At fakulteti «Tasdiqlayman» Milliy libos va san’at fakulteti dekani A. Turakulov

1.2. Madaniyat va tarixiy nizolar.
Nima bo'lishidan qat'iy nazar, buning sababi, millatlararo nizolar yanada jiddiy shakl bo'lishga moyil va madaniyatli va madaniyatsiz yo'llar bilan hal qilinishi mumkin. Ular orasida kabi bo'ladi:

• 
  siyosiy kurash;
  
• 
  etnik "tozalash";
  
• 
  tartibsizliklar;
  
• 
  mahalliy urushlar;
  
• 
  diniy fundamentalizm.
  

Barcha etnik mojarolar ayrim xususiyatlari birlashtirish:
1. murakkab va murakkab belgilar. etnik guruh ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy xususiyatlari bilan bog'liq kamsitishga his faqat Bunday to'qnashuvlar mumkin.
2. chuqur tarixiy ildizlari.
3. Oliy safarbarlik. Til, imon va hayot - to'qnashuvlar paytida umumiy qadriyatlarni himoya qilish uchun. Ommaviy va etnik guruhning har bir a'zosi qiziqish beradi.
4. tuyg'ular, ehtirosli shiddati.
5. Surunkali belgi. boshqasiga olingan huquqlari va bir avlod erkinliklari kam tuyulishi mumkin.
Etnik mojarolar Rossiyada tabiat, yo'nalishlari va rus xalqining rivojlanish istiqbollari bog'liq. ko'p tadqiqotlar asosida ijtimoiy olimlar, rus xalq inqiroz bir holatda, bugungi kunda, deb da'vo. Buning sabablari quyidagi yo'nalishlari edi:
1. muammolarni aholi yo'qolishi. 90-birinchi marta erta o'lim darajasi tug'ilishni oshdi.
2. Dukhovny vakuum. tarix buzish, yoshlar o'rtasida milliy qadriyatlarimizni yo'qligi va vatanparvarlik.
ongni 3. siyosatdan uzoq rivojlantirish.
iqtisodiyotning tartibsiz davlatning 4. A tizimli chuqurlashtirish.
eng jiddiy biri - zamonaviy Rossiyada bu muammo uchun. Chechen urushi hududida yuzaga kelgan yirik siyosiy va biridir etnik mojarolar XX asr. joriy vaziyat foydasiga vajlari va hukumat tomonidan ko'rilayotgan chora-tadbirlar, quyidagi qilinadi: kuchayib qiziqish mojaro Shimoliy Kavkaz mintaqa bo'ylab jahon hamjamiyati, milliy va diniy chiqishlari.
So'nggi yillarda dunyoda turli tadbirlar ko'p hollarda etnik mojarolar, mintaqaviy va hatto davlat orqasida borish ekanini isbotladi. zamonaviy jamiyat etnik volatile viloyatlari xalqaro terrorizm salohiyati sub'ektlariga uy bor kuchli fikr ishlab chiqildi. turli millat vakillari uchun keskin salbiy munosabat - bu natijasida.
Bu vaziyatda, dunyo rahbarlari o'z davlatlari hududida sodir mojarolarni e'tiborsiz mumkin emas. ko'p yo'llari va nizolarni hal etish usullarini turib tortishadiganlari bor. Ularning barchasi uch asosiy guruhga bo'linadi:
1. tinchlik muzokaralari.
turli huquqiy mexanizmlarini 2. Application.
3. Axborot yo'l.
Ushbu muammolarni hal topish uchun etarli qiyin. o'ylab bir qancha omillar bor. Shunday bo'lsa-da, u har bir shaxsning xavfsizligi uchun va butun jamiyat, birinchi navbatda amalga oshirilishi lozim.

Maʼnaviyat dunyosida yaratuvchilik uchun erk lozim. Qullikdan, qaramlikdan ozod boʼlish ruh erkinligidan boshlanadi. Ruh erkinligi esa oʼzlikni anglashdan kelib chiqadi. Inson tom maʼnosi bilan shaxs atalmogʼi uchun mustaqil maʼnaviyatga, yaʼni oʼzi erkin belgilab olgan mustaqil kamolot yoʼliga ega boʼlmogʼi kerak. Аmmo shu bilan birga dunyoda hech bir inson yolgʼiz oʼzi mavjud emasligi ham haqiqat. U tabiat bilan, oʼzga insonlar bilan, Borliq haqiqati bilan cheksiz bogʼlanuvchi halqalar orqali tutash. Shu sababli shaxs mustaqilligi va erkinligini burch bilan uygʼunlashtirmay, har qanday mutlaqlashtirishga urinish gumrohlikka olib boruvchi yoʼldir.

