Асосий касалликнинг баёии
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
teri va tanosil kasalliklari
|
j) erta yashirin zaxmda orqa miya suyuqligini(likvor) tekshirish musbat natijalar bermaydi,
Bordiyu orqa miya suyuqligida ma’lum bir o’zgarishlar aniqlansa bu o’zgarishlar zaxmga qarshi davolash jarayonida qisqa muddat ichida yo’qoladi. Yuqorida sanab o’tilgan ma’lumotlarni yig’ish va aniqlash erta yashirin zaxm jarayoni qaysi muddatda kechayotganligini aniqlashga yordam beradi. Bu esa tegishli davo choralarini qo’llashga va aniq, klinik-serologik nazorat olib borishga yordam beradi. Kech yashirin zaxm (syphilis lateens tarda). Kech yashirin zaxmli bemorlar ko’pincha tasodifan aniqlanadi. Bunday bemorlarni topishda shifoxonalarda davolanayotgan bemorlar qonini zaxmga tekshirish tadbiri yordam beradi. Shu ningdek, profilaktik tibbiy ko’rikdan o’tayotgan shaxslarni va qon beruvchi kishilar - donorlar qonini zaxmga tekshirish yashirin kechayotgan zaxmli aniqlashda juda amaliy ahamiyatga ega. Yashirin zaxm diagnozini qo’yish uchun quyidagi ma’lumotlarni yig’ish zarur: a) kasallik tarixining o’ziga xos xususiyatlari. Bunday bemorlar zaxmga qachon chalinganliklarini bilmaydilar, hatto kasallik muddatini taxmin qila olmasliklari mumkin. Shu sababli bunday bemorlar zaxmga duchor bo’lmaganliklarini isbotlashga harakat qiladilar. Darhaqiqat, mazkur bemorlarda zaxm belgilari kuzatilmay-di. Kamdan-kam hollarda bemor zaxm dardiga 3-4 yil avval mubtalo bo’lganligini, ammo bu taxminiy fikr ekanligini bildiradi. Chunki o’sha paytlarda terida kuzatilgan yara-chaqalar yoki dog’lar haqiqatan ham zaxmga tegishli bo’lganligini isbotlash juda mushkuldir; b) kech yashirin zaxmda Vasserman reaktsiyasini qo’yish yo’li bilan aniqlanadigan reaginlar miqdori (Boas bo’yicha) kam bo’ladi (1:5, 1:10, 1:20 gacha teng). Bu dalil qondagi spiroxetalar miqdorining kamligidan dalolat beradi. RIF va RIT ijobiy natijalar bergan barcha bemorlarda ularning natijasi o’ta musbat bo’ladi; v) treponemalar reaktsiyasi kuzatilmaydi. Bu hol qondagi treponemalar miqdorining juda kamligidan, ya’ni haqiqatan ham kech yashirin zaxm jarayonidan guvohlik beradi; g) orqa miya suyuqligida ma’lum o’zgarishlar kuzatiladi, jumladan kech zaxm meningiti belgilari namoyon bo’ladi. Mazkur biologik suyuqlik bilan qo’yiladigan V asserman va Lang reaktsiyalari ko’p hollarda musbat natijalar beradi. Kech yashirin zaxm diagnozini qo’yish murakkab va mas’uliyatli vazifadir. TXChR va IYoRning musbat natijalarini olmasdan turib bunday diagnozni qo’yish xato hisoblanadi. Kech yashirin zaxm taxmin qilingan bemorlar terapevt, nevropatolog, okulist, otorinolaringolog, rentgenolog va boshka ixtisoslikdagi vrachlarning tekshiruvidan albatta o’tishlari lozim. Mazkur mutaxassislar tomonidan zaxmga aloqador u yoki bu o’zgarishlar borligining aniqlanishi yashirin zaxm diagnozining o’zgarishiga olib keladi. Bunday bemorlarga aniqlangan zaxm belgilarining turiga qarab (asab zaxmi yoki ichki a’zolar zaxmi) manifest zaxm diagnozi qo’yiladi. Kech yashirin zaxm diagnozi davolash jarayonida tasdiqlanishi lozim. Gap shundaki, klassik serologik reaktsiyalar davolash kurslarining oxiridagina manfiy natijalar beradi. Ba’zan davolash kursining tugaganiga qaramasdan KSR musbatligicha qolishi mumkin. Kech yashirin zaxm deb diagnoz