ҚАШҚадарё худуднинг физик-географик шароитлари

2.5. Тупроқларни эрозиядан ҳимоялашда ўсимликларнинг аҳамияти
Жанубий Ҳисор тоғ ёнбағрининг тоғ олди худудлари сув билан етарли миқдорда таъминланган. Бироқ, кенг текислик қисмида сув танқислиги кузатилади. Водийнинг табиий географик шароитидаги фарқлар, унинг тупроқлари, ҳайвонот ва ўсимлик дунёсининг географик тарқалишида ҳам акс этган.
Жанубий Ҳисор тоғ ёнбағридаги ўсимликларнинг гуруҳ формациялари бўйича олтита гуруҳга бўлинади.
1.Тўқайлар: иссиқсевар, гигрофил дарахтлар (ҳар хил баргли тол, лох). Булар асосан Сурхондарё ва Амударё соҳилларида учрайди.
2.Доим яшил арчазорлар. Уларнинг ўзи икки типчага бўлинади.
а).Иссиқсевар арчазорларнинг баланд тўлқинсимон дарахтлари (Зарафшон қора арчаси). Улар асосан тоғ тизмаларининг шарқий ва ғарбий қияликларида учрайди.
б).Катта арчазорлар; йирик пояли навларни ўтқазиш (Туркистон қора арчаси). Булар асосан Ҳисор тоғ тизмаларининг сувайирғичларида учрайди.
3.Арчали стланкалар (Туркистон қора арчаси). Асосан якка дарахт сифатида қияликларнинг шимолида учрайди.
4.Шибляк. Булар сийрак ўрмон, паст ўсувчи дарахт ва буталар (Бухоро бодоми, дўлана ва бошқалар).
5.Ярим бутасимон чўллар. Буларга оқ саксовул, юлғун ва бошқа дарахтсимон буталар киради. Улар Ҳисор тоғ олди текисликларида ва тоғ тизмасининг жанубий-ғарбий қисмида учрайди.
6.Яримсаванналар. Кўп йиллик ва бир йиллик ўтлар формацияси. Эфемер типига мансуб ўтлар. Уларнинг 3 та типчалари мавжуд.
а).Паст ўтли ярим саванналар; майда эфемерлар ва эфемерсимонлар (пиёзли қўнғирбош, йўғон ёғочли қиёқ ўт ва бошқалар).
б).Йирик злакли ярим саванналар; эфемерсимон злакли формация (пиёзли арпа ва бошқалар).
в).Йирик ўтсимон яримсаванналар. Баланд ўтсимон, зонтиксимон, мураккаб гулли, дукакли ва бошқалар.
Кўплаб муаллифларнинг таъкидлашича (М.Н. Заславский, 1966; М.Б. Дошанов, 1965; А.Равшанов, 1978; Х.М. Махсудов, 1989; Адилов, 1990 ва бошқалар), кўп йиллик ўтлар тупроқни эрозиядан ҳимоя қилишни таъминлайди, бир текис экилган бир йиллик экинлар тупроқни кучсизроқ ҳимоя қилади ва ҳаммасидан хавфлиси бу ҳайдалган ерлардир.
Ўсимликларнинг ҳар хил ривожланиш босқичида уларнинг тупроқ ҳимоясидаги аҳамияти бир хил эмас. Бу сув оқими даврида ўсимликларнинг ер устки массаси ва илдиз тизимини ҳолатига боғлиқ. Мазкур даврда ер юзаси ўсимлик барглари билан қанчалик тўлиқ қопланса у шунчалик тупроқни эрозиядан мустаҳкам ҳимоя қилади (М.Н. Заславский, 1979).
Шунга боғлиқ ҳолда экинлар етиштириш агротехникаси катта аҳамиятга эга: экишнинг оптимал меъёрини қўллаш, қаторлар оралиғи кенглиги, экишнинг тўғри йўналиши, ўғитлар қўллаш ва бошқа ўсимликларнинг яхши ривожланишига олиб келувчи бошқа тадбирлар. Худуднинг ҳамма майдони қуруқ субтропик иқлим ва тупроқ шароитлари ўсимлик қоплами тавсифи ва ерларнинг ўзлаштирилганлик даражаси билан боғлиқ. Ўсимликлар эрозия ривожланишининг олдини олишда таъсир этади. Қияликларнинг ўсимликлар билан қопланиши тупроқ эрозиясининг келиб чиқишига тўсқинлик қилади.