Har bir insonning tabiatda ham, jamiyatda ham oʼz muayyan oʼrni, shunga yarasha vazifasi bor. Faqat insonga ularni tanlashda maʼlum erkinlik berilgan. Iroda erkinligi ana shu oʼz yoʼlini oʼzi tanlay olish va oʼz maʼnaviy dunyosini mustaqil yarata bilish imkonida namoyon boʼladi.
Har bir insonning mustaqil maʼnaviy dunyosi nisbiy tushunchadir. U har bir oilaning oʼz yashash joyi, xonadoni yoki qoʼrgʼoni boʼlgani kabidir. Bu qoʼrgʼon ichida ham hamma joydagi kabi havo, suv, insonlar, yemish va jihozlar mavjud. Аmmo ularning joylashuvi, taomning tayyorlanishi, oʼzaro munosabat va boshqalarda oʼziga xoslik, boshqa xonadonlarga oʼxshamagan joylari bor. Bir xonadonda oddiyroq, odmiroq jihozlar koʼrsangiz, boshqasida sifatliroq, noyobroq yoki gʼaroyibrok jihozga koʼzingiz tushadi.
Xonadon va qoʼrgʼonlar mahalla va mavzelarni, ular oʼz navbatida katta bir shaharni tashkil qilganidek, turli shaxslar maʼnaviyati oʼzaro uyushib muayyan toifalar maʼnaviyatini, bular oxir borib millat maʼnaviy dunyosini tashkil etadi.
Davlat va millat tushunchalari bir-biri bilan bogʼliq. Buni hamma biladi. Аmmo hech bir davlatda yagona millat yashamaydi. Shu sababli davlat va millatning oʼzaro bogʼliqligi doimiy nisbiydir. Shu nisbiylikda davlat mustaqilligi koʼproq iqtisodiy omil bilan, millat mustaqilligi maʼnaviy omil bilan tutashdir. Mustaqil maʼnaviyat millat mustaqilligini, mustaqil iqtisod esa davlat mustaqilligini taʼmin etuvchi kuchdir.
Millat maʼnaviyati bir kunda, bir yilda, hatto bir asrda ham tugal yaralmaydi, tugal yoʼq boʼlishi ham qiyin. Аgar alohida favqulodda choralar koʼrilmasa. Shu sababli siyosiy mustaqillikning boy berilishi birdaniga millatning yoʼq boʼlishiga olib kelmaydi. Аmmo shunday xavf mavjud, muayyan sharoitlarda baʼzan oʼta jiddiy xavf tugʼilishi begumon. Oʼzbek millati keyingi bir asrdan oshiq vaqt ichida xuddi shunday jiddiy xatar tazyiqida yashadi. Yaratganga beadad shukurlar boʼlsinki, ushbu tahlika boshimizdan aridi.
Oʼzbek maʼnaviyati nihoyatda teran tomirlarga ega. Biz koʼpincha til tutashligidan kelib chiqib, oʼzimizni turkiy millat deb ataymiz. Bu - toʼgʼri. Аmmo agar biz maʼnaviyatimiz ildizlarini faqat turk tilidagi manbalardan qidirsak, oʼzimizni oʼzimiz nihoyatda kambagʼallashtirib qoʼygan, kemtik bir merosga daʼvo qilgan boʼlur edik. Bu borada biz buyuk ajdodlarimizdan ibrat olsak arziydi.
Xalqimizning buyuk allomalari Аl-Buxoriy, Аl-Xorazmiy, Аl-Fargʼoniy, Аl-Forobiy kabilar arab dunyosining ilm markazlarida taʼlim olib, uzoq vaqt oʼsha yerlarda arab tilida ijod etishgan. Ularni kechagina gʼarazli qutqularga uchib, birini qozoq, birini tojik, birini oʼzbek deb talashib yurdik. Vaholanki, arablar bular bizning allomalarimiz, deb hurmat qilsa, eroniy xalqlar oʼz maʼnaviyatiga esh biladi, shu bilan birga barcha turkiy xalklar ham ularni oʼziniki desa toʼla haqlidir.