qo’yilgan bemorlarning jinsiy sheriklarida xam odatda zaxmning kech yashirin turi aniqlanadi. Jinsiy sheriklarniig ma’lum qismida esa zaxmning belgilari umuman topilmaydi. Bunday shaxslar sog’lom hisoblanib, ogohlantiruvchi davo choralari o’tkazilmaydi. Shuni ta’kidlash lozimki, kech yashirin zaxmga qarshi davo choralarini o’tkazish aniqlangan seromusbat reaktsiyalarni manfiylashtirishga qaratilgan emasdir. Bunday bemorlarni davolash ichki a’zolar zaxmi va asab sistemasi zaxmi rivojlanishining oldini olishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Aniqlanmagan yashirin zaxm (syphilis ignorata). Agar na vrach, na bemor zaxm kasalligining kimdan, qachon, qanday sharoitda yuqqanligini bilmasa, ya’ni aniqlay olmasa, bunday hollarda aniqlanmagan yashirin zaxm diagnozi qo’yiladi. Bunday diagnoz ilgari zaxmning turi aniqlanmasdan turib davolash boshlangan bemorlarga ham qo’yiladi. Chunki sifatsiz davo natijasida zaxm bedgilari yo’qoladi. Biroq organizmda spiroxetalar qolganligi tufayli serologik reaktsiyalar musbat natijalar beradi. Bunday hollarda spiroxetalar qachon, kimdan va qanday sharoitda yuqqanligini aniqlash imqoni bo’lmaydi. Shu sababli aniqlanmagan yashirin boshqacha qilib ko’rinmas z a x m xam deb ataladi. Aniqlanmagan yashirin zaxm diagnozi juda mas’uliyatli diagnozdir. Bunday diagnozni qo’yishdan avval serologik reaktsiyalar soxta musbat natijalar berishi mumkinligini ham doim yodda tutish lozim. KSR, jumladan Vasserman reaktsiyasi natijalarini zaxmga aloqador emasligini aniqlash maqsadida THChR (treponemalar harakatini cheklash reaktsiyasi) qo’llaniladi. Agar tekshirilayotgan shaxsda KSR bilan bir qatorda THChR va IYoR musbat natijalar bersa, mazkur reaktsiyalar natijalarini zaxmga alokador deb hisoblash lozim, ya’ni bunday shaxslarga yashirin zaxm diagnozi qo’yiladi. Serologik reaktsiyalar ichida THChR eng spetsifik reaktsiya hisoblanishi bejiz emas. Keyingi yillarda venerologiya va serologiya fanlarining rivojlanishi, jumladan, yashirin zaxmning erta va kech turlarga bo’linishi aniqlanmagan yashirin zaxmli bemorlar sonining keekin kamayib ketishiga olib kelmoqda. ZAHMDA QO’LLANILADIGAN SEROLOGIK REAKTsIYaLAR Zaxm jarayonini aniqlash maqsadida bir qancha serologik reaktsiyalar qo’yiladi. Yashirin kechayotgan yoki kech rivojlangan zaxm diagnostikasida tekshirilayotgan shaxslar qon zardobini serologik ko’rikdan o’tkazishda bu reaktsiyalar muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Rangpar treponemalar murakkab antigen tuzilishga zga ekanligi tufayli, bemorlar qonida bir necha xil antitanalar hosil bo’ladi. Ana shu antitanalar zaxmning turli davrlarida turlicha namoyon bo’ladi. Bu hol amaliy venerologiyada bir vaqtning o’zida bir necha xil serologik reaktsiyalar qo’yishni taqozo etadi. Serologik reaktsiyalarning quyidagi turlari tafovut qilinadi: 1) Vasserman reaktsiyasi - mazkur reaktsiya komplement bog’lab olish reaktsiyasiga asoslangan. Bunda antilipidli qarshi tanachalar (reaginlar deb ataladi) aniqlanadi. Zamonaviy immunologiya, jumladan, serologiya fanining tushuntirishicha, Vasserman reaktsiyasida rangpar treponemalarning o’ziga qarshi paydo bo’ladigan antitanalar emas, balki zaxmga duchor bo’lgan makroorganizmning lipidlariga qarshi hosil bo’lgan antitanalar aniqlanar ekan, ya’ni lipidlar gapten (yarim