Asosiy ishlab chiqarish faoliyati moliyaviy natijalarni tahlili Reja

Asosiy ishlab chiqarish faoliyati moliyaviy natijalarni tahlili
Reja:

1. 
   Moliyaviy faoliyat tahlili zarurligi
   
2. 
   Moliyaviy natijalar ko’rsatkichlari va ularni shakllanishi
   
3. 
   Moliyaviy faoliyatning daromadlar va xarajatlari tahlili
   

1. Moliyaviy faoliyat tahlili zarurligi
Moliyaviy faoliyat, foydasini olish, ishlab chiqarish jarayonlari samaradorligini oshirish va hisobot berish tartib-qoidalari bilan bog'liq faoliyat tushuniladi.
Ba'zi hollarda korxonaning moliyaviy faoliyatini tahlil qilish butun kompaniyaning iqtisodiy ko'rsatkichlarini aniqlash, shuningdek turli korporativ institutlarning ish sifatini o'rganish uchun amalga oshiriladi: menejment, buxgalteriya hisobi, savdo bo'limi va hokazo. Iqtisodiyot fani nuqtai nazaridan bunday tartiblar mikroiqtisodiy deb tasniflanadi, ya'ni ular mahalliy ob'ektdagi ishlarning holatini aks ettiradi va hech qanday tarzda makro ko'rsatkichlar bilan bog'liq bo'lmasligi mumkin.
Korxonaning moliyaviy faoliyatini tahlil qilish korxonaning raqobatbardoshligini oshirishning eng muhim vositasidir. Muayyan ko'rsatkichlar asosida asosiy boshqaruv qarorlari qabul qilinishi mumkin. Ko'rib chiqilayotgan protseduralar orqali allaqachon amalga oshirilgan boshqaruv kontseptsiyalarining samaradorligi tekshirilishi mumkin, shuningdek, natijalar olinganidan keyin ularga kerakli tuzatishlar kiritilishi mumkin.
Ko'rib chiqilayotgan tahlil natijalari rahbariyat tomonidan kompaniyaning moliyaviy-xo'jalik faoliyati rejasini tuzishda foydalanishi mumkin. Shunday qilib, ma'lum raqamlarni o'z ixtiyoriga olgan holda, kompaniya rahbariyati o'z oldiga strategik maqsad qo'yishi mumkin - biznes modeli samaradorligini oshirish uchun bunday va shunga o'xshash ko'rsatkichlarga erishish. Korxonaning moliyaviy faoliyati rejasi, shuningdek, pul oqimlari yo'nalishiga e'tibor berishni o'z ichiga olgan investitsion jihatlarni o'z ichiga olishi mumkin. Kompaniyaning tegishli faoliyatini batafsil tahlil qilish ham ustuvor yo'nalishlarni aniqlashga yordam beradi.
Korxonaning biznes modeli samaradorligini o'rganish natijalari uning egalariga investorlar, kreditorlar, sheriklar va ba'zi hollarda mijozlar bilan ijobiy munosabatlar o'rnatishga yordam beradi. Tahlil natijalari yuqorida aytib o'tganimizdek, kompaniyaning moliyaviy-xo'jalik faoliyati rejasi qanday bo'lishi mumkinligini belgilovchi muhim omil hisoblanadi. Tegishli tahlil turining ahamiyati eng yuqori, ayniqsa raqobatbardosh biznes tarmoqlarida. Ko'pgina yirik firmalarning rahbarlari bunday tadqiqotlarni muntazam ravishda olib boradilar.
Korxonaning moliyaviy faoliyatini tahlil qilishda qanday usullardan foydalanish mumkin? Tegishli tadqiqot turi firma profilini bir necha jihatlar bo'yicha tekshirishni o'z ichiga oladi va har bir ish yo'nalishida alohida yondashuvlardan foydalanish mumkin.
Masalan, korxonalarning biznes-rejalarini asoslilik va muvozanatni o'rganishga asoslangan usul keng tarqalgan. Shuningdek, tahlilchilar ma'lum sohalarda biznes faoliyatining o'ziga xos ko'rsatkichlarini o'rganadigan yondashuv ham tez-tez qo'llaniladi. Korxonaning moliyaviy natijalarini daromadlari va egallagan bozor hajmi bo'yicha raqobatbardosh firmalar bilan taqqoslaydigan juda keng tarqalgan usul.
Aksariyat hollarda biznes tadqiqotlari yondashuvlari tizimli. Bu korxonaning keng qamrovli xarakteristikasini yaratish zarurati bilan bog'liq: u ba'zi jihatlarda raqobatbardosh korxonalardan past bo'lishi mumkin, ammo boshqalarida u ulardan ancha ustun bo'ladi. Tizimli yondashuv kompaniya faoliyatini tahlil qilish kompaniya faoliyatining asosiy ko'rsatkichlarini aniqlashga yordam beradi, buning asosida keyinchalik biznes faoliyatining umumiy bahosi ishlab chiqiladi.
Korxonaning moliyaviy faoliyati mahalliy operatsiyalarda ifodalanadi, ularning aksariyati hujjatlashtirilgan. Keyinchalik firma faoliyatini tahlil qilishda tegishli manbalardan foydalaniladi. Biz qanday hujjatlar haqida gapirayapmiz? Korxonaning moliyaviy faoliyatini qayd etish uchun qanday manbalardan foydalaniladi? Ularning soni yetarli.
Avvalo, bu moliyaviy hisobotlar bilan bog'liq hujjatlar. Ular orasida foyda va zararlarni belgilovchi manbalar, ularga turli xil ilovalar mavjud. Bular kapitalning o'zgarishi, moliyaviy resurslar harakati to'g'risidagi ma'lumotlarni aks ettiruvchi hujjatlardir.
Moliyaviy hisobotning asosiy jihati buxgalteriya balansidir. U qayd etilgan hujjatlar korxonaning joriy moliyaviy faoliyati qanchalik muvaffaqiyatli ekanligini etarlicha ishonchli baholash imkonini beradi.
