яхши ҳудудларга оқиб ўтишини чеклаш, тартибга солиш чора- тадбирлари амалга оширилади. Аҳолининг ички мигра- циясики тартибга солиш қуйидаги йўналишларда амал- га оширилади: - янги ўзлаш тирилаётган, истиқболли худудларга кўчиб борувчилар учун қўшимча имтиёзлар ва иж ти- моий каф олатлар белгилаш, жорий қилиш, иқтисодий- ижтимоий ночор, қолоқ ҳудудлардан аҳолининг чиқиб кетишини тўхтатиш учун уларга ҳам кўшимча имтиёз ва рағбатлар берилади; - турли ҳудудлардан кўчиб келган мигрантларни иш билан таъминлаш, жойлаштириш билан боғлик муам- моларни ҳал килиш; - қишлоқ жойларда аҳолининг мустаҳкам қўним топиб яшаши учун зарур ҳукуқий ва ижтимоий-иқтисодий база яратиш, саноатни қишлоққа олиб кириш орқали, ижтимо- ий ва ишлаб чиқариш инфраструктураларини ривожлан- 84 www.ziyouz.com kutubxonasi тириш натижасида қишлоқ хўжалигида бўш крлган ор- тиқча ишчи кучи учун янги иш ўринларини яратиш. М амлакатда иқтисодий хавфсизликни таъминлаш узоқ муддатли стратегик вазифа ҳисобланади. Бу вази- фани амалга ошириш учун иқтисодий хавфсизликни таъминлаш давлат стратегиясини, яъни доктринасини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш зарур бўлади. Ушбу дав- лат стратегияси олий миллий давлат манфаатларига жавоб бера олиши керак. Иқтисодий хавфсизлик давлат стратегияси пировард мақсади ва уни амалга ошириш босқичларида ўз ифода- сини топиши лозим. Бу ерда шуни айтиб ўтиш жоизки, ўтиш даврида иқтисодий таҳдидларнинг кўплиги ва кес- кинлиги, биринчи навбатда, зарурий чора-тадбирларни амалга оширишга катта эътибор беришни тақозо этади. Шу даврда иқтисодий хавфсизликни таъминлашнинг кафолати бўлган давлатнинг асосий вазифалари қуйида- гилардан иборат бўлади: - хавфсизликни таъминлаш бўйича хўж алик ва сиё- сий характердаги қарорларни қабул қилиш; - ижтимоий ж араёнларни бошқариш механиэмига таҳдидларнинг пайдо бўлганлиги тўғрисида сигнал бе- рувчи индикаторларни киритиш; - иқтисодий таҳдидларни юмшатиш, бартараф этиш, нейтраллашга қаратилган самарали чора-тадбирларни ишлаб чиқишни амалга ошириш. М амлакат иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш концепцияси доимо узоқ муддатли миллий давлат ман- фаатларига асосланади. Бошқача айтганда, мазкур кон- цепция мамлакатнинг келажаги тўғрисидаги тасаввур- га, ислоҳотлар натижасида вужудга келадиган ижти- моий-иқтисодий моделга, шунингдек, барқарор, мус- таҳкам ривожланиш стратегиясига боғлиқ бўлади. Download 6.73 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|