antigen) rolini bajaradi, Bundan xulosa shuki, Vasserman reaktsiyasi etarli darajada sezuvchan emas.Shuning uchun, VR birlamchi zaxmning dastlabki kunlarida manfiy natija beradi. Shuningdek, uchlamchi rivojlangan zaxm asab sistemasining zaxmi va tug’ma zaxmda ham manfiy natijalar berishi mumkin. VRning yana bir kamchiligi - uning kam spetsifikligidir. Zaxmga chalinmagan shaxslarda ham VR soxta musbat (nospetsifik) berishi mumkin. Masalan, moxov va bezgak kasalligi, xavfli o’smalarda va bir qator boshqa kasalliklarda ham, shuningdek homilador ayollarda, giyohvandlarda, spirtli ichimliklar iste’mol qilingandan so’ng va boshqa holatlarda ham VRning soxta-musbat natijalari kuzatiladi. VRning soxta-musbat javob bergan hollarida reaginlar miqdori kam (1:5, 1:20) bo’lib, ularning javobi musbat (3+), kam musbat (2+) bo’ladi va ikkilanuvchi ( + ) javob beradi. Haqiqiy zaxm jarayoni kuzatilgan bemorlarda VR o’ta musbat (4+) javob beradi. Ommaviy serologik tekshiruvlar paytida 0,1-0,15% hollarda VR nospetsifik musbat natijalar beradi. VRning kamchiliklarini tuzatish maqsadida, ayniqsa uning sezuvchanligini oshirish uchun mazkur reaktsiya sovuq muhitda (Kolmer reaktsiyasi deb ataladi) qo’yiladi. Shuningdek VR bilan bir paytda cho’kma reaktsiyalari (Kan va Zaks- Vitebskiy reaktsiya-lari) qo’llaniladi. Cho’kma reaktsiyalarining immunologik mohiyati VR dan farq qilmaydi Kan va Zaks-Vitebskiy reaktsiyalarini qo’yganda antigenlarning quyuq eritmalari tayyorlanadi. Shu sababli antigenlar va reaginlarning o’zaro reaktsiyaga kirishishi oqibatida ko’zga ko’rinadigan darajada cho’kma hosil bo’ladi. Cho’kmalarning hosil bo’lish darajasiga binoan ularning javobi 4+, 3+, 2+, 1+ bilan ifoda etiladi (xuddi Vasserman reaktsiyasidek). Yuqorida sanab o’tilgan serologik reaktsiyalar birgalikda klassik serologik reaktsiyalar (KSR) deyiladi. Vasserman, Kan va Zaks-Vitebskiy reaktsiyalarining bir vaqtda qo’yilishi soxta-musbat natijali serologik reaktsiyalarining oqibatida yo’l qo’yiladigan diagnostik xatolarning kamayishiga olib keladi; 2) treponemalar harakatini cheklash reaktsiyasi (TRI- Tgeronema rallidum immunobilization) yoki RIT. Mazkur reaktsiya tekshirilayotgan qon zardobidagi treponemalar harakatini to’xtatishga asoslangan, ya’ni treponemalarga qarshi hosil bo’lgan maxsus antitanalar (immobilizinlar deyiladi) anaerob sharoitda komplementlar yordamida zaxm qo’zg’atuvchilari harakatini cheklar ekan. Immobilizinlar ta’sirida harakatlanish xususiyatini yo’qotgan treponemalar mikroskop ostida sanalib, ularning nisbiy soni foizlarda ifoda etiladi. Agar immobilizatsiya darajasi 51 dan 100% gacha bo’lsa, reaktsiya musbat hisoblanadi, 31 dan 50% gacha - kam musbat, 21 dan 30% gacha - taxminiy musbat, 0 dan 20% gacha - manfiy hisoblanadi. Treponemalar harakatini cheklash reaktsiyasining ijobiy javobi boshqa serologik reaktsiyalarning javoblaridan kechroq kuzatiladi. Shu sababli THChR zaxmning yuqumli turlariga diagnoz qo’yishda qo’llanilmaydi. Biroq shuni ta’kidlash lozimki, zaxmning ikkilamchi davrida 85-100% hollarda THChRning ijobiy natijalari kuzatiladi. Ikkilamchi yangi zaxmda - 85%, qaytalangan zaxmda - 100%. Ayniqsa, uchlamchi zaxm, ichki a’zolar zaxmi va tug’ma zaxmda THChR 98-100% hollarda musbat natijalar beradi. Bu hol KSR manfiy natijalar bergan bemorlarda THChRning