Atirgul navlarini yetishtirish

LAYVANDTAGLARNI KUCHIRIB NIX>OLXONAGA UT^AZISH VA PARVARISH KILISH
Ni^olxona kuchatzordagi eng asosiy uchastka bo`lib, 'bu erda navli atirgul kuchatlariga shakl beriladi. SHu sababli kuchatzordagi eng yaxshi joy ni^olxona uchun ajratiladi. Ni^olxona kuchat ut^azilgunga ^adar tay- yorlanadi. Kuzda chu^ur shudgor ^ilinadi, kuklamda yana yumshatiladi, 18 santimetr chu^urlikda ^aydaladi va boronalanadi. ^aydalganda paydo bulgan pushta va egatchalar yaxshilab tekislanadi. So`ngra ^ator orala- rini 75—80 santimterdan k;ilib, kuchat ut^aziladigan egatlar olinadi. -
Kuchatlar surorilgan egatlarga bir-biridan 15—20 santimetr oralikda joylashtiriladi. Ular kul bilan poyasini egmasdan, egatdan otsib utgan suvning nami buy- lab ut^aziladi. Kuchatlar utsazilgandan keyin yana 2 kun davomida egatlardan suv o^ib turishi kerak. Bunda suv egatda kullab ^olmasligi va pushtalarni bos- masligi kerak. 10 kun utgach, sator oralari yumshatiladi, suv o^izilgan egatlar kumilib, pushtadan yangi egat ochiladi. Turt kun utkazib ^ondirib sugoriladi, bir ^afta utkazib yana suv beriladi. Bu va^tga kelib ku-

chatlar buy chuzib, ancha usib solgan bo`ladi va sugoril- gandan keyin sator oralari kultivatsiya silinadi, kuchat atrofi sul bilan yumshatib chikiladi. SHundan so`ng, suv berishdan avval, gektariga 300 kilogramm ^isobida am-miakli selitra yoki 450 kilogramm sulfat ammoniy solib ugitlanadi. Keyingi parvarishlar erni yumshatib turish, sugorish, begona utlarni yo`lib tashlash va zarar- kunanda z^amda kasalliklarga sarshi kurashdan iborat. Butun parvarish davomida (may oyi boshidan avgust oxirigacha) urta ^isobda 4—5 marta chopiladi, 2 marta utots silinadi, 3—4 marta azotli ugit bilan oziklan- tiriladi va 10—12 marta sugoriladi. Bundan tashsari, unshudring kasalligining oldini olish maksadida ku- chatlarga yoz davomida kamida ikki marta oltingugurt kukuni bilan DDT ning aralashmasi (2 sism oltingugurt, 1 sism DDT) changlanishi kerak. Ana shunday parvarish silinsa, kuchatlar tez o`sadi va avgust oxirida payvand silish uchun tayyor bo`ladi.
Kurtaklarni ^ar ikki z^olda (uygongan va uyronma- gan ^olida) ^am payvand silish mumkin. Ko`plab atirgul etishtirish uchun uygonmagan kurtaklarni payvand- lash ma’sul. Toshkent sharoitida 20 avgustdan 1 sen- tyabrgacha bulgan vatstda silingan payvandlar yaxshi tutib ketadi. Erta payvand kilinsa, kurtak ko`pincha kuzdayos o`sadi, lekin sishda sovuk; uradi, kech payvand silinganlari esa sust o`sadi.
Payvandlash vatstigacha payvandtag ildiz butizining diametri 7—10 millimetr bulishiga erishmots kerak. SHunday payvandlash kerakki, kurtaklarning kamida 95 protsenti amal olein. Buning uchun payvandlashga 3—4 kun solganda payvandtag uchastkasiga va kurtagi olinadigan gullarga suv suyiladi. Payvandlashga bosh- lashdan avval sator oralari yumshatiladi.
Payvandlashning muvaffatsiyatli utkazilishi ko`p ji^atdan payvandchining ustaligiga boglitsdnr, U yaxshi charxlangan payvand pichogi bilan ishlashi, suli doimo toza bulishi lozim. Payvandchining ikkita yor- damchisi bo`ladi. Birinchisi oldinda yurib payvandtag- ni ochadi, ildiz burzini tuprovdan tozalaydi va ^ul latta bilan artadi, ikkinchi yordamchi payvandchining ketida yurib payvand kilingan kurtakni ^ul chipta yoki kanop bilan boglab ketadi.