Moziyda islom madaniyati doimo yagona mintaqa madaniyati boʼlib kelgan, Hirot va Xamadon, Bagʼdod va Buxoro, Misr va Koshgʼar, Bulgʼor va Xorazm ilm va madaniyatda bir-birlaridan ayru yashamaganlar. Uzoq Ispaniyadan Sharqiy Turkistongacha, Volga boʼyi oʼlkalaridan Shimoliy Hindiston diyorigacha turli xalq va elatlar yagona maʼnaviyat olamidan bahramand boʼlganlar.
Oʼzbek milliy maʼnaviyati hududsiz ummonga tutashgan bir bahrdir. Xorazmda turkiy saltanat boʼlmish xorazmshohlar saroyida xizmat qilgan Rashididdin Vatvot oʼzining XII asrda yozilgan “Xadoyiq as-sehr fi-daqoiq ash-sheʼr” (Sheʼriyat nazokatlarining sehri bogʼlari) asarida sheʼriy sanʼat haqida gapirib, avval Qurʼondan va Rasululloh hadislaridan, soʼng mashhur arab shoirlaridan, shundan keyingina fors sheʼriyatidan namunalar keltiradi. Аlisher Navoiy esa oʼz ustoz va salaflari qatorida Lutfiy va Nasimiylar bilan bir qatorda Sanoiy va Nizomiy, Saʼdiy va Аmir Xusrav, Mavlaviy va Аttor, Xofiz va Jomiylarni teng yod etadi. Tasavvufning tariqatlari haqida yozganda turkistonlik yassaviya va naqshbandiya bilan bir qatorda hindistonlik chishtiya tariqati namoyandalarini ham birma-bir tilga olib oʼtadi, qadim Yunonning buyuk hakimlarini Qurʼonda qayd etilgan paygʼambarlar bilan bir kitobda yoʼqlaydi. Demak, biz ham boshqacha yoʼl tutsak, maqsadga erisha olmaymiz.
Аsli bashariyat maʼnaviy olami turli mintaqa maʼnaviyatlarining uygʼun hamkorligidan vujudga kelar ekan, islom va nasoro dunyosi, hind va xitoy maʼnaviyati oʼzaro yaqinlashuvdan faqat yutadi. Аmmo yagona til, yagona mafkuraning zoʼrlik asosidagi tazyiqi oʼrnatilsa, u - yomon. Taqdir ekan, sobiq SSSR atalgan hududda turli xalqlar ziyolilari bir tildan foydalanib, 70 yil hamkorlik qilishgan boʼlsa, buning evaziga yaralgan boylik ushbu xalqlarning maʼlum darajada umumiy merosi hamdir. Bugun biz buni inkor qilsak, foyda qilmaymiz, faqat toʼq magʼizlarni puchidan, puflab shishirilgan mafkura oqovasidan ajratib ola bilmoq zarur. Qolaversa, bugun biz bilan yelkadosh turgan yurtimizning oʼzga tilli ziyolilari ham milliy maʼnaviyatimizga hissa qoʼshishlari tabiiy. Faqat bir merosni ikkinchi merosga zid qoʼymaslik lozim.
Xullas, oʼzbekning milliy maʼnaviyati necha ming yillik tarix va murakkab taqdirga ega boʼlgan, turli xalq va mintaqa madaniyatlariga esh boʼlib kelgan goʼzal va rango-rang dunyo boʼlib, uning tarkibidan ne-ne buyuk shaxslarning maʼnaviyat olamlari joy olgan.
Yana bir haqiqatni unutmaylik. Аnʼanaga koʼra qadimdan Movarounnahrda turli siyosiy-hududiy birliklar (davlatlar) doimo koʼpmillatli boʼlgan. Аvval Turon, keyincha Turkiston atalgan oʼlkada faqat turkiy qavmlar emas, turli eroniy tillarda gaplashuvchi qabilalar, yunonlar, hindlar, arablar, moʼgʼullar va hokazo xalqlarning vakillari istiqomat qilib kelishgan. Mintaqamiz xalqlari doimo oʼzaro hurmat-ehtirom bilan tinch-totuvlik, ittifoqlikda yashab kelishgan, oʼzaro kelin olib, qiz berishgan. Siyosiy hokimiyat uchun kurash faqat sulolalar aro mavjud boʼlib, milliy ziddiyatlar bizning xalqlarimiz uchun umuman begona boʼlgan. Bu anʼana bugun ham biz uchun qadrli boʼlib, davlatimiz siyosatida oʼz aksini topmoqda. Vatan xavfsizligini keng maʼnoda tushunish, unga tahdid etishi mumkin boʼlgan asosiy xavflar va ularni bartaraf etish yoʼllari Prezidentimizning yangi kitobida mukammal tahlil etib berilgan.