qiymatini yanada oshiradi. Zaxm diagnostikasida qo’llaniladigan serologik reaktsiyalar ichida yuqori spetsifik reaktsiya TXChR hisoblanadi. Ammo bu reaktsiya ham nospetsifik musbat javoblar berishi mumkin. Ko’pincha tekshirilayotgan qon zardobida treponemotsid dori moddalari (penitsillin\ tetratsiklin, eritromitsin) bo’lganda nospetsifik immobilizatsiya holati kuzatilishi mumkin. Bunday murakkab hollarda qon zardobidagi IgM ga mansub antitanachalarni aniqlash, kasallikning aniq tabiatini aniqlashga yordam beradi. IgM - G’TA - AVS deb nomlangan ana shu tekshiruv usuli (test) tekshirilayotgan organizmda zaxm bor-yo’qligini ishonchli darajada aniqlab beradi. 3) immunologik yog’dulanish reaktsiyasi (G’TA - test fluorescent treponemal antibody) yoki RIF. Bu reaktsiya tekshirilayotgan qonda yog’dulanish xususiyatiga ega bo’lgan antitreponemal qarshi tanachalarn aniqlashga asoslangan. Bunday antitanalar lyuminestsent mikroskop yordamida aniqlanadi. Agar zardob tarkibida antitreponemal antitanalar bor bo’lsa, treponemalar yog’dulanadi, ana shu yog’dulangan spiroxetalarning miqdoriga qarab reaktsiyaning javobi 1+ dan 4+ gacha ifodalanadi. Standart serologik reaktsiyalar (Vasserman va cho’kma reaktsiyalari) quyidagi maqsadlarda qo’llaniladi: zaxm deb qo’yilgan klinik diagnozni tasdiqlash uchun; zaxmga qarshi davo choralari natijalarini aniqlash va nazorat etish uchun; zaxmdan tuzalganlik mezonini aniqlash uchun. Spetsifik treponemal serologik reaktsiyalar (TrI va G’TA va boshqalar) esa KSR javobining spetsifikligini aniqlash maqsadida va zaxmning kech davrlari, diagnostikasida kuzatilishi mumkin bo’lgan murakkab hollar echimini echishda qo’llaniladi. Ayniqsa zaxmning yashirin davrlari diagnostikasi, jumladan aniqlanmagan yashirin zaxmda hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Ommavi profilaktik tibbiy tekshiruvlar o’tkazilganda serologik reaktsiyalarning tez (ekspress) usuli juda qo’l keladi. Mazkur usulda reaktsiya javobi qisqa vakt ichida olinsa-da spetsifiklik darajasi standart serologik reaktsiyalar bilan tekshirilishi lozim. Ekspress usulning musbat javobi KSRning musbat javobi bilan tasdiqlangandan keyingina zaxmga aloqador deb xisoblanadi. 3. Mashg’ulotning maqsadi. Talabalar uchlamchi zaxmning rivojlanishida xal qiluvchi rol o’ynaydigan omillar to’g’risida ma’lumotga ega bo’lishlari, kasallikning barcha klinik belgilarini bilishlari lozim. Yashirin zaxmli bemorlarning ko’payish sabablari va yashirin zaxm klassifikatsiyasini aytib berishlari lozim. Shuningdek, erta va kech yashirin zaxmlarni bir-biridan farqlashda kerak bo’ladigan ma’lumotlarni so’zlab berishlari, yashirin aniqlanmagan zaxmning mohiyatini tushunishlari lozim. Talabalar quyidagilarni o’zlashtirib olishlari lozim: a) klassik serologik reaktsiyalarii zaxmning erta davrlari diagnostikasida qo’llay bilishlari; b) soxta musbat reaktsiyalarni spetsifik musbat reaktsiyalardan ajrata olishlari; v) spetsifik serologik reaktsiyalarni zaxmning kech davrlari diagnostikasida qo’llay bilishlari lozim. 4. Uyga vazifa: 1) uchlamchi rivojlangan zaxm belgilarini sanab bering; 2) erta va kech yashirin zaxm diagnostikasida asqotadigan klinik-laboratoriya ma’lumotlarini so’zlab bering; 3) aniklanmagan yashirin zaxm deganda nimani tushunasiz? Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|