ҚАШҚадарё худуднинг физик-географик шароитлари

2.6. Тупроқлари
Жанубий Ҳисор тоғ ёнбағри ва Сурхон-Шеробод воҳасининг тупроқлари С.С. Неуструев (1912), А.Н. Розанов (1931), С.П. Сучков (1953) ва В.Р. Шредерлар (1954) томонидан тузилган тупроқ хариталарида кўп келтирилган. Ўзбекистоннинг ушбу худуд тупроқлари тўғрисида С.С. Неуструев ва В.В. Никитин (1926), А.Н. Розанов (1931) монографияларида, Л.Турсунов ва бошқалар (2009) китобида ҳамда А.З. Генусов (1954, 1961), Г.А. Тинина (1974, 1977) мақолаларида тўлиқ келтирилган.
Изланиш олиб борилаётган худудимиз тупроқларининг типи чўл текисликларидан бошлаб баланд тоғ тизмаларигача етиб боради.
Биз уларни қуйидаги тупроқ типларига ва типчаларига бўламиз.
I.Тоғ олди ва паст тоғлар тупроқлари; тоғ жигарранг, оч-қўнғир ва тўқ тусли бўз тупроқлар.
II.Сурхон-Шеробод воҳаси тупроқлари:
1.Бўз тупроқлар минтақасининг автоморф тупроқлари; тўқ тусли, суғориладиган тўқ тусли, типик, эскидан суғориладиган оч тусли бўз, янгидан суғориладиган оч тусли бўз, бўз тупроқлар минтақасининг гидроморф, ўтлоқи, суғориладиган ўтлоқи соз, ботқоқ соз ва суғориладиган ботқоқли соз тупроқлар.
2.Текисликнинг кенглик зонаси тупроқлари:
а).Чўл зонасининг автоморф тупроқлари: (бўз-тақир, суғориладиган бўз-тақир, бўз қўнғир, суғориладиган бўз қўнғир, тақирлар, суғориладиган тақирлар ва дашт-қумоқли);
б).Ўтиш зонасида ер ости сувларининг таъсирида таъқирли-ўтлоқи ва суғориладиган тақирли ўтлоқи тупроқлар шаклланган.
в).Чўл зонасининг гидроморф тупроқлари: (ўтлоқи, ботқоқли, аллювиал, суғориладиган ўтлоқи аллювиал ва шўрхоклар).


Оч тусли бўз тупроқлар
Биз таъриф бераётган тупроқлар Ўзбекистоннинг шимолий худудлари билан кескин фарқ қилади. Бу ерларда тарқалган оч тусли бўз тупроқлар фақатгина тоғ олдида бўлиб қолмай балки, денгиз сатҳидан 850-900 м баландликда ҳам учрайди. Бунга сабаб биринчидан худуднинг жанубий қисмида Авфғонистоннинг қумли чўлларининг, Ҳисор тоғ тизмасига жуда яқин жойлашганлиги ҳамда гаремсел иссиғи бутун тоғ олди худудининг юқори қисмигача эсиб бориши, иккинчидан кенглик бўйича жуда паст жойлашганлиги.
Сурхон-Шеробод водийсида оч тусли бўз тупроқлар 310 минг гектар майдонни эгаллайди. Шундан 205 минг гектари яроқсиз ёки деҳқончилик учун кам ишлатиладиган скелетли, эрозияланган ва дағал скелетли тоғ жинсларда учрайди. Суғориладиган оч тусли бўз тупроқлар эса асосан Сурхоннинг III-террасаси ва Хўжа Ипок конус виносида тарқалган. Бу Сурхондарёнинг суғориладиган энг йирик худудларидан биридир.