Buxgalteriya balansi kompaniyaning tijorat faoliyatining aktivlari va passivlari, aylanma mablag'lari, sof aktivlari, barqarorlik koeffitsientlari, to'lov qobiliyati, likvidligi kabi ko'rsatkichlarini baholashga imkon beradi (birozdan keyin ularning mohiyatini batafsil ko'rib chiqamiz).
Moliyaviy faoliyat qanchalik samarali ekanligini aniqlash imkonini beruvchi yana bir muhim manba daromadlar to'g'risidagi hisobotdir. Ushbu hujjat, tegishli ravishda, kompaniyaning muayyan faoliyat sohalari bo'yicha daromadlari va xarajatlarini qayd etadi.
Kapitaldagi o'zgarishlar to'g'risidagi hisobot kompaniyaning moliyaviy natijalarini tahlil qilish mumkin bo'lgan yana bir muhim hujjatdir. Bu manba ancha murakkab tuzilishga ega. Shunday qilib, mavzularda to'rtta bo'lim mavjud. Birinchi uchtasida hisobot yiliga nisbatan kompaniyaning kapitaliga tegishli ko'rsatkichlar qayd etiladi. Hisobotning ushbu qismida kapital va uning tarkibiy qismlari, foyda, zaxiralar miqdorini tuzatish to'g'risidagi ma'lumotlar mavjud. Hujjatning to'rtinchi bo'limi kapitalning o'zgarishiga bevosita ta'sir ko'rsatgan omillarni belgilaydi. Bu qo'shimcha aktsiyalarni chiqarish yoki ularning qiymatini tuzatish, kompaniyaning boshqa daromadlari yoki xarajatlarining paydo bo'lishi bo'lishi mumkin.
Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini to'liq tahlil qilish muammoli bo'lgan yana bir muhim manba - bu pul oqimi to'g'risidagi hisobot. Ushbu hujjat kompaniyaning investitsion va boshqa strategik ahamiyatga ega bo'lgan faoliyat yo'nalishidagi joriy faoliyati bilan bog'liq kiruvchi va chiquvchi moliyaviy oqimlar to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
Buxgalteriya balansiga maxsus ilova ham ilova qilinadi. Unda tahlil davomida olinishi mumkin bo'lgan moliyaviy faoliyatni tuzatish nuqtai nazaridan foydali bo'lgan faktlar bo'lishi mumkin. Shunday qilib, buxgalteriya balansiga ilova ham korxona faoliyatini baholashda muhim manba hisoblanishi mumkin.
Moliyaviy natijalar - bu xo’jalik yurituvchi sub’yektning ma’lum hisobot davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida o’ziga qarashli mablag’ning oshishi yoki kamayishidir.
Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishning konsentual asosining 38,7 bandiga binoan moliyaviy natijalar - xo’jalik yurituvchi sub’yektning foyda yoki zarar siklida ifodalangan faoliyating pirovard iqtisodiy yakunidir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo’jaliklarni foyda bilan faoliyat ko’rsatishi dolzarb masala hisoblanadi. Xo’jaliklarni foyda bilan faoliyat ko’rsatishi nafaqat xo’jalik iqtisodiyotini mustahkam bo’lishini -xo’jalikni mustahkam moliyaviy holatga ega bo’lishi, xodimlar farovonligini oshishini, balki uni soliqlar va boshqa tushumlardagi xissasini oshishi tufayli mamlakat milliy mahsulotiga qo‘shgan xissasini oshib borishini ham ta’minlaydi.
Ma’lumki, moliyaviy natija faqat buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida aniqlanadi. Shuning bilan birga moliyaviy natijani aniqlash ma’lum metodologiyaga asoslangan bo’lib, u har bir davrning talab va xususiyatlaridan kelib chiqib buxgalteriya hisobini yuritish va uning ma’lumotlari asosida moliyaviy natijani aniqlash ma’lum xususiyatlarga ega.
Hozirgi vaqtda qishloq xo‘jalik korxonalarida moliyaviy natijani aniqlash “Mahsulot(ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllanish tartibi tog’risidagi nizom” talablari asosida aniqlanib u bo’yicha ma’lumotlar moliyaviy hisobotni tarkibiy qismi bo’gan”Moliyaviy natijalar tog’risidagi hisobot(2 - shakl)”da o’z aksini topgan.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2002 yil 27 - dekabrda 140 - son “Moliyaviy hisobot shakllarini to’ldirish bo’yicha qoidalar”¹ to’g’risidagi buyrug’i asosida to’lg’aziladigan “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot” xo’jaliklarni quyidagi faoliyat yo’nalishlari ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi:
Asosiy(operatsion) faoliyatdan moliyaviy natija
Moliyaviy faoliyatdan moliyaviy natija
BHMA - 2 - “Asosiy xo’jalik faoliyatidan tushgan daromadlar”ga asosan ushbu faoliyatdan daromad deganda xo’jalik yurituvchi sub’yektni oddiy faoliyati davomida olingan daromadlar, shu jumladan mahsulotni sotish, ishlarni bajarish va xizmat ko’rsatishdan olingan daromadlar, olingan foiz, devidendlar, royaltilar va boshqalar tushuniladi.
“ ... Moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida nizom”ga binoan moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlarga(natijaga) quyidagilar kiradi:

• 
  Olingan royaltilar va sarmoya transferti
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi hududida va uning tashqarisida boshqa xo’jalik yurituvchi sub’yektlar faoliyatida ulush qo’shgan holda qatnashishdan olingan daromad, aksiyalar bo’yicha devidendlar va obligatsiya lar hamda xo’jalik yurituvchi sub’yektga tegishli qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromadlar.
  
• 
  Mulkni uzoq muddatli ijaraga berishdan yalpi daromadlar(lizing to’lovlarini olish).
  
• 
  Valyuta schyotlari, shuningdek chet el valyutalari muomalari bo’yicha ijobiy kurs tafovutlari.
  

- Sarflangan (qimmatli qog’ozlarga,shu’ba korxonalarga va boshqalarga) mablag’larni qayta baholashdan olingan daromadlar.
Moliyaviy natijalarni shakllanishi va taqsimlanishi to’g’ridan -to’g’ri ularni hisobi bilan bog’likligidan kelib chiqib hisob oldiga quyidagi vazifalar qo’yilgan:

1. 
   Moliyaviy natijalar shakllanishi hisobini har bir faoliyat, mahsulot, ish va xizmatlar va boshqalar bo’yicha to’g’ri, aniq va o’z vaqtidaligini ta’minlash.
   
2. 
   Foyda hajmini uning tegishli manbalari bo’yicha to’g’ri va o’z vaqtida aniqlash hamda uni tegishli maqsadlarga to’g’ri taqsimlanishi yuzasidan nazorat.
   
3. 
   Moliyaviy natijalar bilan bog’liq muamolarni va ularni taqsimlanishini tegishli hisobvaraqlar hamda registrlarda to’g’ri va o’z vaqtida aks ettirish.
   
4. 
   Moliyaviy hisobot va rahbariyatni moliyaviy natijalarni shakllanish holati va taqsimlanishi bo’yicha axborotlar bilan ta’minlash.