Payvandchi navli k^alamchalardan bir kurtakni pust- lori bilan kesib oladi, payvandtag pustlorini «T» ^arfi shaklida k^irsadi va kurtakni shu joyga urnata- di. Ishni ana shunday tashkil kilganda tajribali payvandchi bir kunda 600—700 ta gulni payvand ^ilishi mumkin. Payvandustlarni, navlarni yaxshi biladigan agronom yoki gulchi brigadir tayyorlaydi va maxsus jur- nalga k,uyidagilarni yozib boradi: payvand ^ilingan satorlar nomeri; payvand ^ilingan navlar nomi; ^ar ^atordagi payvand kurtaklar soni; ^ar ^atorni payvand kilgan kishilarning familiyasi.
^alamchalar payvand ^ilish oldidan yoki sal burun- rots navlarga 1^arab alo^ida tayyorlanadi. Ular gulning bir yillik novdasidan olinadi. Bunda k^alamcha oli- nadigan gul tupining mutla^o sorlom va usha navga xos ^amma belgilarni uzida mujassamlashtirganligiga alo^ida e’tibor berish kerak. ^alamchadagi kurtaklar etilgan, ammo pishib utib ketmagan bulishi kerak. Payvandust uchun novdaning urta va pastki ^ismlaridagi kurtaklarni olish ma’k^ul. Bu novdaning uzagi etilgan, kurtagi esa endi usa boshlagan bo`ladi. K^alamchalarda- gi barglarni kesganda barg bandining yarmini ^oldi- rish zarur. So`ngra novdaning uchlari, guli va runchasi ^am kir^ib tashlanadi. Tayyor ^alamchalar navlarga ajratiladi va payvandchiga beriladi. Payvandchi bu ^alamchalarni payvand k^ilish va^tida ozgina suvi bul- gan chelakka solib olib yuradi.
Payvandlash uchun ^alamchalar tezda ishlatilmasa ularni dasta-dasta 1^ilib taxlab, ^ar borlamga nav nomi yozilgan etiketka osib, ^ul chipta yoki i^on bilan zich silib urab salsin joyda satslayadi. Ularga vatst- vatsti bilan suv sepib turiladi.
Atirgullarni payvand silish boshsa mevali va man- zarali daraxtlarni payvand silishdan deyarli fars silmaydi. Ammo suyidagi ba’zi xususiyatlari bor:
Payvandust payvandtagning ildiz bugiziga imkoni boricha yasinrots urnatilishi kerak. Bu, keyinchalik pay- vandtagdan ko`plab mayda bachki novdalar usib chitsishi- ning oldini oladi.
Kurtakni novdadan e^tiyotlik bilan, utkir pichots yordamida ajratib olish kerak. Agar kurtak pishib etilgan va salamchadan to’g’ri kesilgan bulsa, novda yogochligi kurtakka zarar etkazmay oson ajraladi. Bun- day kurtak payvandtakka jips urnashadi va tezda amal oladi.
Payvand silinishi va urab boglanishi bilanots gul tagini yumshatib, tuprots uyib suyish lozim. Bu ishni payvandtag tayyorlovchi bajaradi.
Payvand silingandan 3—4 kun utgach sondirib sugo- riladi. Payvandlar 15—20 kun ichida amal olishi kerak.
20 kun utgach payvandlarning kukarishi tekshirib kuriladi. Buning uchun ularning bir necha tupi tuprots- dan tozalanib, kuzdan kechiriladi: tutgan kurtak bur- tib solgan bo`ladi, yaprots bandi soldigi sal sul tegi- zilishi bilan uz-uzidan tushib ketadi. Uning urnida kuk pustlok ^osil bo`ladi. Tutmagan kurt'ak uzgarmaydi, yaprots bandi soldigi surib kurtakka yopishib soladi. Payvandlarning tutganligini anitslash bilan, odatda kuchatzordagi birinchi yilgi ish tugallanadi.