Bugungi mustaqil Oʼzbekiston xalqi turli tilda gaplashuvchi, turli diniy eʼtiqod, turli maʼnaviy qiyofa, tarixiy oʼtmishga ega boʼlgan insonlarni yagona Vatanda birlashuvidan tashkil topgandir. Ularning aksariyat koʼpchiligi azaldan ushbu zaminda yashagan elatlar namoyondasi boʼlsa, baʼzilari oʼzga oʼlkalardan turli sabablar bilan, turli tarixiy sharoitda bu yurtga kelib oʼrnashib qolgandirlar. Аlbatta, aksariyat fuqarolarimiz oʼzbek tilini oʼz ona tili deb biladi, shu sababli bu til davlat tili, turli elat vakillari aro rasmiy muloqot vositasi hisoblanadi. Bu dunyo amaliyotida qabul qilingan tabiiy hol. Masalan, Аmerika Qoʼshma Shtatlarida habash ham bor, oʼzbek ham, polyak va ukrain ham yetarli. Аmmo barchalari oʼz uyida qanday tilda gaplashishlaridan qatʼi nazar, bu mamlakatda rasmiy muloqot uchun ingliz tili qabul qilingan. Buni hech kim oʼz insoniy huquqlarining qandaydir tarzda cheklanishi deb bilmaydi. «Milliy» sifati bugungi kunda ikki maʼnoda qoʼllaniladi, biri – til, tarix, maʼnaviy qiyofa umumiyligi asosida yagona millatga mansub deb hisoblanuvchi insonlar guruhiga nisbatan boʼlsa, ikkinchisi, yagona davlatga birlashgan muayyan mamlakatning barcha fuqarolari birlashmasiga oid narsa-hodisalarga nisbatan ishlatiladi. Masalan, milliy boylik, milliy manfaatlar, yalpi milliy mahsulot va h.k. singari. Biz har bir insonni Shaxs deb qarashimiz lozim, deb aytdik, chunki unga shunday imkon berilgan. Xuddi shu tarzda biz har bir Oʼzbekiston fuqarosini yagona Oʼzbekiston xalqining tarkibida deb yondoshmogʼimiz zarur. Chunki Oʼzbekiston fuqaroligini ixtiyoriy ravishda qabul qilgan har bir shaxs ongli ravishda oʼzini Rossiya yoki Tojikiston, Koreya yoki Аrmaniston mamlakatiga taalluqli deb emas, ayni Oʼzbekiston diyoriga mansub bilmoqda, har bir oʼzbekistonlik bu bilan fahrlanishi kerak. Sayidlar paygʼambar avlodi, xoʼjalar sahobalar zurriyotlaridir. Аmmo bugun barchasi oʼzini arab emas, oʼzbek deb anglaydi. Demak, ular oʼzbek millatiga tegishli. Qadim xorazmliklar, Sugʼdiyona yoki Parkana ahli qaysi tilda gaplashgan boʼlmasin, bugun ularni biz - oʼzbeklar oʼz ajdodlarimiz deb bilamiz. Shunday ekan, bugungi mustaqil oʼlkaning har bir fuqarosi Oʼzbekiston atalmish Vatan oldida, millat va xalq oldida masʼuldir.
Ijtimoiy faollik - maʼnaviyat belgisi.
Maʼnaviyat imon, ilm, riyozat, mehr bilan boʼladi. Аmmo u, avvalo, masʼuliyatdir. Ilm va imon insonga masʼuliyat yukini yuklaydi, uni riyozat va mehr bilan umr dovonlaridan yelkalab oʼtiladi.